Jak na przestrzeni wieków mówiono o miłości?

1. Jak na przestrzeni wieków mówiono o miłości?

2. Rodzaje miłości

3. Miłość do Ojczyzny • To rodzaj miłości spotykany w polskiej literaturze bardzo często. Uczucie to nazywamy patriotyzmem- charakteryzuje się zdolnością do poświęcenia dla dobra kraju. Trudna historia Polski wymogła na wielu ludziach decyzję – „czy jestem gotów do oddania życia za kraj?”. Żaden inny naród nie czuje chyba takiej więzi ze swoją ziemią, godłem, hymnem. Stąd i ogromna obfitość utworów patriotycznych w naszej literaturze.

4. Miłość Matczyna • Miłość rodzicielska bezinteresowna, nie trzeba o nią walczyć, a rodzice kochają swoje dzieci za to, że po prostu są. Józef Ignacy Kraszewski napisał • ,,Jest jedna miłość, która nie liczy na wzajemność, nie szczędzi ofiar, płacze, a przebacza, odepchnięta wraca- to miłość macierzyńska.“ Jednak miłość taka ofiarowana w nadmiarze może mieć moc niszczącą.

5. Miłość do Boga • Miłość do Boga jest bardzo ważna. To ona zawsze będzie odwzajemniona, ale tak jak każda miłość wymaga poświęceń. Najlepszym dowodem na to jest św. Aleksy. Wierzył on, że życiem pełnym wyrzeczeń, skromnym, surowym, pozbawionym przyjemności i uciech zaskarbi sobie życie wieczne i możliwość obcowania z Bogiem. W imię tej nadziei Aleksy wyrzekł się bogactw, porzucił młodą żonę i skazał się na samotność. Odznaczał się niezwykłą pobożnością, całe dnie spędzał na modlitwie. Po wielu latach ascezy Aleksy umarł. Jego ciało miało moc uzdrawiania. Dzięki temu utworowi dowiadujemy się, że miłość do Boga jest pełna poświęceń i oddania, ale zawsze zostaje wynagrodzona

6. Miłość Kochanków • “Dzieje Tristana i Izoldy”to średniowieczny romans rycerski. Zasadniczym tematem utworu jest niezwykle silna miłość, pełna zarówno w wymiarze duchowym, jak i fizycznym. Chociaż jej źródła tkwią w świecie nadprzyrodzonym, nawet w drobnych szczegółach wpływa ona na życie bohaterów. Miłość Tristana – średniowiecznego rycerza i Izoldy - królowej Kornwalii, żony króla Marka łamie wszystkie bariery. Nie może jej przeszkodzić różna pozycja społeczna kochanków, zasady moralne, obyczajowe, nakazy religijne, nawet rozłączenie, oddalenie kobiety od mężczyzny. Ta miłość to potężna ludzka namiętność, której Tristan i Izolda doświadczają początkowo wbrew swej woli. Nie może się nigdy wypalić, ostatecznie spełnić, trwa wiecznie - nawet po śmierci, o czym świadczy drzewo wyrosłe na wspólnym grobie kochanków.

7. Miłość Braterska • To właśnie z rodzeństwem na początku swojego życia spędzamy najwięcej czasu. Miłość braterska czy siostrzana jest wieczna i nierozerwalna, ponieważ łączą ją więzy krwi. Obowiązkiem rodzeństwa jest wspieranie się, pomaganie sobie nawzajem i miłowanie się wbrew wszystkiemu. Przykładu miłości siostrzanej możemy się doszukać w Antygonie Sofoklesa. Tytułowa bohaterkawbrew zakazowi króla zgodnie z prawem boskim dokonała obrzędu pochowania swego umiłowanego brata. Antygona nie wypierała się swojego czynu, nie czuła się też winna. Wiedziała, ze od wszystkich rozkazów ważniejsza jest miłość do brata.

8. Miłość Spełniona • Miłość spełniona to piękny rodzaj uczucia, które, często mimo wielu przeciwności, kończy się dobrze – typowym, baśniowym „i żyli długo i szczęśliwe”. Miłość spełniona to taka, w której nie ma śmierci, nieszczęścia i ostatecznego krachu związku, a uczucie może zatryumfować i związać parę kochanków na wieczność.

