Castelao

1. Castelao O artista plural

2. Biografía • Rianxo, 1886 – Bos Aires, 1950 • Nace no seo dunha familia de mariñeiros • Emigra á Arxentina, onde seu pai ten unha “pulpería” (lugar que o autor recrea na súa obra) • Volve a Galicia no 1900 • Estuda Medicina en Santiago • Exerce brevemente como médico en Rianxo • Ingresa despois no corpo técnico de Estatística

3. Casa con Virxinia Pereira • É destinado a Pontevedra, dando clases de debuxo no Instituto Xeral • Morre o seu único fillo aos 13 anos • É desterrado a Badaxoz en 1934 • Ingresa nas Irmandades da Fala, é director artístico da revista Nós. • É un dos fundadores do Partido Galeguista (foi deputado por Pontevedra) • A guerra civil sorpréndeo en Madrid e o final en EEUU, de onde marchou a Bos Aires

4. Castelao pintor e debuxante • Dáse a coñecer como pintor e debuxante • Os seus debuxos representan as características físicas máis acentuadas dos galegos • Reflicte problemas políticos e sociais da época, cunha forte carga solidaria

5. 1ª etapa • Desde o álbum Nós (1916) a Cincuenta homes por dez reás (1931)e as ilustracións de Cousas da vida. • Protagonistas: os personaxes populares, nenos, cegos, mulleres homes do mar, labregos empobrecidos en contraste coa burguesía

9. 2ª etapa • A partir da Guerra Civil, con debuxos inspirados polos terror fascista e os combates • Galicia mártir, Atila en Galicia e Milicianos • Usa o claroscuro • Acompáñaos de textos moi breves (a penas tres palabras)

10. Arriba os pobres do mundo

12. A derradeira lección do mestre

13. Claves da obra de Castelao (que o diferencian do resto da xeración) • Non proxecta a súa ideoloxía na obra narrativa (as súas ideas aparecen en ensaios e conferencias) • Non ten unha visión elitista da arte • Amosa a realidade do seu tempo: distintas facetas das clases populares (protagonistas das súas obras)

14. Perto de min repousa un zapateiro. Contoume as súas coitas nun tono menor: -Eu tiña unha voz de trono, unha voz que metía medo de fonda que era i en calidá de fenómeno entrei coma baixo no orfeón.; mais dalí a pouco de entrare o direutor díxome que desafinaba e tiveron o callo de botarme fóra. Deus regalárame cunha gorxa e non me dera orella… Tan magoado fiquei que perdín a coor e os folgos pro traballo, desenganeime, enflaquecín e púxenme a morrer. Todas as noites escoitaba os ensaios do orfeón acochadiño nas tebras da rúa, sospirando arreo coa ialma doída. A tristura foi estruchándome a caixa do peito e no derradeiro ensaio do orfeón fuxeu a vida de min nun suspiro velaíño. O pobre zapateiro marreu de saudade.

15. A súa obra gózase de inmediato: non se precisan códigos ideolóxicos para entendela • Prosa substantiva, depurada, sinxela e próxima á poesía • Amosa os defectos da sociedade a través do humor • Lirismo: a través de recursos expresivos, selección do léxico...

16. A tola do monte AÍNDA EU ERA MÉDICO rural e rubía por un camiño da serra. Os casales estaban lonxe, os alboredos tamén e por alí non había máis que toxos e pedras. No curuto avistei a figura dunha muller que me chamaba coa man, e o petrucio que camiñaba de par do meu cabalo contoume: -¡Malpocadiña! Chámanlle a tola do monte. Era unha rapaza ben asisada e bonita coma un sol e din que foi unha meiga quen a enfeitizou e dispois de perde-lo xuicio tívolle un fillo e contan que foi do demo… Por riba da tola do monte voaba un miñato.

17. O PROFUNDADOR ERA UN BARBEIRO DE SÁBADO que amaba os libros que non entendía e gustaba de lelos todos enteiros. Unha vez atopeino coa testa pousada nas mans, ó xeito dun pensador, e díxome: -Estou profundando. E dende entón, pra min hai homes que profundan. O tal barbeiro de sábado pasou pola vida cos sentidos revirados cara a súa iñorancia, traballando a carón dun compañeiro que tiña os sentidos abertos ao mundo. Ensumíase arreo dentro de si mesmo pra profundar nos mistéreos da outra vida e sempre remataba laiándose:

18. -Non podo profundar máis porque non sei latín. Un día pousou os ollos no mar –endexamais reparaba en cousas miúdas- e dispois de ter profundado un bo retrinco de tempo deitou na orella do seu compañeiro ista frase: -O mar ¿sabes? O mar… ¡é un fenómeno! O pobre barbeiro de sábado asombraba a todos coa súa sabencia… Unha vez púxose serio, coma un frade de pau, e aseguroulle ó compañeiro: -Eu teño que morrer e teño que ser xuzgado, pese que me pese, ¿sabes? E decíao soletreando o pese que me pese. As máis veces o barbeiro de sábado dubidaba dispois de profundar en cousas do outro mundo.

