EKONOMIA ROZWOJU Ramowy program wyklad w

1. 1 EKONOMIA ROZWOJURamowy program wyklad�w Dr Mieczyslaw Szostak Starszy wykladowca � Instytut Miedzynarodowych Stosunk�w Gospodarczych SGH

2. 2 Ekonomia rozwoju � Cele wyklad�w Celem wyklad�w z EKONOMII ROZWOJU jest przede wszystkim : przedstawienie gl�wnych kierunk�w i wynik�w dyskusji, prowadzonych przez zagranicznych i polskich ekonomist�w, na temat teoretycznych koncepcji przezwyciezania zacofania i ub�stwa w krajach slabo rozwinietych (tj. prezentacja r�znych paradygmat�w rozwoju i dorobku najwazniejszych �szk�l myslenia�), analiza praktycznych doswiadczen ubogich kraj�w Afryki, Azji, Ameryki Lacinskiej, Karaib�w i Pacyfiku w zakresie przyspieszania rozwoju gospodarczo-spolecznego i ograniczania rozmiar�w biedy, om�wienie szans i globalnych uwarunkowan likwidacji ub�stwa w krajach slabo rozwinietych (KSR).

3. 3 Ekonomia rozwoju � Program wyklad�w (A) EKONOMIA ROZWOJU JAKO ODREBNY WYKLAD AKADEMICKI I CZESC WSP�LCZESNEJ EKONOMII: Zakres pojeciowy ekonomii rozwoju, teorii rozwoju i studi�w nad rozwojem; przyczyny powstania, kierunki ewolucji i nowe tendencje w swiatowej ekonomii rozwoju; pojecie, klasyfikacja i zmiany paradygmat�w development economics; analiza por�wnawcza zasiegu tematycznego i program�w wyklad�w z ekonomii rozwoju na uczelniach kraj�w Zachodu; zmiana podejscia do ekonomii rozwoju w Polsce. WZROST, ROZW�J, ZACOFANIE I UB�STWO � PRZEJAWY I MIERNIKI: Systematyzacja gl�wnych pojec uzywanych w ekonomii rozwoju; wyniki debaty w swiatowej i polskiej literaturze nad istota wzrostu i rozwoju ekonomiczno-spolecznego; czynniki, warunki i bariery rozwoju; pojecie i symptomy zacofania (niedorozwoju); doch�d narodowy per capita jako popularny miernik poziomu rozwoju (lub zacofania); indeks rozwoju spolecznego (HDI); istota ub�stwa, sposoby jego mierzenia i zasieg tego zjawiska we wsp�lczesnym swiecie.

4. 4 Ekonomia rozwoju � Program wyklad�w (B) JEDNOSC I ZR�ZNICOWANIE GRUPY KRAJ�W SLABO ROZWINIETYCH: Kontrowersje wok�l pojecia kraj�w slabo rozwinietych (KSR) i termin�w pokrewnych; cechy charakterystyczne KSR; analiza kwestii dywersyfikacji i podobienstwa kraj�w slabo rozwinietych pod wzgledem potencjalu ekonomicznego, dynamiki rozwoju, zmian struktur gospodarczych, dlugosci zycia, stopnia analfabetyzmu, spolecznego podzialu dochod�w ludnosci, jak tez pozycji w swiatowym eksporcie (na podstawie dostepnych danych empirycznych). IV. TRADYCYJNE TEORIE ZACOFANIA GOSPODARCZO-SPOLECZNEGO KSR: Koncepcje blednych k�l ub�stwa R. Nurksego, B.Knalla i E. Gannage; teoria systemu quasi-stalej r�wnowagi H. Leibensteina; koncepcja zacofania i niedorozwoju M. Todoro; og�lna charakterystyka teorii gospodarki dualnej; kontrowersyjny charakter tezy o podobienstwie poziomu rozwoju KSR i Polski.

5. 5 Ekonomia rozwoju � Program wyklad�w (C) TEORIE OSZCZEDNOSCI I INWESTYCJI W KSR A ORTODOKSYJNE MODELE WZROSTU: Zalozenia i ocena przydatnosci modelu Harroda-Domara; neoklasyczna funkcja produkcji Cobba-Douglasa; koncepcja kluczowej roli kapitalu w procesie wzrostu KSR (wedlug podejscia W. Rostowa i P. Rosensteina-Rodana); luka akumulacji i luka handlu zagranicznego; niska zdolnosc KSR do absorpcji srodk�w kapitalowych; zr�dla oszczednosci i sposoby ich mobilizacji na cele inwestycyjne; kierunki reform system�w finansowych; znaczenie paradygmatu oszczednosci i inwestycji. OD STRUKTURALNYCH MODELI WZROSTU I STRATEGII ROZWOJU KSR DO PARADYGMATU RYNKOWEGO: Charakterystyka podejscia strukturalnego do rozwoju KSR i cech strukturalizmu; modele rozwoju gospodarki dualnej; teorie zr�wnowazonego i niezr�wnowazonego wzrostu KSR; debata nad kryteriami alokacji inwestycji i analiza projekt�w rozwojowych; kwestia wyboru technik produkcji; wsp�lzaleznosci handlu zagranicznego i procesu rozwoju gospodarczego; modele uprzemyslowienia KSR; spoleczny podzial dochod�w a wzrost ekonomiczny; ewolucja strategii walki z ub�stwem lansowanej przez Bank Swiatowy; upowszechnienie program�w stabilizacyjno-dostosowawczych i paradygmatu rynkowego; gl�wne elementy konsensusu waszyngtonskiego; w kierunku konsensusu postwaszyngtonskiego.