9. Miłość Niespełniona • … to przeciwieństwo wszystkich powyższych przykładów. Uczucie, które, choć silne i szczere, nie może się szczęśliwie kończyć. Czasem przerywa je śmierć, czasem rozłąka kochanków, czasem inne okoliczności złośliwego losu. Taka miłość nie ma szans na szczęśliwe zakończenie – kończy się wielkim smutkiem…Paradoksalnie miłość- uczucie, które towarzyszy wszystkim ludziom, na całym świecie- jest bardzo trudna do zdefiniowania. Bo niby jaka jest? Możemy powtarzać za Hymnem o miłości, że jest cierpliwa, łaskawa, nie szuka poklasku, współweseli się z prawdą. Te wszystkie jej określenia są uniwersalne, ale każdy może przeżywać miłość inaczej, subiektywnie i towarzyszą temu nieco odmienne emocje.Paradoksalnie miłość- uczucie, które towarzyszy wszystkim ludziom, na całym świecie- jest bardzo trudna do zdefiniowania. Bo niby jaka jest? Możemy powtarzać za Hymnem o miłości, że jest cierpliwa, łaskawa, nie szuka poklasku, współweseli się z prawdą. Te wszystkie jej określenia są uniwersalne, ale każdy może przeżywać miłość inaczej, subiektywnie i towarzyszą temu nieco odmienne emocje.

10. Miłość w epokach:

11. Antyk • Określenie epoki otwierającej dorobek kultury greckiej i rzymskiej. Początki antyku liczy się od VIII w.p.n.e. do V w.n.e. Miłość to jeden z najczęściej spotykanych tematów w literaturze. Pisali o niej zarówno mężczyźni, jak i kobiety od czasów starożytnych po współczesne. Pierwsze utwory o tematyce miłosnej powstały już w IX-VI w.p.n.e. w Grecji. O miłości kobiety do mężczyzny pisałaSafona największa poetka starożytnej Grecji żyjąca na przełomie VII-VI w.p.n.e. na wyspie Lesbos, gdzie prowadziła szkołę dla dziewcząt, kształcąc je w muzyce, poezji i tańcu. Legenda głosi, że była nieszczęśliwie zakochana w poecie Alkajosie, jeszcze inne źródła donoszą, że rzuciła się do morza ze Skały Lejkadyjskiej po to, by uleczyć się z miłości do przewoźnikaFaona i tak zginęła. Safona była przede wszystkim poetką miłości. Temat przewija się w jej wspomnieniach i westchnieniach do Erosa i w bezpośrednich opisach przeżywanychstanów. W pieśni XXXI poetka bardzo szczegółowo wylicza oznaki przeżywanej miłości:

12. ,,... w piersi mej drży serce pełne lęku, i gdy patrzę na ciebie, głosu z krtani dobyć nie mogę, zamiera słowo, dreszcz przenika ciało albo je w płomień łagodny ogarnia, ciemno mi w oczach, to znów słyszę w uszach szum przejmujący...”

13. Biblia • Miłość w Biblii stawiana jest na pierwszym miejscu, dzięki niej możliwe jest człowieczeństwo. Tak pisze św. Paweł: Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący. Miłości przedstawionaw Biblii ma wiele obliczy - miłość do bliźniego, oblubieńcza, rodzicielską, miłość człowieka do Boga i Boga do ludzi. Ale znajdujemy w Piśmie Świętym także opisy miłości Boga do swego narodu. Uczucie to mimo, żeczasem bywa trudne, jest ukazane jako coś niezwykłego i wyjątkowego.

14. Miłość Boga do ludzi, polega na tym, że właśnie człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga i to pokazuje jak Pan nas kocha. Jego miłość do nas jest ogromna i bezinteresowna, i chce, żebyśmy byli dobrzy i dążyli do tego, abyśmy i my tak kochali Boga, jak on nas ukochał • .Przykładem wielkiej miłości do boga jest Hiob – człowiek sprawiedliwy. Do końca wierny Bogu. Został poddany licznym i bardzo ciężkim próbom. Nigdy nie traktował swojego losu jako kary, cierpliwie i z pokorą przyjmował wszystkie nieszczęścia. Został za to wynagrodzony przez Boga – odzyskał wszystko co wcześniej stracił.

