ÇOCUK VE ERGENLERDE GÖRÜLEN UYUM VE DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI

1. ÇOCUK VE ERGENLERDE GÖRÜLEN UYUM VE DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI

2. Normal ve normal dışı davranış • Normal ve normal dışı davranışlar kesin bir sınırla ayrılamaz çünkü, • Uyum normal bir dağılım gösterir.

3. Uyum • Bireyin kendisi ve çevresiyle dengeli bir ilişki kurabilmesi ve bu ilişkiyi sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesidir diye tanımlanabilir.

4. Ölçüt • Bilimsel açıdan ölçüt kabul edilebilecek bir normal modeli yoktur. • 1. görüş; toplumsal normlara uyma derecesi “normal”i bu kurallardan sapma oranı ise “ normal dışı” nı belirler. • 2. görüş; belirli bir oranda toplum kurallarına uymak gereklidir ancak gerçek normallik ölçütü toplumun onayı değil, kişinin kendisini iyi hissetmesidir, bir davranış toplumun isteğine uygun olsa bile, eğer kişinin gelişimini etkileyici nitelikte ise uyumsuz ya da normal dışı sayılmaktadır.

5. Ölçüt • Eğitsel ve psikolojik açıdan müdahale edebilmek amacıyla çocuk ve ergenlerde davranış bozukluklarını tanılamakta kimi kriterlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu kriterler; • Yaşa uygunluk • Yoğunluk • Süreklilik • Cinsel rol beklentisi • Kültürel faktörler

6. Yaşa uygunluk • Çocuğun yaşı, davranışının normalliğini belirlemede önemli rol oynar. • Örneğin 2 yaş civarında parmak emme normal bir davranış sayılırken 4-5 yaşlarında bu davranışın yeniden belirmesi veya hala devam ediyor olması normal karşılanmamaktadır.

7. Yoğunluk • Örneğin, 5 yaş çocuğunda öfke ve huysuzluk doğalken, bu bir başkasına ya da kendine zarar verme şekline dönüşürse uyumsuz davranış kategorisine girer.

8. Süreklilik • Çocuğun belirli bir davranış türünü ısrarlı bir şekilde ve uzun zaman sürecinde tekrar etmesidir.

9. Cinsel rol beklentisi • Erkeklerin kızlara oranla daha saldırgan olması beklenirken, davranışlarıyla erkeklere benzer saldırgan örnekler sunan kızların davranışı, sapan davranış kategorisine girebilir.

10. Kültürel faktörler • Bir kültürde normal dışı olarak nitelendirilen bir davranışın bir başka kültürde normal karşılanması, normallik kavramının kültürlere göre belirlenebildiğini göstermiştir.

11. Uyum ve davranış problemi olan bir çocuk ya da ergenin profili • Genel bir profil tanımlamak olanaksız gibi görünse de ayırt edici olabilmesi açısından bu davranışlar iki grupta ele alınabilir; • Dışsallaştırılmışlar • İçselleştirilmişler

12. Dışsallaştırılmışlar • Gözlenebilen davranışlar; • Dürtüsel • Saldırgan • Rahatsız edici • Yıkıcı • Kanunları ve kuralları ya da toplumsal normları çiğneyen Davranışlar olarak sıralanabilir.

13. İçselleştirilmişler • Doğrudan gözlenemeyen • Depresyon • Travma sonrası stres bozuklukları • Kaygı bozuklukları • Şizofreni gibi düşünce bozuklukları

14. Davranım Bozukluğu

15. Davranım Bozukluğu • Davranım bozukluğu(DB), karşı gelme/karşı olma bozukluğu(KGB) ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikte çocuklukta ve ergenlikte yıkıcı davranış bozuklukları(YDB) içinde ele alınır.

16. DSM-4-TR Davranım Bozukluğuna İlişkin Tanısal Kriterler • Diğer kişilerin temel haklarının ya da toplumsal normların veya kuralların ihlal edildiği yaşına uygun olmayan, tekrar eden ve ısrarcı davranış düzeni geçmişi 12 ay boyunca aşağıdaki kriterlerden üçünün ya da daha fazlasının, son 6 ayda da en az birinin varlığı ile tespit edilebilir.