6. 6 Ekonomia rozwoju � Program wyklad�w (D) ANALIZA PARADYGMATU ZALEZNOSCI KRAJ�W PERYFERII OD CENTRUM GOSPODARKI SWIATOWEJ: Geneza, gl�wni przedstawiciele (A.G. Frank, S. Amin, T. Dos Santos, A. Emmanuel, I. Wallenstein), najwazniejsze nurty i kierunki dyskusji w ramach Szkoly Zaleznosci; zasadnicze tezy �dependyst�w� i krytyczna ocena ich stanowiska; poglady zwolennik�w paradygmatu zaleznosci w kwestii ekonomicznej roli panstwa. VIII. MIEDZYNARODOWY LAD EKONOMICZN, NEGOCJACJE P�LNOC-POLUDNIE I MILENIJNE CELE ROZWOJU: Pojecie i typy miedzynarodowego ladu ekonomicznego (MLE); wsp�listnienie rynkowo-interwencjonistycznego MLE z etatystycznym w latach 1945-1972; nieudane pr�by narzucenia radykalnego nowego MLE w okresie 1973-1975 r.; interwencjonistyczno-rynkowa wersja MLE w latach 1975-1985; kierunki negocjacji P�lnoc-Poludnie w okresie 1986+2007 w kontekscie urynkowienia MLE; analiza perspektyw ograniczenia rozmiar�w ub�stwa w KSR w kontekscie realizacji Milenijnych Cel�w Rozwoju.

7. 7 Ekonomia rozwoju � Program wyklad�w (E) WKLAD POLSKICH EKONOMIST�W W BADANIA NAD KSR: Pr�ba periodyzacji prowadzonych w Polsce w latach 1955-2008 badan nad problematyka gospodarczo-spoleczna kraj�w ubogich Afryki, Azji i Pacyfiku, Ameryki Lacinskiej i Karaib�w; powstanie i upadek Polskiej Szkoly Rozwoju (lata 60.); od przejsciowego oslabienia do intensyfikacji badan w latach 1968-1990; zalamanie sie polskich badan nad KSR w okresie transformacji; koniecznosc i szanse �reaktywacji� badan nad krajami ubogimi (w kontekscie czlonkostwa Polski w UE i OECD).

8. 8 Ekonomia rozwoju � Zalecana literatura (A) LITERATURA PODSTAWOWA: Z. KOZAK: Ekonomia zacofania i rozwoju, w serii: �Monografie i Opracowania�, nr 471, SGH, Warszawa 2001. R. PIASECKI: Ewolucja teorii rozwoju gospodarczego kraj�w biednych, w: Ekonomia rozwoju (praca zbiorowa pod red. R. Piaseckiego), PWE, Warszawa 2007 M. SZOSTAK: PREZENTACJE do wyklad�w z EKONOMII ROZWOJU (udostepnione na stronie internetowej Instytutu MSG: www.sgh.waw.pl/imsg)

9. 9 Ekonomia rozwoju � Zalecana literatura (B) LITERATURA PODSTAWOWA (c.d.): M. SZOSTAK: Ewolucja miedzynarodowego ladu ekonomicznego a meandry negocjacji P�lnoc-Poludnie, �ZESZYTY NAUKOWE� (Kolegium Gospodarki Swiatowej SGH), 2003, nr 14 � tekst dostepny: www.sgh.waw.pl/imsg M. SZOSTAK: Zapomniana Polska Szkola Rozwoju, �GAZETA SGH�, Nr 04/07 (233), Czerwiec 2007 r. - www.sgh.waw.pl/imsg LITERATURA POMOCNICZA: K. CZAPLICKA: Wzrost i rozw�j gospodarczy w krajach rozwijajacych sie, w: Ekonomia rozwoju (pod red. R. Piaseckiego), op. cit. M. SULMICKA: Ub�stwo we wsp�lczesnym swiecie, w serii: �Monografie i Opracowania�, nr 486, SGH, Warszawa 2001