15. Natomiast miłość ludzi do Boga nie jest prosta. Przecież jesteśmy niejednokrotnie dręczenie wątpliwościami, na naszej drodze do zbawienia często stają niespodziewane przeszkody. Pokonanie własnych słabości czy rezygnacja z pragnień w imię Boga, wymaga od nas często ciężkiej pracy, trudu. Bóg jednak docenia wysiłek . Jest bardzo miłosierny. Bóg w Piśmie Świętym uczy nas również miłości braterskiej. W przypowieści „O miłosiernym Samarytaninie” mówi, że nie wolno nam przejść obojętnie obok krzywdy innego człowieka. Samarytanin nie był obojętny na cierpienie pielgrzyma – w przeciwieństwie do innych, którzy nie pomogli potrzebującemu – opatrzył rany, nakarmił, napoił, zadbał również o to, aby miał gdzie wyleczyć zranienia. To postawa godna pochwały. Każdy z nas też powinien okazywać więcej miłosierdzia bliźnim.

16. Innym rodzajem miłości opisanej w Biblii jest miłość oblubieńcza. Nasi pierwsi rodzice – Adam i Ewa są przykładem dobrej pary. Stanowią tylko razem całość. Mężczyzna i kobieta to według ST człowiek. Mimo trudnych momentów zawsze są razem, wspierają się, cieszą się ze szczęścia drugiego człowieka, nie poddają się trudom życia.

17. Średniowiecze • Jednym ze średniowiecznych tematów wierszy, poematów była miłość. Możemy ją spotkać w takich utworach jak „Dzieje Tristana i Izoldy”, ale również w „Bogurodzicy” czy „Pieśni o Rolandzie” lub „Legendzie o św. Aleksym”. Już same przytoczone tytuły pokazują, że w tej niezwykle długiej epoce literackiej miłość miała wiele twarzy.

18. „Panowie miłościwi, czy wola wasza usłyszeć piękną opowieść o miłości i śmierci? To rzecz o Tristanie i Izoldzie królowej. Słuchajcie, w jaki sposób w wielkiej radości, w wielkiej żałobie miłowali się, później zasię pomarli w tym samym dniu, on przez nią, ona przez niego”.

19. Renesans • Renesans narodził się we Włoszech w XIV wieku. To stamtąd na resztę Europy zaczęły promieniować nowe ideały i prądy. Włochy właśnie były ojczyzną genialnych artystów, naukowców, wynalazców, filologów i pisarzy. Nazwa Renesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które oznacza powtórne narodziny. Terminem tym nazywany jest okres w historii idei, sztuki i literatury, trwający od XIV do XVI wieku. W polskim literaturoznawstwie epokę tę określa się również mianem OdrodzeniaPetrarka w Sonetach do Laury kreuje obraz miłości wyidealizowanej. Głównym przedmiotem idealizacji stała się oczywiście Laura, która jest nie tylko wybranką serca poety, ale również symbolem literackiego natchnienia. Młoda kobieta zobaczona kiedyś przypadkiem w kościele (motyw miłości od pierwszego wejrzenia!) opisywana w wierszach Petrarki została zaopatrzona w kilka cech, które na stałe zagościły w literaturze europejskiej, jako atrybuty idealnej kochanki: złote włosy rozwiązane na wietrze, białe czoło, błyszczące oczy.

