TÜRKİYE’NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI Sürecin Getirdikleri

1. TÜRKİYE’NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANISürecin Getirdikleri Dr. Nuran Talu Ekim 2011, ODTÜ SEM

2. 3 Boyutlu bir ‘Stratejik Çerçeve’ çizdik 1 - POLİTİKA (mevcutlar, yeniler ve kapasite artırımı) 2 - BİLİM (güvenilir veriler, iyi teknolojiler) 3 - UYGULAMA (SK ilkeleri çerçevesinde yerelden merkeze doğru)

3. Ulusal Uyum Strateji Çerçevesini çizerken temelde neleri dikkate aldık • Ülkenin kalkınma yaklaşımını, ülke ekonomisi için gerekli özel şartları • Ülkenin uluslararası taahhütleri (BM, AB diğer) • Yasal ve kurumsal durumda yeni ihtiyaçları • Mevcut planlama prosedurlarında uygulanabilirliği • Bölgelere odaklanmanın önemini • Katılımcı süreçleri • Akademik camialarda mevcut iklim değişikliği uyum birikimi • Vadelerin tahsis edilebilecek ulusal finansman kaynaklarına ve uluslararası fon destek imkanlarına göre tanımlanması

4. Süreci 5 aşamalı ve eşzamanlı yürüttük • Türkiye’de iklim değişikliğinin etkileri ve etkilenebilir alanları konusunda mevcut durumu gözden geçirmek ve sentezini yaptık (Mevcut Durum Analizi), • İklim değişikline uyum için gerekli eğitim, farkındalık ve kapasite geliştirme için mevcut altyapıyı değerlendirdik, • Yerel düzeyde “Katılımcı Etkilenebilirlik Değerlendirmesi” yaptık, • Kapsamlı bir model çalışması (Seyhan Nehri Havzası’nda İklim Değişikliğine Topluma Dayalı Uyum Programı) ve uygulama projeleri gerçekleşti • Stratejiyi ve Eylem Planını geliştirdik.

5. Temel Politikaların yönlendirilmesine destek olduk 9. Kalkınma Planı: “Ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili tarafların katılımıyla sera gazı azaltımı politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı hazırlanarak, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine ilişkin yükümlülükler yerine getirilecektir”. Ancak “uyum için politikalarda daha net bir bakış açısı ve perspektif gerekiyordu…

6. Temel Politikaların yönlendirilmesine destek olduk1) • Azaltım, uyum, teknoloji transferi, finansman ve kapasite artırımına yönelik politikaların belirlendiği Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010-2020) 3 Mayıs 2010 tarihinde YPK tarafından“genel bir çerçeve” belgesi olarak onaylandı. BM Ortak Programı sürecinde; YPK İD Stratejisini tamamlayıcı ve ayrıntılı stratejiler ve eylemler hazırlandı • (2009 -2011) Orta Vadeli Program; İD’yi sadece “azaltım” olarak ele almış ve Programda “Ülkemizin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi karşısındaki yükümlülüğünü yerine getirebilmesi amacıyla sera gazı azaltımının sektörel maliyetleri tespit edilerek Ulusal Stratejinin belirlenmesi için teknik çalışmalar yürütülecektir” denmişti. Oysaki (2011-2013) Orta Vadeli Program “İklim değişikliğiyle mücadele kapsamındaki faaliyetler Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi çerçevesinde yürütülecektir” diyerek kapsama “uyum”u da dahil etti. • Dokuzuncu Kalkınma Planı 2010 ve 2011 Yılı Programlarında “uyum” tedbirleri somut olarak yer aldı