17. DSM-4-TR Davranım Bozukluğuna İlişkin Tanısal Kriterler • Genellikle kaba davranır, başkalarını tehdit eder, gözlerini korkutur. • Genellikle kavga başlatır. • Başkalarına ciddi bedensel zarar verebilecek silah kullanmıştır. • Diğer insanlara fiziksel şiddet uygulamıştır. • Hayvanlara fiziksel şiddet uygulamıştır. • Kurbanını rahatsız ederek hırsızlık yapmıştır. • Birini cinsel davranışa zorlamıştır. • Büyük çapta zarar vermek için kasten kundakçılık yapmıştır.

18. DSM-4-TR Davranım Bozukluğuna İlişkin Tanısal Kriterler • Birinin evine, dairesine ya da arabasına izinsiz girmiştir. • Bir şeyleri ya da birilerinin desteğini kazanmak veya mecburiyetlerden kaçmak için sıklıkla yalan söylemiştir. • Mağdurla yüz yüze gelmeden değerli eşyaları çalmıştır. • 13 yaşından itibaren ailesinin yasaklarına rağmen çoğunlukla geceleri dışarda geçirmiştir. • Ailesiyle yaşarken evden en az iki kere birer geceliğine ya da bir kez uzun süreliğine kaçmıştır. • 13 yaşına gelmeden sık sık okuldan kaçmaya başlar.

19. Davranım bozukluğu • Başlangıç yaşı süreci ve sonucu görmek için önemlidir. • Ergenlik başlangıcı türü 10 yaştan sonra ve genellikle buluğ çağının başlangıcıyla birlikte görülür. • Erken başlangıç yaşı 8 yaş ve öncesidir. • Ergenlik başlangıç türünde 20 yaşından sonra %85’inde antisosyal davranışların yok olduğu görülmektedir. • Erken başlangıç yaşayanların %50’sinden fazlasında erişkinlik döneminde; • Uygunsuz ve kötü ilişkiler • Mesleki problemler • Madde bağımlılığı • Antisosyal kişilik bozukluğu Görülmektedir.

20. Davranım bozukluğunda psikolojik yaklaşımlar ve tedavi • Görüşme (yapılandırılmamış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmış ölçekler kullanılarak) • Doğrudan gözlem • Tedavi • Bilişsel davranışçı tedavi • Aile odaklı müdahaleler • Çok sistemli tedavi • Psikofarmakolojik müdahale Uygulanmaktadır.

21. DB’de okul temelli müdahaleler • Sorunu değerlendirme • Etkili bir müdahale planı geliştirme • Öğretici yaklaşımlar • Öğrenmeye karşı motivasyon • Güç ve yetenekleri belirleme • Doğru stratejileri sağlama • Gerçek –dünya öğrenmesi sağlama • Uyum, uyma ve biçimlendirme • İletişim becerilerini geliştirme

22. DB’de okul temelli müdahaleler • Bilişsel davranışçı yaklaşımlar • Olumlu hava yaratma • Büyük beklentiler yaratma • Yapılandırılmış öğrenme ortamı • İşbirlikçi öğrenme • Pozitif pekiştireç • Sosyal beceri eğitimi

23. Sorunu değerlendirme • Belirli çevresel faktörler, problem davranışla doğrudan bağlantılıdır; bu değişken ya da faktörler değerlendirme yoluyla tanımlanabilir ve daha işlevsel davranışın gelişmesini destekleyebilir.

24. İşlevsel Davranış Değerlendirme Formu

25. Etkili bir müdahale planı geliştirme • Öğretmen, DB’li öğrencisi ile ilgili olarak; • Sosyal güç ve zayıflığı • Kişisel tercihleri • Kişiler arası ilişkilerini tespit etmeli Ve Kendi önyargılarını belirlemelidir ki, etkili bir müdahale planı hazırlanabilsin.