20. Centralnym tematem Sonetów do Laury jest miłość oraz ambiwalentne, drobiazgowo analizowane, uczucia jej towarzyszące. Na wstępie należy zaznaczyć, że poeta nadał opisywanym przeżyciom walor autentyczności. Choć tak naprawdę nie wiadomo, kim była Laura, czy rzeczywiście tak się nazywała, czy w ogóle istniała, to konsekwencja, z jaką poeta przez kilkadziesiąt lat kierował utwory w jej kierunku, sprawia, że opisywane uczucia, zdarzenia wydają się prawdziwe. A tak w poetyckiej formie przywołuje pierwsze spotkanie zukochaną: • Błogosławiony niechaj ów dzień będzie,Chwila, godzina, miesiąc i rok cały,Gdy mnie poraził na zawsze i wszędzieBlask dwojga oczu, które mnie spętały • Któż nie zna Romea i Julii? W. Szekspir stworzył najsławniejszą parę kochanków wszechczasów. Pomiędzy Romeem a Julią nawiązuje się czyste i nierozerwalne uczucie, zniszczone przez vendettę skłóconych rodów – Kapuletich i Montekich.

21. Barok • W baroku miłość zaczęto traktować bardziej swobodnie. Przestała być tematem tabu. Coraz c zęściej o niej mówiono i myślano. Miłość była przede wszystkim miłością cielesną i ściśle łączyła się z fascynacją ludzkim ciałem. Nawiązywała do urody, szczęścia i radości zmysłowej. Zaczęto odważniej pokazywać nagość, nie bojąc się wynikających z tego konsekwencji. Barok był epoką pełną zaskakujących sprzeczności.

22. Oświecenie • Jak przedstawiano miłość w XVIII wieku? Jak na uczucie przystało, w wieku filozofów, naukowców i polityków, została zepchnięta na dalszy plan – nigdy jednak nie pozwoliła na całkowite zapomnienie o niej. Jest jednak faktem, że rzecz której nie da się opisać, jednoznacznie nazwać i zaklasyfikować nie budziła takiego zainteresowania twórców epoki oświecenia.

23. Twórczość sentymentalna Franciszka Karpińskiego skupiała się właśnie na różnych rodzajach miłości – stworzył sielanki "Laura i Filon", oraz liczne wiersze miłosne "Do Justyny. Tęskność na wiosnę", a także utwory o tematyce innej niż miłosna (patriotyczne, religijne). Ważną rolę w polskim Oświeceniu odegrał Franciszek Dionizy Kniaźnin, autor przesyconego smutkiem wiersza „Żale Orfeusza nad Eurydyką”

24. Już słowik w sadzie zaczął swe pieśni,Gaj mu się cały odzywa.Kłócą powietrze ptaszkowie leśni;A mój mi ptaszek nie śpiewa!Już tyle kwiatów ziemia wydałaPo onegdajszej powodzi;W różne się barwy łąka przybrała;A mój mi kwiatek nie schodzi!O wiosno! Pókiż będę cię prosił,Gospodarz zewsząd stroskany?Jużem dość ziemię łzami urosił:Wróć mi urodzaj kochany!

25. Romantyzm • Romantycy uzmysławiali nam, że miłość bywa przeżyciem niebezpiecznym, że grozi śmiercią lub kalectwem umysłowym. Za prototyp romantycznego kochanka uznaje się Wertera, bohatera powieści epistolarnej Goethego. Przedstawia on miłość idealną, przede wszystkim duchową, z założenia nieszczęśliwą. Według niego miłość tak jakby tłumaczy nasze istnienie. Ona człowieka tworzy, dowartościowuje. Jest chorobą,bo gdynieszczęśliwa działa destrukcyjnie. Zakochany bohater masochistycznie rozsmakowuje się w cierpieniu. Słowa wypowiedziane przez Wertera mówią same za siebie: „Nie widzę nic nad wiecznie połykającego, wiecznie przeżuwającego potwora. Miłość do Lotty staje się jego obsesją. Wybiera wolność i spokój duszy popełniającsamobójstwo niemogąc zapanować nad ogarniającym go uczuciem. Na podstawie słów Wertera: „Moje serce mam tylko jedno”, możemy stwierdzić, że zdolność do wielkiego uczucia według romantyków była najważniejszym kryterium oceny wartości człowieka.

26. "Miłość nigdy nie ustaje.... tak więc trwają wiara,nadzieja,miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość."

