Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen

1. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Masterclass Risicoanalyse IVW Alex de Roos (Specialist Risicoanalyse RWS Bouwdienst)

2. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Drie delen • Externe veiligheid vs. toezicht • Case-studie: vervoer gevaarlijke stoffen (RISMAN methode) • Tafel van Elf (Case-studie: Arbeidstijdenbesluit Vervoer)

3. Deel 1 Externe veiligheid vs. toezicht Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen

4. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Wetten en regels Wet- en regelgeving voor het vervoer van gevaarlijke stoffen: Nationale bepalingen: Routering, tunnelverbod Internationale overeenkomsten en verdragen: Documentatie, classificatie, verpakkings-voorschriften, kenmerking en etikettering, stuwage en segregatie, constructie-eisen

5. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Naleving en toezicht Vanuit het standpunt dat toezicht en handhaving bijdragen aan een betere naleving van de voorschriften en Vanuit het standpunt dat naleving van de voorschriften bijdraagt aan een kleinere kans op (negatieve effecten van) ongevallen, Mag geconcludeerd worden dat toezicht en handhaving bijdragen aan externe veiligheid?

6. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Externe veiligheid en normen (1) Plaatsgebonden risico: Maat voor de veiligheid van omwonenden van een risicovolle activiteit Presentatie: een verzameling van isorisicontouren Norm: 10-6 jaar-1 km-1 10-6 10-5 10-5

7. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Externe veiligheid en normen (2) Groepsrisico: Maat voor de ernst van ongevallen met grote aantallen slachtoffers Presentatie: Fn-curve (CCFD-diagram) Norm: rode lijn is richtwaarde F 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10 100 1000 N

8. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Naleving en externe veiligheid 10-6 norm Tankauto voldoet WEL aan de voorschriften 10-6 norm Tankauto voldoet NIET aan de voorschriften

9. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Bepaling iso-risicocontouren Een belangrijk element in het bepalen van de iso-risicontouren zijn de ongevalsstatistieken. De ongevalsfrequenties (zoals de kans op het kantelen van een tankauto en de kans op uitstroming van de inhoud) zijn veelal bekend (bron AVV); Echter de oorzaken van ongevallen onvoldoende.

10. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Dus… We weten niet in hoeverre naleving en toezicht op naleving de kans op ongevallen beïnvloeden; dus aan het wel of niet kantelen van een tankauto en het wel of niet uitstromen van de inhoud. Met andere woorden: we weten niet in hoeverre toezicht op naleving van de voorschriften bijdraagt aan externe veiligheid. Er dient dus op enigerlei wijze inzicht te worden verkregen in hoeverre het niet naleven van voorschriften KAN leiden tot een ongeval.

11. Deel 2 Case-studie: Vervoer gevaarlijke stoffen (RISMAN methode) Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen

12. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Missie IVW De Inspectie Verkeer en Waterstaat bewaakt en bevordert een veilig en duurzaam gebruik van lucht, water en land voor transport van personen en goederen, en bericht over de resultaten van het werk in de openbaarheid.

13. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Visie IVW Een veilig, leefbaar, bereikbaar Nederland met zo weinig mogelijk ongelukken, incidenten, milieuvervuiling en overlast, met voldoende mogelijkheden voor economische expansie, met ondernemers en burgers die zich daar eveneens verantwoordelijk voor voelen, in een goed geordende markt.

14. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Aanleiding RISMAN vraag IVW Divisie Vervoer wil met behulp van risicoanalyse: • Inspectieprogramma beter ontwerpen en doelmatiger inrichten; • Beter in staat zijn politieke verantwoording af te leggen; • Capaciteitsinzet minder afhankelijk laten zijn van incidenten (politieke waan van de dag), m.a.w. een robuuster inspectieprogramma.