26. Etkili bir müdahale planı geliştirme • DB olan öğrenci ile çalışırken öğretmen 2 tip müdahale planı hazırlayabilir; • Yönergeye dayalı müdahale • Bilişsel-davranışsal müdahale Her iki durumda da; - Öğrenciyi tanımak - Karar verme sürecine katmak, katkı yapmasını sağlamak

27. Öğretici Yaklaşımlar • Öğrenmeye karşı motivasyon • Güç ve yetenekleri belirleme • Doğru stratejileri sağlama • Gerçek –dünya öğrenmesi sağlama • Uyum, uyma ve biçimlendirme • İletişim becerilerini geliştirme

28. Öğrenmeye karşı motivasyon • Görevi tamamlayabileceğini hissetmelidir, • Görevi yapmaya değer bulmalıdır, • Görevi, temel ihtiyaçlarını destekleyen bir ortamda yapmalıdır.

29. Güç ve yetenekleri belirleme • Öğrencinin yetenek ve becerilerinin tespit edilmesi, • Öğrenme ortamlarını düzenlemelerine izin verilmesi.

30. Doğru stratejileri sağlama • Nasıl öğrenebileceğini öğretmek gereklidir; • Bilişsel müdahaleler örn; önemli yerleri vurgulama, altını çizme gibi • DB’li öğrenciye öğrenme süreci içinde aktif rol almak ve öğretmenle iş birliği içinde olmak da öğretilmelidir. • Bu öğrenmeler günün ya da haftanın ders içeriğine bağlanmalıdır.

31. Gerçek–dünya öğrenmesi sağlama • Okulda ya da toplumda gördüğü bir ihtiyacı tespit edip, geliştirdikleri çözüm de aktif bir şekilde yer almaları sağlanmalıdır.

32. Uyum, uyma ve biçimlendirme • Tüm öğrenciler için geçerlidir. DB’li öğrencilerin özelinde; • Görevin büyüklüğü • Süre • Destek düzeyi • Bilgi girdisi • Becerinin, sorunun ya da kuralların zorluğu • Becerilerini nasıl sergileyecekleri • Katılım Konularında öğrenciye uygun düzenlemeler yapılmalıdır.

33. İletişim becerilerini geliştirme • DB’li öğrencilerin etkili şekilde iletişim kurma sorununa çözüm olarak; • Ne öğreneceği değil nasıl öğreneceği konusunda da yardımcı olunmalıdır. • Kodlama • Görsel materyal kullanma gibi

34. Bilişsel-Davranışçı Yaklaşımlar • Olumlu hava yaratma • Büyük beklentiler yaratma • Yapılandırılmış öğrenme ortamı • İşbirlikçi öğrenme • Pozitif pekiştireç • Sosyal beceri eğitimi

35. Olumlu hava yaratma • Evde ve okulda dışlanma ve reddedilme yaşamış olan DB’li öğrenciler için destekleyici ve kabul edici bir sınıf ortamı önemlidir.

36. Büyük beklentiler yaratma • DB’li öğrenciler çoğunlukla tehdit, baskı ya da pazarlık gibi yöntemlerle kendilerinden beklentinin küçük olmasını sağlarlar. Sınıf ortamında bunların işe yaramadığı ve kendisinden de beklentinin olduğunu hissetmelidir.

37. Yapılandırılmış öğrenme ortamı • Öğretmen; • Kendisinden ne beklediğini • Kimden yardım alabileceğini Açık bir şekilde ifade etmelidir. Çoğunlukla karmaşık yaşantılar içinde davranış değişkenliklerine maruz kalmış olduklarından net davranışlara ve yapılandırmaya ihtiyaç duyarlar.

38. İşbirlikçi öğrenme • DB’li öğrenciler «herkes bana karşı» ya da «onlar bana karşı» yaklaşımındadır. • Bu nedenle uyumlu, empati kurabilen öğrencilerden oluşan küçük gruplara katmak değer gördüklerini ve bağ kurabildiklerini hissetmelerine yardımcı olur ve sosyal beceri geliştirmede adım atmalarını sağlar.

39. Pozitif pekiştireç • Başarısızlık ve beceriksizliklerinden dolayı sürekli eleştirildikleri için, küçük de olsa bir ilerleme ya da başarıya bağlı teşvik ve övgü çok güçlü birer pozitif pekiştireç olur. • Öğretmenin kendisini önemsediğini e ilgi gösterdiğini görmek önemlidir.