27. ` • Motyw miłości silniejszej niż śmierć został przedstawiony w balladzie Mickiewicza „Romantyczność”. Zauważalna jest tu polemika przekonań romantycznych z oświeceniowymi. Według tego pisarza oprócz realnej istnieje inna rzeczywistość, wobec której doświadczenie i rozum stają się bezradne. Poznać ją można tylko czuciem i wiarą. Mickiewicz wyraża swoją opinię słynnymi słowami: „Czucie i wiara silniejmówią do mnie, niż mędrca, szkiełko i oko.” Autor przedstawia wielką rozpacz bohaterki po śmierci ukochanego: „Tak się dziewczyna z kochankiem pieści, bieży za nim, krzyczy, pada. Pragnie się z nim połaczyć, bo czuje się na świecie obco.” Obraz wiecznej miłości prezentuje cytat: „Jasio być musi przy swej Karusi. On ją kochał za żywota.”

28. Pozytywizm • Epoka pozytywizmu, mimo że opierała się na zupełnie innej filozofii niż romantyzm, w temacie miłości nie potrafiła się uwolnić od romantycznych wyobrażeń. Pisarze wielkiego realizmu świadomi tego jaki wpływ wywiera na ich twórczość model miłości romantycznej podejmowali z nim polemikę. Pomiędzy przedstawieniem miłości w tych epokach zauważalne są liczne różnice. Zmiany te zachodziły jednak bardzo płynnie, stopniowo w następujących już posobie utworach romantycznych.

29. Bolesław Prus odegrał dużą rolę w pozytywizmie, ponieważ nie bał się nawiązać do romantyzmu. W jego noweli „Kamizelka” widzimy piękną miłość dwojga dojrzałych ludzi. Choć cały ten utwór kończy się śmiercią ciężko chorego współmałżonka, autor tworzy z niej coś nadzwyczaj pospolitego. Prus doskonale, bez zbędnych słów i komentarzy opisał prawdziwą miłość. Jednym z głównym wątków powieści „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego była platoniczna miłość Marcina Borowicza i Anny Stogowskiej. Pierwsze ich spotkania nie wskazywały na wielkie uczucie: „rzuciła nań okiem z wyrazem niechęci (...) nie podnosząc oczu, odeszła” , „Marcin prowadził ją wzrokiem.” Drugim razem było już bardziej optymistyczne: „przelotnie rzuciła okiem na sąsiada i zmieszała się spostrzegłszy jego twarz” , „Patrzył na nią, jak w tęcze. Nienasycone oczy upajały się bez końca i tonęły w swym szczęściu.”. Podczas ostatniego spotkania poddali się rozkoszy uczucia miłości: „Zwyciężone i bezwładne przywitały miłosne wejrzenie. Zakryła oczy rękoma, wzniosła je znowu. Gdy odwracała oczy, nieme błaganie niby krzyk przyciągało je znowu.” , „Z całym bezwstydem wielbił oczyma postać ukochaną (...). Wysyłał do niej w spojrzeniu całą swoją duszę...” „W tym uścisku spojrzeń przetrwali nadziemskie chwile. Szczęścia ich nie mącił nikt, żaden głos nie spłoszył milczenia.”

30. Młoda Polska • Przełom XIX i XX w. w literaturze polskiej nazywamy „Młodą Polską”. Epoka ta była powrotem do filozofii romantyzmu- znów wiodącą rolę odgrywały uczucia, a miłość stała się jednym z najważniejszych tematów dzieł. Wspomniany został Kazimierz Przerwa-Tetmajer – jest on jednym z najważniejszych twórców Młodej Polski. Sam ten poeta to postać romantyczna - kilkakrotnie zaręczony (m.in. z Laurą Rakowską, z myślą o której napisał wiersz "A kiedy będziesz moją żoną") nigdy nie zawarł małżeństwa. Stworzył osiem tomików poezji, w dużej części zapełnionych utworami o miłości, chociażby „Hymnem do miłości”, gdzie pisze…

31. Kolejnym znanym wierszem tego autora jest „Lubię, kiedy kobieta…” Z historycznoliterackiego punktu widzenia ten i kilka innych wierszy tego autora o podobnej tonacji i tematyce dokonały swoistej rewolucji w sposobie prezentacji kobiety w literaturze. Opis kobiety jest równocześnie subtelny i odważny. W ówczesnych czasach takie jawnie ukazanie kochanki wywołało swoisty skandal obyczajowy. Pierwsze dwie strofy mówią wyłącznie o wyglądzie kobiety i jej zachowaniu.

