SİVİL VE ASKERİ UE SERTİFİKASYONUNDA FARKLILIKLAR VE İŞBİRLİĞİ KONULARI

1. SİVİL VE ASKERİ UE SERTİFİKASYONUNDA FARKLILIKLAR VE İŞBİRLİĞİ KONULARI ALPER KÖSE SERTİFİKASYON MÜDÜRÜ akose@ssm.gov.tr

2. KAPSAM • SSM’de Askeri UE Sertifikasyonu • SSM UE Sertifikasyonu Yapılan Projeler • Asker-Sivil UE Sertifikasyonunda Farklılıklar • Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi (Sivil ve Askeri) • Asker-Asker ve Asker-Sivil UE Uyumu • EDA-MAWA • EDA-EASA • NATO AwWG • USA DoD • Sonuç

3. SSM’de Askeri UE Sertifikasyonu

4. Katılım Sağladığımız Uluslararası Projeler A400M JSF (SSM-Hv.K.K.lığı) (SSM-Hv.K.K.lığı)

5. Uzmanlık Alanları

6. SSM Sertifikasyon Faaliyetlerimiz • Sektörü askeri UE sertifikasyonu konusunda bilinçlendirmek amacıyla; eğitimler verildi, konferanslar düzenlendi, makaleler hazırlanarak dergilerde yayınlanması sağlandı. • Askeri Havacılık Otoritesi (TAHO) kuruluş çalışmalarına katılım sağlanarak, destek verildi. Kanun taslağı MSB ile koordineli bir şekilde hazırlanarak, MSB’ye gönderildi. • SSM’de askeri UE ile ilgili yönerge ve süreç dokümanları oluşturularak altyapı kurma çalışmaları yapıldı ve günün gereklerine göre güncellenmesine devam edilmektedir.

7. SSM Sertifikasyon Faaliyetlerimiz • Projelerimizde kalifikasyon ve UE sertifikasyon faaliyetlerini teknik uzmanlıklar bazında yürütmekteyiz. • Sertifikasyon projeleri kapsamında TOYO/ÜROYO faaliyetlerini gerçekleştiriyoruz. • Projelerimizde uçuş izni alınabilmesi için uçuş izni değerlendirmesi yapıyoruz. • STM ile sertifikasyon konusunda hizmet destek almak amacıyla 3+5 yıllık bir sözleşme yaparak uzman insan kaynağı oluşturulmasını sağlıyoruz. • Hürkuşprojesi kapsamında, EASA ve SHGM ile birlikte çalışıyoruz.

8. SSM Sertifikasyon Faaliyetlerimiz • NATO çalışma gruplarına katılım sağlıyoruz; • NATO AwWG – NATO UE Çalışma Grubu • FINAS – IHA Çalışma Grubu • STANAG 4671 – Sabit Kanatlı İHA’lar için UE Standardı • STANAG 4702 – Döner Kanat İHA’lar için UE Standardı • STANAG 4703 – Hafif Sabit Kanatlı İHA’lar için UE Standardı • STANAG 4738 – Hafif Döner Kanat İHA’lar için UE Standardı • SAA, Sense andAvoidSpecialist Team • Ekipman kalifikasyonu , emniyet kritik yazılım geliştirme ve risk değerlendirme konularında rehber doküman hazırlıyoruz. • EASA tarafından akredite bir kuruluşa kendi süreçlerimiz kapsamında ´´Gap´´ analizi yaptırmak için görüşmeler yapıyoruz.