7. Temel Politikaların yönlendirilmesine destek olduk(2) • Küresel çevre sorunlarından biri olan iklim değişikliğinin, nedenleri ve sonuçları itibarıyla ekonomik ve sosyal yaşamı etkilemesi beklenmektedir. İklim değişikliği sonucunda oluşacak yeni koşullara uyum sağlamak, mücadele kapasitesini geliştirmek ve gerekli finansman ihtiyacını karşılamak önem arz etmektedir (2010 Yılı Program). • İklim değişikliği dahil tüm afet türlerini dikkate alan bütünleşik afet tehlike haritalarının hazırlanmasına yönelik standart ve kılavuzların geliştirilmesi gerekmektedir (2010-2011 Yılı Programları). • İDEP-İklim Değişikliği Eylem Planı’nın uyum eylemleri “tamamen” MDGF sürecinin ürünü idi.Burada iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma yönelik kurum ve kuruluşların ortak hareket etmelerini sağlayacak temel politikalar ve faaliyet alanları belirlendi (2010 ve 2011 Yılı Programları Tedbiri). • İklim değişikliğinden olumsuz etkilenecek olan turizmin, modelinde, ürünlerinde ve sektörün coğrafi mekan kullanımında ne gibi değişikliklere yönelmek gerektiği belirlenerek kıyı alanları için yeni bir yönetim modeli oluşturulması gerekmektedir (2010 ve 2011 Yılı Programları). • İklim değişikliğinin etkileri de dikkate alındığında, sulama projelerinde planlamaların gözden geçirilme ihtiyacı bulunmaktadır (2011 Yılı Programı). • Ormancılık faaliyetlerinde, özellikle ekosistemin etkin korunması gözetilirken; yangınla mücadele ve ağaçlandırma çalışmaları sürdürülecektir. Ağaçlandırma çalışmaları ve konu ile ilgili araştırmalar, değişen iklim koşulları gözetilerek planlanacak ve sürdürülecektir (2010 ve 2011 Yılı Programları Tedbiri).

8. Bilimde… • Etkiler için projeksiyonların yapılması- İTÜ Avrasya • TÜBİTAK ile bağ • 2. Ulusal Bildirim’e destek • Birleşik Etkiler dikkate alınması ve ölçülmesi ihtiyacı • Etkileri ve kırılganlıkları, belirsizlikleri gerçekçi tespit etmekteki bilimsel ve araştırma eksikliklerini engeller olarak tespit ettik • Çok sayıda Ar-Ge projesi ihtiyacını 5 ayrı etkilenebilirlik alanında faaliyet olarak tespit ettik

9. Uygulamada… • İlgili kesimlerde kapasite geliştirdik • İlgili kuruluşların kendi strateji ve politikalarında iklim değişikliği uyumunu da dikkate almalarına ve bizzat kendi İD stratejilerini oluşturmalarına önayak olduk. (BİB’in İD eylem planı) • Bölgelere/havzalara ve giderek yerel uygulamaları özendirmeye odaklanmanın öneminin “Seyhan pilot uygulaması” ile altını çizdik.

10. Kurumsalgelişmeye yol gösteren bir süreçti… • Kritik kurumları / Başbakanlık AFAD, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, DSİ, DMİ, OGM,) özellikle mercek altına aldık (yoğun farkındalık ve kapasite geliştirme/merkez ve yerel) • Çevre ve Şehircilik Bakanlığında önce İklim Değişikliği Dairesi ve sonra Uyum Şubesi ihdas edildi. • AFAD: Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu ve Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’na Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının dahil edilmesini işaret ettik • ODTÜ’de sürekliliği olan bir Sertifika Programı başladı. • “İklim Değişikliği Uyum” lisansüstü dersleri (ODTÜ Yer Bilimleri) • MPM’ye (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı-Verimlilik Genel Müdürlüğü) sanayide Eko-Verimlilik Merkezi kurulması için inisiyatif verildi • İlgili kesimlerin çoksesli kurgularla İD uyumu tartışmasına zemin hazırladık (Örn: Kadın &İD).