15. in kaart brengen risico’s vaststellen belangrijkste risico’s in kaart brengenbeheersmaatregelen Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen De RISMAN methode vaststellen doel (OTG)

16. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Het RISMAN proces Uitvoeren risicoanalyse Actualiseren risicoanalyse Evalueren beheersmaatregelen Kiezen beheersmaatregelen Uitvoeren beheersmaatregelen

17. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Invulling van het proces Vaststellen doel en normering • De risicoanalyse: • in kaart brengen risico’s • analyseren risico’s • beoordelen prioriteiten Evaluatie Vaststellen inspectieprogramma Uitvoeren inspectieprogramma

18. in kaart brengen risico’s vaststellen belangrijkste risico’s in kaart brengenbeheersmaatregelen Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Aanpak RISMAN analyse Een viertal sessies met inspecteurs en beleidsmedewerkers: • Definiëren ongewenst topgebeurtenis (OTG); • Opstellen foutenboom • Vertalen naar risicomatrix • Semi-kwantificeren risico’s • Inventariseren van waarneembare invloedsfactoren • Benoemen handhavingsmaatregelen vaststellen doel (OTG)

19. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Defenitieprobleem De volgende omschrijvingen zijn letterlijk uit de toelichting van het document “Melding Wegvervoer artikel 47 en 48 WVGS” Onder een incident wordt zowel een ongeval als een voorval verstaan. Van een ongeval is sprake wanneer er door toedoen van gevaarlijke stoffen omvangrijke materiële schade ontstaat of hinder wordt veroorzaakt voor de omgeving, of wanneer personen (fataal) letsel oplopen. Het karakter van een ongeval betreft groot en acuut gevaar. Het karakter van voorvallen is, dat het gevaar dat ze veroorzaken niet daadwerkelijk hoeft te leiden tot materiële schade, of hinder voor mens, dier of omgeving. Een voorval leidt tot een korte onderbreking van de normale bedrijfsvoering en het verder als normaal vervolgen van de weg.

20. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Ongewenste topgebeurtenis (OTG) Een incident of ongeval* bij het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg waarbij de oorzaak ligt in de niet naleving van de wet- en regelgeving** of waarvan de gevolgen groter zijn dan wanneer wel aan wet- en regelgeving zou zijn voldaan. * Het door toedoen van gevaarlijke stoffen ontstaan van omvangrijke materiële schade en / of ontstaan van hinder voor de omgeving en / of oplopen van (fataal) letsel door personen. ** Wet- en regelgeving: Alleen WVGS, ATW, WVW (i.r.t. gevaarlijke stoffen) N.B. Uitgangspunt: Inhoud wet- en regelgeving staat niet ter discussie!!!

21. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Foutenboom (1)

22. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Foutenboom (2) OTG Ongeval a.g.v. overtreding wet- en regelgeving of Gevolgen groter a.g.v. overtreding wet- en regelgeving overdrachtskans overdrachtskans overtreding overtreding optreedkans optreedkans

23. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Optreedkans De kans van optreden van de betreffende overtreding. Het betreft hier de kansen behorende bij de onderste ‘basisgebeurtenissen’ van de foutenboom. U voert, volkomen willekeurig, 100 inspecties uit. Hoeveel keer zult u de betreffende overtreding aantreffen?

24. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Overdrachtskans De kans dat een bepaalde overtreding ook daadwerkelijk leidt tot een ongeval. Hierbij moet er vanuit worden gegaan dát de overtreding reeds is opgetreden. Er wordt, onder vergelijkbare omstandigheden, 100 keer dezelfde overtreding gepleegd. Hoeveel procent van deze 100 gevallen zal ook daadwerkelijk tot een ongeval leiden?

25. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Semi-kwantificeren risico’s K: 1=< 5%; 2= 5%-25%; 3=25%-50%; 4= > 50% Oorzaak Oorzaak Oorzaak optreedkans overdrachtskans k1*k2

26. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Grootste risico’s Ongeval als gevolg van het niet voldoen aan wetgeving • Menselijke fout; niet (goed) gesloten verpakking: risicogrootte 9 Ongeval waarvan de gevolgen groter zijn omdat niet aan de wetgeving is voldaan. • Menselijke fout; niet (goed) gesloten verpakking: risicogrootte 12 • Rijdt in weersomstandigheden waarbij hij niet mag rijden: risicogrootte 12 • Chauffeur parkeert op verkeerde locatie: risicogrootte 12 • Door beschadiging niet (goed) gesloten verpakking: risicogrootte 8+

27. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Invloedsfactoren en beheersmaatregelen Oorzaak Invloedsfactoren Beheersmaatregelen

28. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Vervolgstappen Verfijnen Herhalen RA Vertalen Nieuwe accenten leggen in bestaand inspectieprogramma 2003 Verbreden Toepassen binnen een ander speerpunt of project Verheffen Toepassen binnen een totale afdeling van de divisie

29. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Conclusies • Inspectieprogramma past vrijwel 1-op-1 in risicomanagement cyclus • OTG blijkt moeilijk te definiëren • Eenduidige definities zijn voor risicoanalyse essentieel • Foutenbomen werken goed bij inventariseren risico’s • Anders bij inspectieprogramma: waarneembare invloedsfactoren nodig voor beheersmaatregelen Hoe kunnen we invulling geven aan dit laatste punt?!

30. Deel 3 Tafel van Elf (Case-studie: Arbeidstijdenbesluit Vervoer) Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen

31. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Tafel van Elf • (Door-)ontwikkeld door het Expertisecentrum Rechtshandhaving van het Ministerie van Justitie • Een methodiek om inzicht te krijgen in het nalevingsgedrag van de doelgroep (een monitor) • Een hulpmiddel bij het opzetten van een inspectieprogramma

32. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Drie categorieën, elf dimensies • Spontane naleving Kennis, kosten/baten, acceptatie, gezagsgetrouwheid, informele controle • Controle dimensies Informele melding, controlekans, detectiekans, selectiviteit • Sanctie dimensies Sanctiekans, sanctie-ernst

33. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Ex ante, ex post Ex ante: Vooraf de handhaafbaarheid toetsen van nieuwe wet- en regelgeving (als onderdeel van een handhavingstoets). Ex post: Achteraf het nalevingsgedrag van de doelgroep toetsen ten aanzien van wet- en regelgeving (als toets op eigen handhavingsbeleid)

34. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Opzet monitor ATB-V • Bepalen hoofdzonde (in casu dagelijkse rusttijd uit het Arbeidstijdenbesluit Vervoer) • Bepalen doelgroep: op wie is de hoofdzonde van toepassing (enquête onder 300 transportbedrijven en 300 chauffeurs op basis van T11) • Analyse resultaten T11 • Expertmeeting: inschatting naleving door eigen medewerkers op basis van T11 (rol eigen handhavingsmethodiek)

35. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Kennis

36. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Kosten/baten van naleven

37. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Gezagsgetrouwheid

38. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Subjectieve controlekans

39. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Detectiekans

40. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Sanctiekans

41. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Sanctie-ernst

42. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Conclusies (1) Spontane naleving: • Voorlichting over doel en duidelijkheid van regels • Discussie versimpeling compensatieregels • Benchmark/beleidseffectmeting

43. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Conclusies (2) Controle dimensies: • Onderzoek naar mogelijkheden kliklijn; onder de aandacht brengen van klachtenprocedure • Selectief controleren op basis van risicoanalyse • Verhogen controlekans door gebruik van digitale systemen • Alle overtredingen signaleren en kenbaar maken

44. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Conclusies (3) Sanctie dimensies: • Tijdens wegcontroles lik-op-stuk toepassen • Mogelijkheden bestuurlijke boete • Bestuursrechtelijke handhaving richting transportondernemingen: • Last onder dwangsom • (Gedeeltelijke en/of tijdelijke) intrekking vergunning • Aansprakelijkheid opdrachtgever tot vervoer

45. Afsluiting Wat moet er gebeuren Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen

46. Risicoanalyse vervoer gevaarlijke stoffen Discussie • Risicoanalyse is een belangrijke, zo niet de belangrijkste pijler in het inspectieprogramma (meten is weten) • Niet alleen de ongevalsfrequenties zijn belangrijk, maar nog meer de oorzaken als het gaat om inzicht in externe veiligheid (normen) • Zonder goed inzicht in het nalevingsgedrag van de doelgroep worden inspectie-inspanningen, hoe goed ook bedoeld, ondermijnd (wie waarop aanpakken).