9. SSM Tip Tasarım Onay Süreci Sertifikasyon Stratejisi Sertifikasyon Temeli ve Sözleşme Tasarım Yeterlilik Org. Onayı Sertifikasyon Programı Tip Tasarım Onay Belgesi Uyum Gösterimi ve Nihai Faz Uyum Beyanı Tip Tasarım Onay Belgesi Üretim Yeterlilik Org. Onayı UE Sertifikası Tip Tasarıma Uygunluk UE Sertifikası

10. Proje UE Sertifikasyon Organizasyonu Sertifikasyon Kurulu • TOYO Ekibi • ÜrOYO Ekibi Yüklenici Tasarım Sorumlusu PSK • Otorite Temas Noktası • UE Ofisi • SÜREÇ VE İDARİ PERSONEL Proje Sertifikasyon Grubu • Uyum Doğrulama Müh.leri • Uçuş/ Performans • Yapısal • Aviyonik • Elektrik • Güç Grubu / Yakıt Sistemleri • Hidromekanik Sistemler • Çevresel Kontrol Sistemleri • Kabin Emniyeti • İnsan Faktörleri • Yazılım • Emniyet • SUE • Diğer • PANELLER • Uçuş/ Performans Paneli • Yapısal Paneli • Aviyonik Paneli • Elektrik Paneli • Güç Grubu / Yakıt Sistemleri Paneli • Hidromekanik Sistemler Paneli • Çevresel Kontrol Sistemleri Paneli • Kabin Emniyeti Paneli • İnsan Faktörleri Paneli • Yazılım Paneli • Emniyet Paneli • SUE Paneli • Diğer Tasarım Organizasyonu

11. SSM UE Sertifikasyonu Yapılan Projeler

12. HÜRKUŞ Projesi Kapsamı: Türk Başlangıç Temel Eğitim Uçağı Geliştirilmesi. Yüklenici: TUSAŞ Sertifikasyon Otoritesi: Sivil: SHGM, EASA Askeri: Sertifikasyon Kurulu (SSM) Sertifikasyon Panelleri: Aviyonik Paneli Yapısal Paneli HidromekanikPaneli Yazılım Paneli Elektrik Paneli Bakım Paneli Uçuş Performans Paneli TOYO Sertifikasyon Temeli: CS-23+MCRI Hedef: Tip Sertifikası (TC) ve Uçuşa Elverişlilik Sertifikası verilmesi

13. ERCİYES Projesi Kapsamı: C-130B/E uçaklarının aviyonik modernizasyonu Yüklenici: TUSAŞ Sertifikasyon Otoritesi: Sertifikasyon Kurulu (SSM+HvKK) Sertifikasyon Panelleri: Aviyonik Paneli Yapısal ve Hidromekanik Paneli Yazılım Paneli Elektrik Paneli Bakım Paneli Uçuş Performans Paneli Emniyet Paneli TOYO/ÜROYO Sertifikasyon Temeli: FAR 25+ MCRIs Hedef: Tamamlayıcı Tip Sertifikası (STC) ve Uçuşa Elverişlilik Sertifikası verilmesi

14. ÖZGÜR Projesi Kapsamı: F-16 uçaklarının aviyonikmodernizasyonu Yüklenici: TUSAŞ Sertifikasyon Otoritesi: Sertifikasyon Kurulu (SSM+HvKK) Sertifikasyon Panelleri: Aviyonik Paneli Yapısal ve Hidromekanik Paneli Yazılım Paneli Elektrik Paneli Bakım Paneli Uçuş Performans Paneli Emniyet Panel TOYO Sertifikasyon Temeli: MIL-HDBK-516B Hedef: Tamamlayıcı Tip Sertifikası (STC)

15. KARAYEL Projesi Kapsamı: Taktik İnsansız Hava Aracı (Pist – Katapult) Yüklenici: VESTEL SAVUNMA Uçuşa Uygunluk Değerlendirme Grubu: SSM+KKK Alt Çalışma Grupları: Aviyonik– Elektrik AÇG Yapısal AÇG Yazılım AÇG Uçuş Performans İF AÇG Uçak Yer Sistemleri AÇG TOY/ÜROY Değerlendirme Ekibi UUDE Temeli: STANAG 4671 Hedef: UUDE Belgesi verilmesi