11. Mevzuattaki boşlukları tespit ettik • İklim değişikliğine uyumla doğrudan,dolaylı ve ikinci derecede ilgili mevzuat tarandı (Su, tarım, gıda güvencesi, biyolojik çeşitliliğin korunması, afet risk yönetimi) • Doğrudan mevzuatta azaltım (enerji, atık) ağırlıklı. • Uyumla ilgili olanlar Bakanlar Kurulu Kararları ve Genelgeler ile müdahaleler (kuraklık, ağaçlandırma) düzeyinde. • Ankara’da yazılanlar yerel ihtiyaçlara yeterli olmuyor. • İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri arasındaki yetki ve hiyerarşi karmaşasına dikkat çekildi (5902 Kanun Değişik: 13/2/2011-6111/186 md.) Müdürlükler bulundukları ilin il afet ve acil durum müdürlüğünün bünyesinde ve il afet ve acil durum müdürlüğü emrinde görev yaparlar). • İklim değişikliğine ekonomik bakış açıları mevzuatta gelişiyor (enerji verimliliğinin kullanılması, yenilenebilir en., karbon ticareti, ekosistem hizmetleri yaklaşımı vb) • Salt ekonomik büyümeden yana istisna yaratan mevzuat ve uygulamaları sorun çıkarıyor.

12. Finansman için • Ulusal bütçe ve tahsis politikalarına iklim bağımlı sektörler özelinde baktık • Uyum destekleri (dolaylı): iyi tarım ve doğa dostu tarım projeleri, kuraklık, tarım sigortaları • Finans sektörü (bankacılık) desteklerini inceledik • Uluslararası kaynak hangi alanlarda olmalı

13. İhtiyaçlar netleşti • Etkilenebilirlik değerlendirmelerinin netleştirilmesi için önemli sektörlerde kapsamlı modellerin yapılarak, etkilerin belirlenmesi, ölçülmesi ve projeksiyonların yapılması • Daha fazla veri ve bilgi ve bilimsel araştırma • Afet risk yönetimi kapsamına “uyumu” nakşetmek • Geçim kaynaklarına etkileri, insan sağlığına etkileri daha derin çalışmak • İklim değişikliğinin ekosistem hizmetlerine etkileri ve tarıma etkileri alanında STK’ların çalışmalarını desteklemek • Öncelikleri tabanda sorgulayarak ele almak (Örnek 1: HES’ler su toplama havzalarında yapılıyor. Etkilenebilirliği yoğun bölgelerdeki HES yatırım alanlarına bu manada öncelikli yatırımlar gerekiyor; Örnek 2: Arazi kullanım esnekliğini en aza indirmeliyiz - doğal afet mevzuatı ormanlardan tahsisi öngörüyor) Örnek 3: Seyhan öncelikleri su ve tarım • Sürdürülebilir kalkınma prensipleri ile ilişkiler (Ulusal kalkınma ile uyumun bağını iyi anlamak lazım) • Uyum & Azaltım etkileşimi

14. Etkilenebilir Alanlar ve Yatay Kesen Ortak Konular • Su Kaynakları Yönetimi • Tarım ve Gıda Güvenliği • Doğal Afet Risk Yönetimi • Ormancılık, Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri • Halk Sağlığı • Kapasite Artırımı ve Farkındalık • Teknoloji, Araştırma ve Geliştirme • Finans Politikaları ve Finansal Mekanizmalar • Yönetişim, Koordinasyon, İzleme ve Değerlendirme • Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

15. Su Kaynakları YönetimiTemel Gerekçesi Su döngüsündeki düzenin değişmesi, su kaynaklarının kalitesinde ve temininde önemli değişikliklere neden olacak ve suyun hayati öneme sahip olduğu gıda üretimi dahil olmak üzere, iklime bağımlı birçok sektörü etkileyecektir. Türkiye’de iklim değişikliğinden kaynaklanan yaz sıcaklıklarının artması, kış yağışlarının azalması (özellikle batı illerinde), yüzey sularının kaybı, kuraklıkların sıklaşması, toprağın bozulması, kıyılarda erozyon ve su baskınları gibi etkiler doğrudan su kaynaklarının varlığını tehdit etmektedir.