40. Sosyal beceri eğitimi • Sosyal beceri eğitiminin doğal çevrede ve uygulamalı olarak yapılması gerekmektedir. • Sosyal beceri eğitimi şu alanları kapsamalıdır; • Dayanışma • Onay • Sorumluluk • Empati • Özdenetim

41. Sosyal beceri eğitimi yaklaşımları • Koçluk • Model olma • Davranış provası

42. Koçluk • Şu adımlardan oluşur; • Sosyal kavramları tanıtma • Hedeflenen sosyal becerileri uygulama fırsatının verilmesi • Öğrencinin performansını değerlendiren, bilgilendirici geri bildirim verilmesi

43. Model olma • Gözlemsel öğrenme ve temsili pekiştirme ilkeleri üzerine kuruludur. • Model olunan davranışı görerek etkili bir sosyal beceri performansı gösterir ve dolaylı yoldan pekiştirilerek hedeflenen davranışı öğrenir. • Bu tip bir davranış doğal ortamında ve doğal yollarla oluşmalıdır.

44. Davranış provası • Yeni edinilen sosyal bir becerinin yapılandırılmış rol oynama ile pratik edilmesidir. • Avantajı, olası hatalardan kaynaklanabilecek olumsuz sonuçlar konusundaki endişeleri ortadan kaldırmasıdır. • Üç yolla yapılır; • Kapalı; belli bir davranışı düşünme ya da hayal etme • Sözlü; konuşarak • Açık; varsayımsal bir durumda gerçekten sergileme

45. Karşı Gelme Bozukluğu

46. DSM-4-TR Karşı Gelme Bozukluğu Tanı Kriterleri En az 6 ay devam eden olumsuz, düşmanca, karşı gelme davranış örneklerinden dört veya daha fazlası mevcutsa; • Sık sık hiddetlenme • Erişkinlerle sık sık tartışmaya girme • Sık sık erişkinlerin isteklerine uymayarak karşı gelme ve bunları reddetme • Başkalarını kasıtlı olarak kızdırma • Kendi yaptığı olumsuz davranışlar için başkalarını suçlama • Sık sık kolay sinirlenme • Sık sık kolay gücenme ve içerleme • Sık sık kin ve intikam isteği Bu kriterler duygu durum bozukluğu için geçerli değildir.

47. Karşı Gelme Bozukluğu • Erkeklerde kızlara göre 2 kat fazla görülür • Genellikle 8 yaş altı çocuklarda daha çok tanımlanmaktadır. • KGB nadiren tek başına görülür. Hiperaktivite, kaygı ve duygu durum bozuklukları ile yüksek düzeyde bağlantılıdır. • Sınıf içerisinde genellikle karşı gelme davranışı gösterirler, çünkü ya ailelerinden alacakları kadar şiddetli tepki almayacaklarını ya da tutarsız disiplin görmeyeceklerini bildiklerinden kendilerini güvende hissederler.

48. KGB’nin Özellikleri • Gelişime uygun olmayan davranışlar • Yüksek düzeyde olumsuzluk içeren davranışlar • İtaatsizlik • Özellikle otorite figürüne yönelmiş düşmanca tavırlar, karşı koyma, meydan okuma Bu davranışlar genellikle evde ve yakından tanıdığı bireylere karşı gerçekleşir. • Düşük benlik saygısı • Duygu durum değişikliği • Hayal kırıklığına uğrama düzeyinin düşüklüğü

49. KGB’nin Özellikleri • Bilişsel eksiklik ve bilişsel bozulmaların olduğu görülmüştür. • Duyguları algılama ve adlandırma • Sinirlenme ve engellenme toleransı • Uyum sağlama • Problem çözme Becerilerindeki eksiklikler yanı sıra • Belirsiz sosyal durumlar karşısında, kasıtlı olarak düşmanca davranma Görülmektedir.

50. KGB’nin Özellikleri • KGB’li çocuklar için problem çözmenin tek yolu en iyi bildikleri yol yani saldırganlıktır. • KGB’li öğrencilere hızlı ve etkili bir şekilde müdahale etmek önemlidir çünkü hem öğrencilerin öğrenmesi imkansız olmasa da çok zor bir hal alır hem de ilerleyen aşamalarda DB görülebilir.