16. ÖZGÜN Helikopter Projesi Kapsamı: Sivil ve askeri kullanım amaçlı özgün helikopter geliştirilmesi Yüklenici: TUSAŞ Sertifikasyon Otoritesi: Sivil: EASA+SHGM Askeri: SSM Sertifikasyon Panelleri: Henüz kurulmadı. Sertifikasyon Temeli: Sivil: CS-29 Sivil Askeri: MCRI Hedef: TC (sivil) + STC (askeri)

17. OİMGP - Operatif İHA Motoru Geliştirme Projesi Kapsamı: Operatif İHA Motoru Geliştirlimesi Projesi Yüklenici: TEI Sertifikasyon Otoritesi: Askeri: Sertifikasyon Kurulu (SSM) Sertifikasyon Panelleri: Motor Paneli Emniyet Paneli Sistem Müh & Konfigürasyon Paneli Yapısal Paneli Elektrik Sistemleri Paneli Bakım Sürekli UE Paneli Uçuş Performans Paneli TOYO Sertifikasyon Temeli: CS-E + MCRI Hedef: Tip Sertifikası (TC)

18. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar

19. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar • Kullanım kalitesi (Handling qualities) • Silah sistemleri, • Kendini koruma sistemleri, • Savaşa yönelik harekatlar, • Askeri görevin getirdiği zorluklar, • Hareket ve kullanım ortamı, • Askeri teknolojideki hızlı gelişmeler.

20. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Kullanım kalitesindeki farklılıklar: Sivil uçakların kullanım kalitesine yönelik gereksinimler, askeri uçakların amaçlanan harekat ortamındaki taktik göreve yönelik gereksinimlerini karşılamamaktadır.

21. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Silah sistemleri: Sivil uçuşa elverişlilik standartları askeri silah sistemlerini kapsamamaktadır.

22. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Kendini Koruma Sistemleri: Askeri uçaklar ´´chaff´´, ´´flare´´ ve diğer kendini savunma teknoloji kullanımı gerektiren düşmanca bir ortamda görev yaparlar.

23. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Savaşa Yönelik Harekatlar: Askeri savaş operasyonları, görevin getirdiği şartlar altında, son derece tehlikeli görevleri kapsar.

24. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Askeri Görevin Getirdiği Zorluklar: Birçok askeri görev benzersizdir ve sivil havacılıkta hiçbir zaman uygulanmaz.

25. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Harekat ve Kullanım Ortamı: Genellikle askeri uçaklar, eşdeğer sivil uçak tiplerine kıyasla, daha şiddetli ve sert ortamlarda görev yaparlar.

26. Askeri-Sivil Havacılıktaki Farklılıklar Askeri Teknolojideki Hızlı Gelişmeler: Askeri hava araçlarının performans gereksinimleri teknolojide hızlı gelişmelere ihtiyaç duymaktadır. Öyle ki sistemler daha olgunlaşmadan askeri hava araçlarında kullanılabilmektedir.

27. Kabul Edilebilir Risk Seviyesi (Sivil ve Askeri)

28. Uçak Kazalarının Nedenleri • Teknik Nedenler • Gövde Yapısal arızaları • İniş Takımı arızaları • Yangın • Motor arızaları • Sistem arızaları • Operasyonel Nedenler • Hava Durumu • CFIT • Piste erken veya geç yaklaşma

29. Sivil ve Askeri Risk Farkı • Sivil UE Otoriteleri Kanunlara uymak zorundadırlar. • Sertifikasyon Temeline tam uyum beklenir. • Ya tüm gereksinimlere uyarsınız, ya da istenen sertifikayı alamazsınız. • Askeri UE Otoriteleri, görevin gereklerini yerine getirebilmek için risk tanımlamak ve yönetmek durumundadırlar. Bu işi de • Sıra dışı tasarımlarla ve • Acil operasyon ihtiyacını dikkate alarak gerçekleştirirler.

30. Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Sivil • Büyük sivil nakliye sınıfındaki uçakların kaza oranları 60’lı yılların başından beri giderek azalarak düşmektedir. • Genel olarak, 1 milyon uçuş saatinde 1 kaza oranı büyük sivil yolcu nakliye uçakları için kabul edilebilir sayılır. • Bu nedenle ciddi bir kaza olasılığı 1 milyon uçuş saatinde 1 kazadan daha büyük olmamalıdır. (1x10-6) • Kazaların %10’u sistem arızalarından meydana gelmektedir. (kaza olma olasılığı 1x10-7) • 100 potansiyel arıza durumunun 1 ölümcül (Catastrophic) etkiye neden olduğu kabul edilirse, • Ölümcül etkiye sahip her bir arıza durumunun olma olasılığı ortalama 1x10-9 olacaktır. • Arıza durumu olma olasılığı ile şiddeti arasında ters orantı vardır.

31. Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Sivil Not: SivilNakliye Sınıfı 10-9 10-8 Olasılık 10-7 Kabul Edilebilir 10-6 10-5 Kabul Edilemez 10-4 10-3 10-2 10-1 1 İhmal edilebilir Ölümcül Şiddet

32. Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Askeri • Askeri Havacılık Otoriteleri her zaman havacılık emniyeti ile ilgilenmişlerdir. • Bu yüzden birçok Askeri Havacılık Otoriteleri, Uçuşa Elverişlilik (UE) Programları yürütmektedir. • Ancak askeri UE standartlarının eksikliği nedeniyle sivil UE standartları rehber dokümanları kullanılmaktadır. • UE standartları (FAR, CAR, JAR, etc.) • Rehber Dokümanlar (FAA AdvisoryCirculars, RTCA DO-178B, DO-254, SAE ARP4754, SAE ARP4761, etc.) • 2004 yılında gerçekleştirilen Uluslararası Askeri Havacılık Otorite Konferansı‘nda • Askeri UE düzenleme Otoritesine olan ihtiyaç • Birçok askeri programın sivil havacılık emniyet programlarına göre modellenmesi gerektiği belirtilmiştir.

33. Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Askeri • Ancak, sivil havacılıkta beklenti seviyeleri askeri uçaklar, ekipmanlar veya operasyonlar açısından yeterli olmayabilir. • Sivil uçuşa elverişlilik tasarım standartları genellikle belirli bir operasyonel ortamda kullanılmak üzere tasarlanmış tanımlı uçak kategorileri için geçerlidir. • Askeri uçakların yukarıdaki nedenlerden dolayı daha yüksek kaza yapma olasılığı olduğu kabul edilebilir. • Eşdeğer bir sivil uçak tipi ile bir askeri uçak tipi karşılaştırılmasında genellikle 10 çarpanı kullanılır.

34. Kabul Edilebilir Emniyet seviyesi - Askeri Not: Nakliye Sınıfı 10-9 Askeri Nakliye Olasılık Kabul Edilebilir 10-7 Sivil Nakliye 10-5 Kabul Edilemez 10-3 10-1 İhmal Edilebilir Ölümcül Şiddet

35. AskeriHelikopter Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Askeri Not: Askeri Uçak Tipleri 10-9 Askeri Nakliye Kabul Edilebilir Olasılık 10-7 Askeri Jet 10-5 Sivil Nakliye Kabul Edilemez 10-3 10-1 Ölümcül İhmal Edilebilir Şiddet

36. Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Askeri • Askeri havacılıkta emniyet seviyesinin sadece kabul edilebilir/kabul edilemez olarak tanımlanmasından daha fazla esneklik seviyeleri gerek duyulmaktadır. • UK MODDef Stan00-56: As Low As Reasonably Possible (ALARP) • MIL-STD-882:Risk İndeksi (RI = Şiddet x Olasılık) • DND/CF Risk tanımları: • Oldukça Yüksek Risk: Normal şartlarda kabul edilmez • Yüksek Risk: Belki Kabul edilebilir • Orta Risk: Kabul edilmeli • Düşük Risk: Kabul edilebilir