16. Su Kaynakları Yönetimi(1) • STRATEJİK AMAÇ 1. SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİ POLİTİKALARINA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUM YAKLAŞIMININ ENTEGRE EDİLMESİ • Hedef 1.1. İklim değişikliğine uyum konusunun mevcut strateji, plan ve mevzuata entegrasyonunun sağlanması (8 Eylem, 2011 -2020) • STRATEJİK AMAÇ 2. SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM KONUSUNDA KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ, EŞGÜDÜM VE KAPASİTENİN GÜÇLENDİRİLMESİ • Hedef 2.1. Su kaynaklarının yönetiminde yetkili ve ilgili olan kurum ve kuruluşların kurumsal kapasitelerinin artırılması (4 Eylem, 2011 -2013) • Hedef 2.2. Finansman politikalarının ve uygulamaların geliştirilmesi (6 Eylem, 2011 -2020)

17. Su Kaynakları Yönetimi(2) • STRATEJİK AMAÇ 3. SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN AR - GE VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE YAYGINLAŞTIRILMASI • Hedef 3.1. İklim değişikliğinin etkilerinin izlenmesi için mevcut sistemlerin güçlendirilmesi ve yeni sistemlerin oluşturulması (3 Eylem, 2011 -2020) • Hedef 3.2. Su kaynakları ve kıyı yönetiminin iklim değişikliğinden etkilenebilirliklerinin belirlenmesi, uyum seçeneklerinin geliştirilmesi, izleme sonuçlarına göre periyodik revizyonların yapılması (4 Eylem, 2011 -2020) • STRATEJİK AMAÇ 4. SU HAVZALARINDA SU KAYNAKLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM İÇİN BÜTÜNCÜL YÖNETİMİ • Hedef 4.1. Su kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan bir şekilde planlanması (4 Eylem, 2012 -2020) • Hedef 4.2. Kentlerin su yönetiminin iklim değişikliğine uyum bakış açısı ile ele alınması (7 Eylem, 2011 -2020)

18. Su Kaynakları Yönetimi(3) • STRATEJİK AMAÇ 5. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE DİRENCİ ARTIRICI EKOSİSTEM HİZMETLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ DİKKATE ALINARAK PLANLANMASI • Hedef 5.1. Hidrolik ve jeotermal enerji kaynaklarının iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla planlanması (2 Eylem, 2011 -2015)

19. Tarım Sektörü ve Gıda GüvencesiTemel Gerekçesi İklim değişikliği nedeniyle su döngüsündeki ve sıcaklıklardaki değişiklikler ile olası mevsimsel kaymaların doğrudan bu sistemlerin kontrolünde olan tarım sektörünü etkilemesi kaçınılmazdır. Sıcaklık ve yağış düzenin değişimine bağlı olarak tarımsal zararlıların yayılım alanları ve türlerinde artışlar söz konusu olacaktır. Tarımda öngörülen iklim değişiklikleri, üretimi, üretim yerlerini ve hayvancılığı etkileyecek, aşırı hava olaylarının şiddeti, sıklığı ve artma olasılığı tarımda rekoltenin azalması riskini önemli ölçüde artıracaktır. Bu durum doğrudan gıda güvencesi ile ilgilidir. İklim değişikliğinin tarım sektörüne olan etkisi, gıda güvencesi açısından esastır. Çünkü Türkiye’de tarım, sosyo-ekonomik açıdan en öncelikli sektördür ve ülke nüfusunun ihtiyaç duyduğu gıda temininde başat konumdadır.

20. Tarım Sektörü ve Gıda Güvencesi(1) • STRATEJİK AMAÇ 1.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUM YAKLAŞIMININ TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ POLİTİKALARINA ENTEGRE EDİLMESİ • Hedef 1.1. Mevcut strateji ve eylem planları ile yasal düzenlemelerin iklim değişikliğine uyum bakımından gözden geçirilmesi (4 Eylem, 2011 -2015) • Hedef 1.2. Kurumlar arasında imzalanmış olan protokollerin iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla gözden geçirilmesi (2 Eylem, 2011 -2012) • STRATEJİK AMAÇ 2. TARIMDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME (AR-GE) VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE YAYGINLAŞTIRILMASI • Hedef 2.1. Ürün, toprak ve suyun etkin yönetimine ilişkin Ar-Ge faaliyetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması • Hedef 2.2. Ar-Ge ve bilimsel çalışma yapan kuruluşların kapasitelerinin ve sayılarının artırılması (4 Eylem, 2011 -2015) • Hedef 2.3. İklim değişikliğinin etkilerini dikkate alan ‘Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile Arazi Bilgilendirme Sistemi’nin oluşturulması (4 Eylem, 2011 -2015) • Hedef 2.4. Tarımsal kuraklıklar için afet analizinin yapılması ve izlenmesi (2 Eylem, 2011 -2014) • Hedef 2.5. İklim değişikliğinin tarım sektöründeki sosyo-ekonomik etkilerinin belirlenmesi (4 Eylem, 2011 -2015)