10. 10 Ekonomia rozwoju � Zalecana literatura (C) LITERATURA POMOCNICZA (c.d.): J. SACHS: Koniec z nedza � Zadanie dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 R. PIASECKI: Rozw�j gospodarczy a globalizacja, PWE, Warszawa 2003 M. SZOSTAK: Odwr�t od nadmiernego interwencjonizmu gospodarczego panstwa jako zjawisko globalne, w: Panstwo wobec zacofania i rozwoju (pod red. E. Markowskiej i M. Szostaka), SGH, Warszawa 1991 M. SZOSTAK: Polemika w sprawie miedzynarodowej pomocy gospodarczej dla kraj�w slabo rozwinietych: Doswiadczenia Niemiec i wnioski dla Polski, w: Miedzynarodowa konkurencyjnosc Niemiec w rozszerzonej Unii Europejskiej (pod red. M. A. Weresy), SGH, Warszawa 2006

11. 11 EKONOMIA ROZWOJU  JAKO ODREBNY WYKLAD AKADEMICKI I CZESC WSP�LCZESNEJ EKONOMII Dr Mieczyslaw Szostak Starszy wykladowca � Instytut MSG

12. 12 EKONOMIA ROZWOJU A TEORIA ROZWOJU Polska nazwa ekonomii rozwoju jako odrebnego przedmiotu akademickiego i dyscypliny badawczej wsp�lczesnych nauk ekonomicznych jest odpowiednikiem dwu angielskojezycznych termin�w: development economics i economics of development (z kt�rych pierwszy jest popularnie stosowany, natomiast drugi uzywany bardzo rzadko). Z kolei w krajach frankofonskich stosowana jest powszechnie tylko jedna nazwa: l��conomie du d�veloppement. Za pelne synonimy wyrazenia ekonomia rozwoju trzeba uznac takie - uzywane w przeszlosci w polskiej literaturze - okreslenia jak: -- ekonomia polityczna zacofania gospodarczego (T. Szentes), -- ekonomia polityczna kraj�w rozwijajacych sie (S. Tiulpanow), -- makroekonomia kraj�w mniej zaawansowanych (J. Nowicki). Ze swej strony Z. Kozak - tj. autorka podrecznika, zaleconego jako podstawowa pozycja literatury - preferuje relatywnie najbardziej chyba trafna nazwe ekonomia zacofania i rozwoju.

13. 13 Teoria rozwoju integralna czescia ekonomii rozwoju Teoria rozwoju (development theory = la th�orie du d�veloppement) obejmuje swym zasiegiem r�zne teoretyczne koncepcje rozwoju ekonomiczno-spolecznego (stad czasami mowa o teoriach rozwoju). Niekiedy teoria rozwoju pojmowana bywa w sensie uniwersalnym, dotyczac wszystkich kraj�w swiata, niezaleznie od poziomu ich zaawansowania gospodarczego (z najwyzej rozwinietymi wlacznie). Ale zazwyczaj zakres badawczy teorii rozwoju odnoszony jest jedynie do kraj�w zacofanych i ubogich. W�wczas jest to pojecie wezsze od ekonomii rozwoju, poniewaz stanowi integralna i zasadnicza czesc tej drugiej. Obok aspekt�w teoretycznych ekonomia zacofania i rozwoju obejmuje tez bowiem swym zasiegiem badania empiryczne i stosowane. Formuluje zalecenia pod adresem praktyki zycia ekonomiczno-spolecznego, tj. zawiera elementy rekomendowanych strategii rozwoju i pozadanej polityki gospodarczej.

14. 14 W ramach ekonomii zacofania i rozwoju uwzglednia sie ponadto sporo watk�w spolecznych, wykorzystujac czesto zwlaszcza niekt�re elementy socjologii rozwoju (sociology of development). Jak wskazywal M. Todoro, zakres zainteresowan ekonomii rozwoju jest szerszy niz tradycyjnej makroekonomii i mikroekonomii, gdyz zajmuje sie ona nie tylko optymalizacja proces�w dzialalnosci produkcyjnej w okreslonej przestrzeni i w przekroju czasowym, ale tez wlasciwa dystrybucja wytworzonych d�br, uslug i dochod�w miedzy poszczeg�lne grupy spoleczne (w szczeg�lnosci celem poprawy warunk�w zycia warstw ubogich). Z powyzszych wzgled�w � zdaniem Z. Kozak � mozna te dyscypline nazwac tez �ekonomia i teoria zycia ludzi biednych�. Tematem jej badan jest � wedlug Z. Kozak � gl�wnie �analiza istoty i przyczyn masowego ub�stwa oraz czynnik�w, kierunk�w i narzedzi pobudzania rozwoju�. Zajmuje sie ona r�wniez �analiza, doskonaleniem i upowszechnianiem strategii rozwoju, opracowywanych i stosowanych przez rzady i organizacje miedzynarodowe� w krajach ubogich.