19. O pobre barbeiro de sábado morreu e puxérono nunha caixa de pino e o seu compañeiro foi a velo e botou unha bágoa. E unha muller, das que facían o pranto, decía: -¡Agora xa non profundas! ¡Agora non profundas porque xa o sabes todo!

20. Narrador: presenta os feitos como vivencias directas, noticias recibidas de protagonistas ou testemuñas • Utiliza recursos realistas: manuscrito encontrado (que o editor só edita); isto dá verosimilitude. • Técnica narrativa: denótase o fundamental, o demais queda suxerido. • Textos breves e sincréticos.

21. (…) Despedinme dil e cando xa iña pola estrada, camiño da cibdade, oín que me chamaba dende a porta do cimeterio. -¡Oia, veña acó! E dispois quediño e moi solermiñamente deitoume na orella ista pregunta: -Vostede, que é médico, ¿non sabería onde mercan ollos de vidro? E por catro cartos fíxenme dono do ollo de vidro e das memorias. As memorias do esquelete é o que ides ler. Escoitade, pois, a un home do outro mundo pregándovos por adiantado que non me fagades solidario das súas ideas.

22. Obra narrativa

23. Un ollo de vidro (1922) • Protagonista: un defunto cun ollo de vidro que o converte no único do cemiterio que pode ver • Xustaposición de breves estampas tinguidas de humor negro • Amosa a sociedade galega desde unha perspectiva crítica • Subtitulado: Memorias dun esquelete.

24. O ENTERRADOR, MEU AMIGO Leutor: Certo día fitoume unha vaca. ¿Qué coidará de min?, pensei eu; e naquel intre a vaca baixou a testa e sigueu comendo na herba. Agora xa sei que a vaca somentes dixo: -Bo, total un home con anteollos. E ó mellor eu non son máis que o que coidou a vaca. Velaí a ledicia de pensar que cando a miña calivera estea ó descuberto xa non poderá xuzgarme ningunha vaca.

25. Cousas (1926, 1929) • As “cousas” con pequenas prosas literarias de temática variada. • Ambiente mariñeiro e labrego, sobre todo. • Cada “cousa” vai acompañada dunha ilustración que sintetiza o momento culminante da historia. • Son a creación máis orixinal de Castelao: sintetiza o narrativo e o plástico.

26. OS CRUCEIROS ONDE HAI UN CRUCEIRO houbo sempre un pecado, e cada cruceiro é unha oración de pedra que fixo baixar un perdón do Ceo, polo arrepentimento de quen o pagou e polo gran sentimento de quen o fixo. ¿Tedes reparado nos nosos cruceiros aldeáns? Pois reparade. A Virxe das Angustias, enclavada no reverso de moitas cruces de pedra, non é a Piedá dos escultores, é a piedade creada polos canteiros. Os nosos canteiros, deixándose levar polo sentimento, non podían maxinar un home no colo da nai. Para os artistas canteiros, Xesucristo sempre é pequeno, sempre é o Neno, porque é o Fillo, e os fillos sempre somos pequenos no colo das nosas nais. Reparade nos cruceiros e descubriredes moitos tesouros.

27. Retrincos (1934) • Son 5 relatos ordenados cronoloxicamente (infancia, adolescencia, mocidade e madurez do narrador–autor) • Cada conto é unha unidade autónoma. • O único punto de relación entre os contos é narrador (conta historias do seu pasado) • Reflexiónase sobre a condición humana, o paso do tempo, a vida, a decadencia e a morte.

28. Os dous de sempre (1934) • Única novela que escribiu. • Utiliza unha técnica semellante ás Cousas. • Presenta unha concepción determinista do individuo: as condicións sociais e familiares determinan a psicoloxía e o devir dos protagonistas. • Segue a vida de dous protagonistas desde a infancia á madurez. • Os dous teñen personalidades contrapostas

30. Obra teatral

31. Os vellos non deben de namorarse • Estreada en 1941 no exilio arxentino. • Conta a historia de tres vellos que se namoran de mozas. • Composta en clave de comedia. • Personaxes esquemáticos.

32. Obra ensaística

33. As cruces de pedra na Bretaña (1930) e As cruces de pedra na Galiza (1950). Sobre arte popular. • Sempre en Galiza (1944) • Sintetiza o seu pensamento político • Ofrece unhas memorias de actividade política durante os anos da república. • Fai unha crítica contra o modelo centralista do Estado (alternativa: federalismo ibrérico).