21. Tarım Sektörü ve Gıda Güvencesi(2) • STRATEJİK AMAÇ 3. TARIMSAL SU KULLANIMININ SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ŞEKİLDE PLANLAMASI • Hedef 3.1. Tarımda su yönetiminin etkinleştirilmesi (4 Eylem 2011-2014) • STRATEJİK AMAÇ 4. TOPRAK VE TARIMSAL BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE KARŞI KORUNMASI • Hedef 4.1. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik verimliliğinin iklim değişikliğinin etkilerine karşı korunması (4 Eylem 2011 – sürekli) • Hedef 4.2. İklim değişikliğinin etkilerine uyum için tarımsal biyolojik çeşitlilik ve kaynakların korunması (4 Eylem 2011-2015) • Hedef 4.3. İklim değişikliğine uyum çalışmalarında tarımsal verimliliğin artırılması amacıyla arazi toplulaştırması çalışmalarının tamamlanması (3 Eylem 2011-2015)

22. Tarım Sektörü ve Gıda Güvencesi(3) • STRATEJİK AMAÇ 5. TARIMDA UYUM SEÇENEKLERİ KONUSUNDA TÜRKİYE’DE KURUMSAL KAPASİTE VE KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ • Hedef 5.1. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile bağlı ve ilgili kuruluşların kapasitelerinin iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin geliştirilmesi (5 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 5.2. Tarım sektörüne iklim değişikliğinin etkileri ve uyum yaklaşımları konusunda sivil toplumun bilinçlendirilmesi (4 Eylem 2011 – 2015)

23. Ormancılık, Biyoçeşitlilik ve Ekosistem HizmetleriTemel Gerekçesi İklim değişikliği, giderek artan karasal ve denizel ekosistemlerin yanı sıra biyolojik çeşitliliğin kaybına da neden olacaktır. Bu durum, türleri, toplumun bağımlı olduğu ekosistemleri ve bunların sağladığı hizmetleri önemli ölçüde etkileyecektir. Ekosistemlerin, karbonu önemli ölçüde depolayan humuslu alanların, sulak alanların ve derin denizlerin iklimin düzenlenmesinde doğrudan rolü bulunmaktadır.

24. Ekosistem Hizmetleri, Biyolojik Çeşitlilik ve Ormancılık(1) • STRATEJİK AMAÇ 1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM YAKLAŞIMININ EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK POLİTİKALARINA ENTEGRE EDİLMESİ • Hedef 1.1. Mevcut stratejilerin iklim değişikliği etkilerine uyum için gözden geçirilmesi (5 Eylem 2011 – 2015) • STRATEJİK AMAÇ 2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE EKOSİSTEM HİZMETLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İZLENMESİ • Hedef 2.1. İklim değişikliğinin orman alanlarındaki türler üzerine etkileri açısından tespiti ve izlenmesi (5 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 2.2. Orman alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan arazi kullanım değişiminin tespit edilmesi (5 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 2.3. Orman ekosistemlerinin sağlığının izlenmesi (3 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 2.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirleme ve izlemeye yönelik araştırma ve geliştirme çalışmalarının yapılması (4 Eylem 2011 – 2015)