15. 15 Ekonomia rozwoju wg japonskiej definicji Wiekszosc autor�w podrecznik�w do ekonomii rozwoju rezygnuje z precyzyjnego definiowania tego przedmiotu wyklad�w i dyscypliny badawczej. Do wyjatk�w trzeba zakliczyc japonskich ekonomist�w Y. Hayami�ego i Y. Godo, kt�rzy we wstepie do angielskojezycznej wersji swej ksiazki: Development Economics: From the Poverty to the Welth of Nations (Oxford/New York 2005, Third Edition) wskazuja, ze podstawowym zadaniem ekonomii rozwoju jest analiza mozliwosci przezwyciezenia ub�stwa przez kraje o niskim dochodzie (low-income developing countries). Podkreslaja oni, ze ekonomia rozwoju powinna starac sie udzielic odpowiedzi na nastepujace pytanie: �Jak w warunkach dzisiejszego swiata gospodarki o niskim dochodzie moga wejsc na sciezke samonapedzajacego sie rozwoju ekonomicznego, aby osiagnac pilny cel ograniczenia ub�stwa i zrealizowac cel dlugookresowy, jakim jest dogonienie kraj�w rozwinietych pod wzgledem poziomu bogactwa.�

16. 16 Encyklopedyczna definicja ekonomii rozwoju Odmienna definicje development economics mozna znalezc w popularnej na swiecie i og�lnie dostepnej (w wersji elektronicznej) encyklopedii Wikipedia, gdzie - w oparciu o podrecznik C. Bella - ekonomia rozwoju zostala okreslona jako �galez ekonomii zajmujaca sie aspektami gospodarczymi procesu rozwoju w krajach o niskim dochodzie.� Podkreslajac dalej, ze �koncentruje sie ona nie tylko na metodach wspierania wzrostu, lecz takze na sposobach wykorzystania indywidualnego potencjalu szerokich warstw ludnosci�, autorzy cytowanego hasla stwierdzaja, ze powstajace w ramach development economics teorie i modele (tworzone przy wykorzystaniu metod matematycznych) powinny byc uzyteczne dla polityk�w gospodarczych w wewnetrznym zyciu ekonomicznym i w stosunkach KSR z zagranica.

17. 17 Ekonomia KSR w ujeciu marksistowskim Wymownym dowodem na to, jak bardzo w ZSRR oraz w pozostalych krajach �obozu socjalistycznego� studia ekonomiczne byly podporzadkowane celom ideologicznym i propagandowym, jest ponizsze stwierdzenie S. Tiulpanowa (zaczerpniete z podrecznika ekonomii politycznej KSR, opublikowanego w Polsce w roku 1973): �Marksistowska ekonomia polityczna kraj�w rozwijajacych sie jest nauka powolana nie tylko do wskazania specyficznych warunk�w i antynomii ksztaltowania kapitalistycznych stosunk�w produkcji w tych krajach i nakreslenia perspektywy przezwyciezania sprzecznosci i przejscia na niekapitalistyczna droge rozwoju. Gl�wne jej zadanie naukowe polega na zbadaniu konkretnych przeslanek spoleczno-ekonomicznych i politycznych przechodzenia do socjalizmu w warunkach nierozwinietego kapitalizmu...�

18. 18 2. EKONOMIA ROZWOJU MODULEM STUDI�W NAD ROZWOJEM W ostatnich kilku dziesiecioleciach w srodowisku uniwersyteckim szeregu kraj�w Zachodu spora popularnosc zdobyl relatywnie nowy interdyscyplinarny (wielodyscyplinarny lub transdyscyplinarny) kierunek dzialalnosci naukowo-badawczej i ksztalcenia w zakresie nauk spolecznych, zajmujacy sie problematyka rozwoju ubogich kraj�w Afryki, Azji, Ameryki Lacinskiej, Karaib�w i Pacyfiku. Nosi on nazwe development studies (les �tudes du d�veloppement), tj. studia nad rozwojem. Obok ekonomii rozwoju (lub teorii rozwoju) development studies obejmuja tez swym zasiegiem takie dyscypliny nauk spolecznych jak: socjologia i antropologia rozwoju, historia gospodarcza swiata, geografia, ekologia, demografia i migracje, strategie industrializacji, problemy rozwoju rolnictwa i kwestie wyzywienia, zarzadzanie projektami rozwojowymi, systemy polityczne i miedzynarodowe stosunki KSR, administracja publiczna, pedagogika, polityka oswiatowa, etnografia, etyka itp.

19. 19 Przyklady wiodacych osrodk�w studi�w nad rozwojem (development studies) Do przodujacych w tej dziedzinie w skali swiatowej osrodk�w uniwersyteckich zaliczany jest Institute of Development Studies (IDS), dzialajacy na brytyjskim Uniwersytecie Sussex w Brighton. Prowadzi on studia magisterskie typu MA Development Studies (dwie specjalnosci: ekonomia rozwoju oraz socjologia i antropologia rozwoju), a takze studia podyplomowe w zakresie: globalizacja i rozw�j; ub�stwo i rozw�j; partycypacja, wladza i rozw�j spoleczny; nauka, spoleczenstwo i rozw�j; rzadzenie i rozw�j. W krajach frankofonskich spora renoma ciesza sie: Institut des Etudes du D�veloppement Economique et Social (na paryskiej Sorbonie), Institut de Hautes Etudes Internationales et du D�veloppement (Genewa) oraz Institut des Etudes du D�veloppement (na belgijskim Uniwersytecie Katolickim w Louvain-la-Neuve). Ten ostatni specjalizuje sie w studiach podyplomowych z problematyki rozwoju, demografii, ekologii i polityki agrarnej KSR oraz badania nad rozwojem kraj�w arabskich, panstw Afryki Subsaharyjskiej i Ameryki Lacinskiej.