32. XX-lecie między wojenne • Czas między I a II wojną światową nie należał do spokojnych. Ludzkość doświadczyła już boleści wojny i obawiała się następnej- „dostała” ją zresztą szybko, bardzo szybko… Nic dziwnego, że doświadczenia z lat 1914-1918 wywarły ogromny wpływ na literaturę następnych lat. Czy w okresie tak ogromnych niepokojów społecznych i zagrożeń związanych z nowymi broniami i technikami walk, znalazło się miejsce dla literatury romantycznej?W tym czasie pisze Bolesław Leśmian swój cykl wierszy „W malinowym chruśniaku” . Wiersze te należą do najpiękniejszej polskiej poezji miłosnej. Wiersz rozpoczynający cykl „W malinowym chruśniaku” to erotyk opisujący pierwsze doznania miłosne kochanków. Chronią się oni przed oczyma świata na polance wśród krzewów malin. Osłania ich przyroda, w którą się wkomponowują, nie burząc jej ładu. Kochankowie zrywają i jedzą maliny, pod pretekstem łakomstwa wyrywają je sobie z dłoni, zbliżając się do siebie.

33. W malinowym chruśniaku, przed ciekawych wzrokiem Zapodziani po głowy, przez długie godziny Zrywaliśmy przybyłe tej nocy maliny. Palce miałaś na oślep skrwawione ich sokiem. Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty, Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory, Złachmaniałych pajęczyn skrzyły się wisiory I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty.

34. Współczesność • Za największego twórcę okresu wojennego w Polsce uznać można Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Ten poeta, choć zmarł w wieku 23 lat w czasie Powstania Warszawskiego. Pisał o miłości – przede wszystkim do ojczyzny. W „Elegii o [chłopcu polskim]” opisywał miłość matki do dziecka. Czasem pisał o tej najpowszechniejszej miłości, do kobiety.

35. Elegia o chłopcu polskim ,,Oddzielili cie, syneczku, od snów, co jak motyl drżą, haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze. Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć, gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami. Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg, przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg. I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc, i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut - zło. Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pekło"

36. Wisława Szymborska, co specyficzne dla niej, posługuje się w wierszu ironią. Sugeruje, że miłość szczęśliwa, choć niezwykle rzadka, jest w świecie niepotrzebna. Szczęśliwie zakochani mało praktycznie podchodzą do życia, wierzą w ideały i swoją radością krępują otoczenie. Samo zakończenie pokazuje jednak drugie dno wiersza: Niech ludzie nie znający miłości szczęśliwej twierdzą, że nigdzie nie ma miłości szczęśliwej. Z tą wiarą lżej im będzie i żyć, i umierać. Miłość szczęśliwa, nie dla każdego dostępna, okazuje się być źródłem zazdrości i złego samopoczucia tych, którzy jej nie zaznają. Dlatego mowa o jej niepraktyczności jest tylko próbą tłumaczenia się niekochających. Miłość spełniona okazuje się być uczuciem pożądanym, ale niezwykle trudnym do odnalezienia. Towarem deficytowym, dostępnym dla nielicznych.

37. Miłość szczęśliwa. Czy to jest normalne, czy to poważne, czy to pożyteczne - co świat ma z dwojga ludzi, którzy nie widzą świata? (…)Spójrzcie na tych szczęśliwych: gdyby się chociaż maskowali trochę, udawali zgnębienie krzepiąc tym przyjaciół! Słuchajcie, jak się śmieją - obraźliwie. Jakim językiem mówią - zrozumiałym na pozór. A te ich ceremonie, ceregiele, Wymyślne obowiązki względem siebie - wygląda to na zmowę za plecami ludzkości!

38. Wyk. Sylwia Gołaś Karina Zajkowska Sylwia Steczkowska Katarzyna Grajko I nie miłować ciężko, i miłować Nędzna pociecha. Mikołaj Sęp - Szarzyński