25. Ekosistem Hizmetleri, Biyolojik Çeşitlilik ve Ormancılık(2) • STRATEJİK AMAÇ 2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE EKOSİSTEM HİZMETLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İZLENMESİ(devam) • Hedef 2.5. Orman köylülerinin sosyo-ekonomik kalkınmasında iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin dikkate alınması ve bu yolla kırsal kalkınmaya destek olunması (2 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 2.6. Dağ, step, iç su, deniz kıyı ekosistemlerinde ve sağladıkları ekosistem hizmetlerinde iklim değişikliği etkilerinin belirlenmesi, izlenmesi, iklim değişikliğine uyuma yönelik önlemlerin geliştirilmesi (9 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 2.7. Deniz ve kıyı alanları yönetimi çerçevesine iklim değişikliğine uyumun entegre edilmesi (3 Eylem 2011 – Sürekli) • Hedef 2.8. Ormanların yangınlara karşı korunması (4 Eylem 2011 – 2015)

26. Doğal Afet Risk YönetimiTemel Gerekçesi İklim değişikliğine bağlı olarak özellikle taşkın ve kuraklık gibi su döngüsünün değişmesine duyarlı doğal afetlerin sıklığı, şiddeti ve ülke çapındaki mekansal dağılımlarında artışlar öngörülmektedir. Yukarıda da bahsedildiği gibi örneğin kış aylarında yüzeysel akışa geçen su miktarının artması, taşkınlar konusunda ilave önlemlerin alınması ve mevcut altyapının geliştirilmesini gerekli kılacaktır. Benzer şekilde yağışların şiddetinin artacağı öngörülen bölgeler vardır. Dolayısıyla bu tür bölgelerde hem kırsal hem de kentsel alanlarda taşkın riski ortaya çıkacak veya mevcut taşkın riski artacaktır. IPCC’ye göre, gelecekte gerçekleşebilecek bir iklim değişikliğinin Türkiye’de; sıcak ve kurak devrenin uzunluğundaki ve şiddetindeki artışa bağlı olarak, orman yangınlarının sıklığını, etki alanını ve süresini artırabileceği şeklindedir. Orman yangınları için uyum eylemleri risklerin belirlenmesine ve azalmasına yönelik doğrudan hedefleri esas alacak şekilde tespit edilmiştir. İklim değişikliğinin etkilerinin bir başka önemli boyutu olan orman yangınları, Akdeniz Havzası’nda özellikle güney bölgelerde yıl boyunca tehlike olarak görülmekte ve orman yangınlarındaki bu artışın, istilacı türlerin yayılmasına, dolayısıyla orman yangınlarının daha geniş alanlara sıçramasına neden olacağı öngörülmektedir.

27. Doğal Afet Risk Yönetimi • STRATEJİK AMAÇ 1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERİN YÖNETİMİ İÇİN TEHDİT VE RİSKLERİN BELİRLENMESİ • Hedef 1.1. İklim değişikliğine bağlı sel, taşkın, çığ, heyelan vb. doğal afet risklerinin tespit edilmesi (5 Eylem 2011-2020) • Hedef 1.2. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerle ilgili mevzuatın gözden geçirilmesi ve uygulama esaslarının belirlenmesi (5 Eylem 2013-2015) • STRATEJİK AMAÇ 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERDE MÜDAHALE MEKANİZMALARININ GÜÇLENDİRİLMESİ • Hedef 2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlere müdahalede taşra teşkilat kapasitelerinin güçlendirilmesi ve tatbikat yapabilme düzeyine eriştirilmesi (2 Eylem 2011-2015) • Hedef 2.2. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet riskleriyle mücadelede toplum temelli afet yönetiminin oluşturulması (3 Eylem 2011-2015) • Hedef 2.3. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet ve risk etkileri konusunda toplumsal bilinci ve katılımı yükseltecek eğitim çalışmalarının sürdürülmesi (2 Eylem 2011-2020)