20. 20 Doswiadczenia Europejskiego Stowarzyszenia Instytut�w ds. Rozwoju (EADI) Od polowy lat 70-tych aktywnie dziala Europejskie Stowarzyszenie Instytut�w ds. Rozwoju (EADI � European Association of Development Research and Training Institutes). Grupuje ono prawie wszystkie liczace sie instytuty z naszego kontynentu oraz kilkuset indywidualnych naukowc�w, kt�rzy prowadza dzialalnosc naukowo-badawcza i dydaktyczna w zakresie development studies. Jest to wazne forum wsp�lpracy i wymiany doswiadczen w tej dziedzinie dzieki regularnie organizowanym konferencjom generalnym, dzialalnosci kilku grup roboczych, wydawaniu wlasnej serii ksiazek oraz czasopisma naukowego �European Journal of Development Research�, a takze dzieki zaawansowaniu prac nad jednolitym systemem akredytacji oraz oceny dorobku naukowego w zakresie development studies itp. Sposr�d osrodk�w uniwersyteckich kraj�w Europy Srodkowo-Wschodniej niemal od poczatku istnienia EADI w jej dzialalnosci czynnie uczestnicza jedynie przedstawiciele instytut�w Polski i Wegier.

21. 21 TEORIA ROZWOJU< EKONOMIA ROZWOJU< STUDIA NAD ROZWOJEM

22. 22 WSP�LZALEZNOSC EKONOMII ROZWOJU, STUDI�W NAD ROZWOJEM, EKONOMII I STUDI�W EMPIRYCZNYCH

23. 23 3. GENEZA I ZARYS EWOLUCJI EKONOMII ROZWOJU Ekonomia rozwoju powstala w osrodkach uniwersyteckich kraj�w Zachodu w II polowie lat 40-tych. Awansowala do rangi odrebnej dziedziny badawczej nauk ekonomicznych i przedmiotu wyklad�w w latach 50-tych. Natomiast upowszechnila sie szerzej w latach 60-tych i 70-tych XX wieku. Przyczyny wyodrebnienia sie ekonomii rozwoju: a) dostrzezenie rosnacych dysproporcji rozwojowych i glebokich r�znic ekonomiczno-spolecznych miedzy KWR i KSR, b) koniecznosc wyeliminowania grozby swiatowej �eksplozji demograficznej�, braku zywnosci (kryzysu zywnosciowego) i wyczerpania sie zasob�w naturalnych, c) powojenne sukcesy w odbudowie ze zniszczen kraj�w Europy Zachodniej (dzieki Planowi Marshalla) inspiracja do podjecia miedzynarodowych dzialan na rzecz przyspieszenia rozwoju KSR,

24. 24 Geneza ekonomii rozwoju (c.d.) d) polityczne przeslanki zainteresowania USA i pozostalych KWR oficjalna pomoca gospodarcza dla KSR celem pobudzenia wzrostu i ograniczenia ub�stwa w obliczu: pojawienia sie grupy kraj�w socjalistycznych, wybuchu zimniej wojny i konfliktu ideologicznego Wsch�d-Zach�d (tj. miedzy systemem kapitalistycznym i socjalistycznym), dekolonizacji i lawinowo rosnacej liczby formalnie niepodleglych KSR, stopniowego umacniania sie pozycji politycznej ruchu panstw niezaangazowanych na forum miedzynarodowym oraz walki wielkich mocarstw o strefy wplyw�w itp., e) nieadekwatnosc ortodoksyjnych modeli wzrostu i teorii ekonomicznych do skomplikowanej rzeczywistosci gospodarczej i spoleczno-politycznej KSR, f) nasilanie sie frustracji spolecznej w KSR wskutek niepowodzen w zakresie praktycznego pokonywania zacofania i poszukiwanie nowych, skuteczniejszych strategii rozwojowych.