37. OrtaRisk (Kabul edilmeli) YüksekRisk (Belki Kabul edilebilir) Kabul Edilebilir Emniyet Seviyesi - Askeri 10-8 DüşükRisk (Kabul edilebilir) Olasılık 10-6 10-4 10-2 Extremely High Risk (normal şartlarda kabul edilemez) 1 Ölümcül İhmal Edilebilir Şiddet

38. Otorite Mevzuatlarının Uyumu (Asker-Asker ve Asker-Sivil)

39. Sivil ve Askeri Mevzuatın Uyumu • ABD ve Avrupa’daki askeri havacılık pazarının farklılıkları nelerdir? • ABD firmaları, Avrupa’ya göre daha büyük bir pazarda ve aynı mevzuat setini dikkate alarak çalışır. • Aynı hava aracı birden fazla sertifiye edilmesi durumunda tasarım ve sertifikasyon maliyetleri ne olacaktır? (Örnek: NH-90)

40. AB: Sivil ve Askeri Otoriteler • Avrupa semalarındaki sivil hava araçlarının uçuşa elverişliliğinden ve emniyetinden EASA sorumludur. • EASA sivil havacılık emniyetinin kurallarını koyar ve üye ülkelerde bunu uygular. • Askeri havacılık alanın da ise üye ülkeler kendi askeri emniyet sistemlerine sahiptir. • Her bir üye ülkenin askeri havacılık düzenlemeleri farklı ve bağımsız olup, askeri ve devlet hava araçları ile ilgili düzenlemelerden kendileri sorumludur.

41. AB: Askeri Otorite İhtiyacı • AB ülkeleri arasında askeri UE konusunda farklı yaklaşımların olması, • EC 216/2008 askeri havacılıkta üye ülkeler için herhangi bir bağlayıcılığının olmayışı, • Çok uluslu askeri havacılık programlarında ortak bir UE yaklaşımı yürütülmesinin zaman ve paradan tasarruf sağlayacak olması, • EASA’ya ve AB üyesi olmayan ülkelerin askeri otoritelerine karşı askeri UE konularında tek bir askeri otoritenin temasta olması, • Havacılık sanayiinin UE konularında tek bir yaklaşıma göre süreci yürütmesinin getireceği faydaların olması,

42. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu • AB ülkeleri arasında askeri uçuşa elverişlilik alanında daha fazla uyumun; • Maliyetlerin düşürülmesine, • Program sürelerinin kısalmasına, • Birlikte çalışabilirliğin (interoperability) daha da geliştirilmesine ve • Harekata yönelik faydalar sağlayacağı düşünülmektedir. • Askeri uçakların tip sertifikası süreçlerinde, uçuşa elverişlilik organizasyonları ve personel onaylarında ortak yaklaşımlar oluşturulması, askeri havacılık alanda yakın gelecekteki oluşturulması düşünülen kaynak ve bilgi paylaşım faaliyetleri için zorunlu görülmektedir.

43. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu Askeri Otoritelerin Uyumunu Tetikleyen Nedenler • Etkenler ve Beklenen faydalar • Askeri havacılıkta emniyetin arttırılması, • Askeri-Askeri ve Sivil-Askeri işbirliğinin arttırılması, • Yeni hava aracı geliştirme sürecinde maliyetlerin ve sürenin azaltılması, • Bakım ve onarım için ortak yaklaşımların kullanılması, • Bakım personeli için eğitim programlarının ve personel onay sürecinin ortak uygulanması, • Farklı UE otoritelerinin birbirlerini tanımasını mümkün kılması, • Bakım ve onarım işlerinin dışarıya verilmesi durumunda seçeneklerin çok olması, • Sınır ötesi bakım imkanlarının kolaylaşması, • UE uyumu ile silahlanma işbirliği imkanlarının arttırılması, • Sivil havacılık otoritelerinin daha kolay tanıması, • Ortak hava operasyonlarında birlikte çalışabilirliğin arttırılması, • Avrupa’da savunma teknoloji ve sanayiinde rekabetin arttırılması.

44. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu EDA MAWA Forum • Avrupa Savunma Bakanları tarafından 2008 yılında EDA MilitaryAirworthinessAuthorities (MAWA) Forum’u kuruldu. • MAWA Forumu, üye ülkelerin Askeri Uçuşa Elverişlilik Otoriteleri ve sanayii temsilcilerinden (AeroSpace&DefenceIndustryAssociation-ASD) oluşmakta olup, başkanlığı EDA tarafından yapılmaktadır. • ASD, oy hakkı olmasa da, EMAR çalışmalarına ve MAWA Forum toplantılarına katılmakta, görüş ve tecrübelerini paylaşmaktadır.

45. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu EDA MAWA Forum • Çok uluslu askeri havacılık programlarının geliştirme aşamalarında sertifikasyon yönergelerinin uyumunun sağlanmasının; sektörde ve de hükümetler tarafında maliyetten en az %10, program takviminde de %50’ye varan tasarruf sağlanmasının mümkün olduğu EDA çalışmalarında vurgulanmaktadır.

46. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu EDA MAWA Forum • MAWA’nın amacı üye devletlerin askeri uçuşa elverişlilik düzenlemelerini uyumlu hale getirmektir. • Ortak düzenleyici çerçeve • Ortak sertifikasyon süreci • Organizasyon onaylarına ortak yaklaşım • Ortak sertifikasyon/tasarım kodları • UE korunması/sürdürülebilmesi için ortak yaklaşım • Tanıma için düzenlemeler • ´´EuropeanMilitaryJointAirworthinessAuthoritiesOrganisation´´ oluşturulması

47. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu EDA MAWA Forum

48. AB: Askeri Otoritelerin Uyumu EDA MAWA Forum • EDA MAWA Forumu tarafından onaylanan dokümanlar; • EMAR 21: Askeri hava araçları için, tasarım ve üretim organizasyon onayları da dahil olmak üzere, başlangıç ve sürekli uçuşa elverişlilik sertifikasyonu, • EMACC : UE sertifikasyon kriterleri (hangi hava araçları UE sertifikası alabilir?) • EMAR M: UE sürekliliğini sağlama için gerekli önlemler • EMAR 145: Bakım organizasyon onayları ve yürüttükleri faaliyetler, • EMAR 66 : Bakım personeli için eğitim gereksinimleri • EMAR 147: Bakım personelinin eğitiminden sorumlu organizasyonların sorumlulukları • 2015 yılının sonuna kadar EMAR dokümanlarının tamamının set olarak onaylanması hedeflenmiştir.

49. AB: Havacılık Emniyetinde Sivil-Askeri İşbirliği EASA & EDA • 18 Haziran 2013 tarihinde EASA ve EDA Paris Air Show’da bir işbirliği anlaşması imzaladı. • Anlaşmanın kapsamı, uçuşa elverişlilik özelinde askeri havacılık emniyet gereksinimlerinin uyumunun sağlanması. • Özellikle A400M gibi çift kullanım alanı (dualuse) yani hem sivil hem de askeri kullanım alanı olan uçaklar için bu işbirliği anlaşması her iki tarafa da katkı sağlayacaktır. • EDA, hali hazırda PART-21’i uyarlayarak, EMAR yayımladı. • Ayrıca İHA’ların Avrupa semalarında kullanımı sivil ve askeri mevzuatın uyumunu ve yakın çalışmayı zorunlu hale getirmektedir. • EDA tarafından geliştirilmekte olan ´´trafficinsertion´´ (DeSIRE) ve ´´MidAirCollisionAvoidance´´ (MIDCAS) projeleri sivil-askeri ortak sertifikalandırmayı mümkün kılabilecek adımlar olarak değerlendirilmektedir. • EASA’nın daveti üzerine EDA uzmanları EASA’nın hava trafik yönetimi, uçuşa elverişlilik ve uçuş operasyonları ile ilgili kural koyucu gruplarına gözlemci olarak katılım sağlamaktadır.

50. EASA & EDA EASA UE Doküman Yapısı