28. İnsan SağlığıTemel Gerekçesi Değişen iklim koşullarının, ayrıca insan sağlığı üzerinde önemli ölçüde etkiler yaratacağı, hatta yaratmakta olduğu bilinmektedir. Aşırı iklim olaylarının daha sıklaşması nedeniyle hava koşulları ile bağlantılı ölümler ve hastalıklar artabilir. Yukarıdaki şekillerde de görüldüğü gibi örneğin ardışık çok sıcak günlerin sayısındaki artış özellikle yaşlılar ve kronik kalp-damar veya solunum hastalığı olanlarda akut sağlık sorunlarını doğrudan etkileyecektir. İklim değişikliğine bağlı olarak artacak taşkın riski de bulaşıcı hastalıkların yayılma risklerini ve bu risklerin mekansal boyuttaki dağılımlarını değiştirecektir. Artan göç ve turizm gibi insan hareketlilikleri, bulaşıcı ve/veya yeni hastalık yapıcı mikroorganizma veya vektörlerin ortama girmeleri ve yeni yaşama ortamları bulmaları beklenen ısınma karşısında muhtemel olduğundan bir diğer risk alanını oluşturacaktır. Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle, zoonozlar (hayvanlar ve insanlar arasında doğal olarak aktarılan enfeksiyon ve hastalıklar) gibi haşarat tarafından taşınan ciddi bulaşıcı hastalıkların yayılması ihtimali bulunmaktadır.

29. İnsan Sağlığı • STRATEJİK AMAÇ 1.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDE MEVCUT VE GELECEKTEKİ ETKİLERİNİN VE RİSKLERİN BELİRLENMESİ • Hedef 1.1. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması (2 Eylem 2011 – 2020) • Hedef 1.2. İklim değişikliği, bulaşıcı hastalıklar ve sağlık riskleri arasındaki bağın araştırılması, izlenmesi ve olası önlemlerin belirlenmesi (3 Eylem 2011 – 2015) • STRATEJİK AMAÇ 2. ULUSAL SAĞLIK SİSTEMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KAYNAKLI RİSKLER İLE MÜCADELE KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ • Hedef 2.1. Riskli bölgelerde acil müdahale eylem planlarının oluşturulması ve gerekli altyapının temini (5 Eylem 2011 – Sürekli) • Hedef 2.2. İklim duyarlı sağlık risklerine karşı sağlık sektörü kuruluşlarının kapasitelerinin güçlendirilmesi (10 Eylem 2011 – 2020)

30. İklim Değişikliğine Uyum Bağlamında Yatay Kesen Ortak Konular • STRATEJİK AMAÇ 1. YATAY KESEN KONULARDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI • Hedef 1.1. Ulusal kalkınma plan, program ve politikalarına iklim değişikliğine uyumun entegre edilmesi (2 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 1.2. Karar verme süreçlerini destekleyici bilgi, izleme ve değerlendirme sistem ve araçlarının geliştirilmesi ve uygulamaya konulması (2 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 1.3. İklim Değişikliği Ulusal Stratejisi’nin ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte uygulamaya geçmesi için gerekli finansal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ve uygulamaya konulması (3 Eylem 2011 – 2015) • Hedef 1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapasitesinin geliştirilmesi için eğitim, bilinçlendirme, bilgilendirme ve kamuoyunda farkındalık artırma faaliyetlerinin düzenlenmesi (2 Eylem 2011 – 2014) • Hedef 1.5. İklim değişikliğine uyum konusunda bilimsel ve teknolojik Ar-Ge kapasitesinin geliştirilmesi (3 Eylem 2011 – 2020)

31. Vadelere bakıldığında… • 2013 (9. Plan Programları çerçevesinde tedbirlere aktarılabilir) KISA • 2013 yılı (10. Plan ÖİK’na konu olma şansları var) ORTA • 2015 (10. Plan içine düşüyor) ORTA • 2020 (10. Plan içine düşüyor) UZUN

32. Kısa Vade için lazım • Kilit aktörlerin rolünün (GTHBİ ve DSİ gibi) ve etkinliğinin arttırılması) yönünde kurumsal yenilenmeler • Karar verme sürecinde katılımcı platformları oluşturmak/geliştirmek • Taşkın konusunun “ağaçlandırma” gibi bir seferberlik hizmeti olarak dikkate alınması, siyasi irade belgesi vb. (imara açma politikalarında dirayet) • Tarımda yeraltı suyu sulaması - kaçak kuyuların denetimi vb. konularında kontrol mekanizmalarının güçlendirilmesi • “Korunan alanlar” ve uyum politikaları arasında entegrasyon sağlanması • Farkındalık yaratma ve eğitim