25. 25 Poczatkowe etapy ekonomii rozwoju Za pierwsza ksiazke poswiecona ekonomii rozwoju uwaza sie opublikowana w 1947 r. prace K. Mandelbauma: �Uprzemyslowienie teren�w zacofanych� (�The Industrialization of Backward Areas�). Od lat 50-tych do polowy lat 70-tych w ekonomii rozwoju dominowaly - jak podkreslaja Z. Kozak i R. Piasecki � nastepujace kierunki badawcze: a) nawiazujace do dorobku ekonomii neoklasycznej modele wzrostu kumulatywnego i ortodoksyjne teorie rozwoju (akcentujace kluczowa role niedoboru kapitalu, wykorzystania nadwyzek sily roboczej, wyboru technik produkcji i metod industrializacji), b) opisowe teorie modernizacji (o rodowodzie socjologicznym), c) powiazane z keynesizmem strukturalne teorie rozwoju, d) radykalne i marksistowskie teorie rozwoju gospodarczo-spolecznego, Od polowy lat 70-tych zaczela sie faza kryzysu i przewartosciowan, kiedy to D. Seers - jeden z pionier�w ekonomii rozwoju � oglosil jej upadek (�smierc�) jako samodzielnej i tw�rczej dziedziny badan.

26. 26 Gl�wne tendencje w ekonomii rozwoju w pietnastoleciu 1981-1995 Wbrew deklaracji S. Seersa, ekonomia rozwoju jednak nie upadla, lecz -jak trafnie zauwazyla Z. Kozak - pojawienie sie w polowie lat 70-tych koncepcji potrzeb podstawowych spowodowalo z czasem swoisty �przewr�t myslowy� w omawianej dziedzinie, stajac sie punktem zwrotnym w jej dotychczasowej historii. Odtad za cel gl�wny rozwoju KSR zaczeto uznawac bowiem likwidacje ub�stwa. W latach 80-tych nastapilo zasadnicze przewartosciowanie podejscia przedstawicieli ekonomii rozwoju do funkcji panstwa i rynku w procesach rozwojowych w KSR. Nalezy w tym kontekscie zgodzic sie z nastepujaca opinia R. Piaseckiego: �Ekonomia rozwoju zaczela opowiadac sie za wolnym rynkiem w gospodarce, a takze za ograniczeniem roli panstwa w zyciu gospodarczym�. Znalazlo to zwlaszcza odzwierciedlenie w upowszechnieniu poglad�w liberalnych i reform prorynkowych (liberalizacji, prywatyzacji i deregulacji) oraz program�w dostosowan strukturalnych, realizowanych przez KSR w ramach ich wsp�lpracy z MFW i Bankiem Swiatowym, zgodnie z tzw. konsensusem waszyngtonskim.

27. 27 Nowe zjawiska w ekonomii rozwoju w ostatnim dwunastoleciu Z kolei o potrzebie nowego spojrzenia na ekonomie rozwoju od polowy lat 90-tych przesadzily nastepujace zjawiska: -- niebywale przyspieszenie proces�w globalizacji, regionalizacji i informatyzacji zycia gospodarczego na swiecie oraz ekspansji inwestycyjnej korporacji transnarodowych (w skali globalnej i w KSR), -- seria kryzys�w finansowych w nowo uprzemyslowionych krajach azjatyckich i w niekt�rych krajach Ameryki Lacinskiej; kryzys zadluzenia zagranicznego w innych KSR, -- wzrost popularnosci ekonomii instytucjonalnej (poglad�w o kluczowej roli instytucji w rozwoju gospodarczym). W efekcie przedstawionej wyzszej ewolucji ekonomii rozwoju nastapilo porzucenie poprzednio obowiazujacych paradygmat�w na rzecz nowych paradygmat�w.

28. 28 4. POJECIE, KLASYFIKACJE I ZMIANY PARADYGMAT�W EKONOMII ROZWOJU Wedlug T.S. Kuhna, paradygmat naukowy moze byc pojmowany r�znorodnie: a) jako �powszechnie uznane osiagniecie naukowe�, b) jako �zesp�l charakterystycznych przekonan i uprzedzen�, c) jako �wszystkie zinternalizowane przekonania grupy naukowej�, d) jako �zesp�l koncepcji, teorii, technik i wartosci, kt�re okreslaja ramy realizowanych badan.� Przyjmujac dla potrzeb dalszych rozwazan ostatnia, czwarta definicje, mozna - w slad za wybranymi autorami � wyr�znic kilka klasyfikacji podstawowych paradygmat�w ekonomii rozwoju. Przykladowo P.W. Preston (w 1982 r.) wyr�znil 5 nastepujacych po sobie paradygmat�w: keynesowski, neoklasyczny, strukturalistyczny, modernizacyjny i paradygmat zaleznosci.

29. 29 Klasyfikacje i zmiany paradygmat�w ekonomii rozwoju (c.d.) Ze swej strony szwedzki socjolog i ekonomista B. Hettne (w 1982 r.) uznal, ze nalezy wyodrebnic tylko 3 gl�wne paradygmaty ekonomii rozwoju: modernizacji, zaleznosci i polityki gospodarczej kraj�w Trzeciego Swiata. Wskazywal on jednoczesnie, ze �skazony� bledami europocentryzmu paradygmat modernizacji (za kt�rego ojca uznawany jest amerykanski ekonomista W.W. Rostow, autor ksiazki: �Etapy wzrostu gospodarczego: Manifest niekomunistyczny�) wywarl najsilniejszy wplyw na historie ekonomii rozwoju i moze sie pochwalic najbogatszym dorobkiem intelektualnym. Natomiast Z. Kozak twierdzi, ze obserwujac ewolucje paradygmat�w ekonomii rozwoju od jej narodzin do poczatku XXI w., trzeba przede wszystkim odnotowac przejscie od paradygmatu planistycznego do paradygmatu rynkowego, tzn. od koncepcji, kt�re przypisywaly panstwu (i planowaniu) funkcje gl�wnego zr�dla rozwoju, do poglad�w neoliberalnych, uznajacych rynek za sile napedowa rozwoju KSR.

30. 30 Obecny nowy paradygmat ekonomii rozwoju wedlug R. Piaseckiego Zdaniem R. Piaseckiego (kt�ry odwoluje sie tez do poglad�w innych ekonomist�w) w efekcie najswiezszych przewartosciowan stanowisk przedstawicieli gl�wnego nurtu (main stream) ekonomii rozwoju powstal dominujacy w skali swiatowej w chwili obecnej nowy paradygmat, na kt�ry sklada sie ponizszy zesp�l twierdzen: otoczenie makroekonomiczne w kazdym KSR powinno byc sprzyjajace dla dzialalnosci gospodarczej i dla inwestycji przedsiebiorstw, strategie rozwoju musza byc dostosowane do specyfiki poszczeg�lnych KSR (country-specific development strategies),

31. 31 Obecny nowy paradygmat ekonomii rozwoju wedlug R. Piaseckiego (c.d.) gospodarka narodowa powinna reagowac (byc wrazliwa) na bodzce plynace z rynku (krajowego i globalnego), kapital ludzki winien byc traktowany komplementarnie wobec kapitalu fizycznego i finansowego, podstawowa role w procesie rozwoju odgrywaja wlasciwie funkcjonujace instytucje i szybki przeplyw informacji, panstwo powinno byc �przyjazne rynkowi� (�market-friendly�) i usuwac znieksztalcenia rynkowe. W lepszym zrozumieniu dotychczasowej ewolucji podstawowych paradygmat�w ekonomii rozwoju pomocny powinien byc zamieszczony na nastepnej stronie schemat, na kt�rym przedstawiono gl�wne kierunki i �szkoly myslenia�, jakie mozna wyr�znic we wsp�lczesnej ekonomii swiatowej, ze szczeg�lnym uwzglednieniem zr�znicowania podejscia ich zwolennik�w do ekonomicznej roli panstwa.

32. 32 Gl�wne kierunki wsp�lczesnej ekonomii a ekonomia rozwoju

33. 33 ZAKRES TEMATYCZNY EKONOMII ROZWOJU WEDLUG ZACHODNICH PODRECZNIK�W 1) Subrata GHATAK (Uniwersytet w Leicaster � Wielka Brytania): INTRODUCTION TO DEVELOPMENT ECONOMICS (London-New York 2003) Zakres podrecznika (wedlug III wyd.): Wstep (Charakterystyka KSR=Less Developed Countries, wzrostu i rozwoju oraz wskaznika rozwoju spolecznego), CZESC I: EKONOMICZNA TEORIA WZROSTU I ROZWOJU (teoria Keynesa, modele Harroda-Domara, Kaldora-Mirrleesa i gospodarki dualnej). CZESC II: INWESTYCJE, OSZCZEDNOSCI, ZASOBY OBCE I INDUSTRIALIZACJA KSR (kryteria inwestycji, wewnetrzne i zewnetrzne zr�dla finansowania, uprzemyslowienie, protekcjonizm i polityka handlowa). CZESC III: ROZW�J W UJECIU SEKTOROWYM A PLANOWANIE (Zasoby produkcyjne rolnictwa, �zielona rewolucja�, ludnosc, zatrudnienie i migracje, ub�stwo i podzial dochod�w, planowanie, dostosowania strukturalne). CZESC IV: WSP�LPRACA MIEDZYNARODOWA I EKOLOGIA (Nowy miedzynarodowy lad gospodarczy, kryzys zadluzenia zagranicznego, ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego).