33. Orta Vade için lazım • Bölgesel kalkınma politikaları çerçevesinde iklim uyum faaliyetlerinin uygulamaya yansıtılması öncelik (bölgesel ajansların destekleri vb) • AB Çevre faslının gerektirdiği iklim değişikliği uyumu bağlamındaki mevzuat düzenlemelerinin dikkate alınması/önceliklendirilmesi • Afet kurumsallaşmasında DSİ gibi kilit aktörlerin yerinin yeni mevzuatta netleştirilmesi (Kurullardaki yeri) • Taşkın meselesinin sigorta mevzuatına dahil edilmesi ya da yeni yasa • Özel sektör HES’lerinde uyum bakışına dikkat etmek • “2008-2013 yıllarına ait 81 ilin sulama, taşkın koruma ve rusubat projeleri eylem planı hazırlanmıştır –DSİ” cümlesinden olarak öncelikli illerin, iklim uyum seneryolarına göre tespiti • Altyapı iyileştirmesi • Erken uyarı sistemleri (Örnek: Hatay Valiliği desteği İskenderun DMİ EUS GİBİ) • Planlama uygulamalarında entegrasyon • Yeni veri sistemleri

34. Uzun Vade için lazım • Bölgesel kalkınma eylem planlarını iklim değişikliği uyum stratejilerinin hazırlanması (GAP, DOKAP, KOP, DAP Eylem Planları ile uyumlu) • Su arzındaki yetersizliğin etkilediği sektörlerin uyum politikaları açısından ele alınması • Alternatif teknolojiye geçiş • Alternatif geçim kaynaklarına geçiş

35. Gelecekteki adımlar (1) • Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planının YPK’da onayı • Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi’nin revizyonu • İklim değişikliğinin genel makroekonomik değişkenlere (büyüme, gelir, istihdam vb.) olası etkilerinin dinamik olarak incelenmesi ve ulusal politikalara/planlara yansıtılması. • 9. Planın ekonomik anlamda performansı takip ediliyor. Ancak sayısal indikatörlerle iklim değişikliği ile ilgili politikaların izlenmesi lazım. • (Tarım, sanayi (imalat sanayi, enerji vb.) ve hizmetler sektörlerindeki kaydedilecek toplam faktör verimliliği, sermaye ve işgücü piyasalarındaki politikalarda iklim değişikliği faktörünü göz önüne alan değerlendirmeler var mı?) • Belirlenen hedeflerin (politikalar) fayda ve maliyetinin hesaplanması • Türkiye’de yaygın uygulanan planlama araçlarına “uyum” bakışını dahil etmek (ÇED), SÇED hazırlıklarında dikkate almak

36. Gelecekteki adımlar (2) • Bakanlıkların yeni yapısına göre kapasite geliştirme hedflerinin gözden geçirilerek devamı • Mali araçların önemi (vergi politikaları ile ilişkilendirme, sigorta rejimi) • İklim Değişikliğine uyum için farklı senaryoların geliştirilmesi. (Adaptasyon 1 (düşük yatırım durumu), Adaptasyon 2 (yüksek yatırım durumu), Adaptasyon 3 (İki senaryonun bileşkesi gibi) • Uyum maliyetlerini tahmin etmek çok zor, iklim değişikliğinin kesin etkileri ve çoklu sonuçları hakkında belirsizlikler vardır Uyum maliyetlerini tespit etmek için yapılacak çalışmalarda uluslararası finans desteği ihtiyacı • Uygulamadaki bariyerleri raporlama. • Türkiye’nin sürdürülebilir çevre endeksinde negatif puanların “uyum” gelişmeleri ile pozitife dönüştürmek (İklim değişikliğinin etkileri ile; çölleşme, erozyon, su kaybı vb alanlarda iyileştirme).

37. Teşekkür ederim nurantalu@gmail.com