34. 34 Zakres ekonomii rozwoju wg ekonomist�w z Uniwersytetu Harwardzkiego 2) D.H. PERKINS, S. RADELET, D.R. SNODGRAAS, M. GILIS, M. ROEMER (Harvard University� USA): ECONOMICS OF DEVELOPMENT (New York-London 2001, V wyd.) Zakres podrecznika: CZESC I: TEORIA I MODELE (Wprowadzenie terminologiczne, produkt narodowy brutto, modele Harroda-Domara i Solowa, dwusektorowy model zmian strukturalnych, rozw�j a dobrobyt spoleczny). CZESC II: KIEROWANIE ROZWOJEM (GUIDING DEVELOPMENT) - Rynek kontra interwencjonizm panstwowy (controls), koncepcja zr�wnowazonego rozwoju proekologicznego. CZESC III: ZASOBY LUDZKIE (Ludnosc, rola pracy, edukacja, ochrona zdrowia i wyzywienie). CZESC IV: ZASOBY KAPITALOWE (Kapital, oszczednosci, polityka fiskalna i finansowa, prywatny kapital zagraniczny, zadluzenie i kryzysy finansowe). CZESC V: PRODUKCJA I HANDEL ZAGRANICZNY (Rolnictwo, g�rnictwo, przemysl, wymiana handlowa i polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej)

35. 35 Zakres ekonomii rozwoju w ujeciu japonskich ekonomist�w 3) Yujiro HAYAMI, Yoshihisa GODO (Foundation for Advanced Studies on the International Development -Tokyo): DEVELOPMENT ECONOMICS �From Poverty to the Wealth of Nations (Osford 2005, III wyd.) Zakres podrecznika: TEORETYCZNE RAMY ROZWOJU GOSPODARCZEGO ANALIZA POR�WNAWCZA GOSPODAREK ROZWIJAJACYCH SIE WZROST LUDNOSCI A BARIERA ZASOB�W NATURALNYCH AKUMULACJA KAPITALU A ROZW�J GOSPODARCZY METODY I ZR�DLA POSTEPU TECHNOLOGICZNEGO PODZIAL DOCHOD�W, UB�STWO I PROBLEMY EKOLOGICZNE RYNEK A PANSTWO (Podzial funkcji, protekcjonizm, strategie rozwoju, liberalizm rynkowy, konsensus waszyngtonski i postwaszyngtonski) ROLA SPOLECZNOSCI LOKALNYCH W ROZWOJU GOSPODARCZYM UWAGI KONCOWE - TRADYCJE A NOWOCZESNOSC

36. 36 Zakres ekonomii i polityki wspierania rozwoju wg kanadyjskiego podejscia 4) Eckhard SIGGEL (Concordia University): DEVELOPMENT ECONOMICS � A POLICY ANALYSIS APPROACH (Aldershot-Burlington2005, I wyd.) Zakres podrecznika: KONCEPCJA I MIERNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO WZROST GOSPODARCZY I JEGO DETERMINANTY FINANSOWANIE WZROSTU EKONOMICZNEGO ZE ZR�DEL WEWNETRZNYCH FINANSOWANIE WZROSTU EKONOMICZNEGO ZE ZR�DEL ZEWNETRZNYCH HANDEL ZAGRANICZNY A ROZW�J EKONOMICZNY BILANS PLATNICZY I KURS WALUTOWY REGIONALNA INTEGRACJA EKONOMICZNA I UNIA WALUTOWA STABILIZACJA, DOSTOSOWANIA STRUKTURALNE I ROLA MFW ANALIZA KOSZTY-KORZYSCI A KONKURENCYJNOSC PRYWATYZACJA I REFORMA SEKTORA PUBLICZNEGO

37. 37 Zakres wykladu nt. wyzwan swiatowego ub�stwa na Wydziale Ekonomii MIT Dodac warto, ze na uczelniach rozwinietych kraj�w Zachodu wykladane sa tez przedmioty, kt�re chociaz nie sa nazywane ekonomia rozwoju, to pod wzgledem swego zasiegu tematycznego sa do jej czesto bardzo podobne. Jako przyklad moze sluzyc wyklad nt. wyzwan swiatowego ub�stwa (The Challenge of World Poverty), prowadzony na Wydziale Ekonomii Massachusetts Institute of Technology (MIT), jednej z najbardziej znanych i prestizowych wyzszych uczelni amerykanskich. Zakres tematyczny wykladu: -- Mierniki ub�stwa we wsp�lczesnym swiecie. -- Wzrost gospodarczy w ujeciu historycznym, jego czynniki i uwarunkowania. -- Czy pomoc zagraniczna jest w stanie zlikwidowac ub�stwo? -- Ekonomiczne warunki zycia ubogich. -- Edukacja i mozliwosci jej usprawnienia. -- Ochrona zdrowia a dynamika wzrostu demograficznego. -- Uslugi finansowe dla ubogich grup spoleczenstwa. -- Zjawisko korupcji i sposoby jej ograniczenia. Zalecany podrecznik: A.V. Banerjee, B. Roland, M. Dilip (eds.): Understanding Poverty, New York 2006.

38. 38 VI. ZMIANA PODEJSCIA DO EKONOMII ROZWOJU W POLSCE 1) S. TIULPANOW (Uniwersytet Leningradzki - ZSRR): EKONOMIA POILTYCZNA KRAJ�W ROZWIJAJACYCH SIE (Warszawa 1973, I wyd.) Zakres podrecznika: POSTAWY METODOLOGICZNE BADAN NAD GOSPODARKA KRAJ�W ROZWIJAJACYCH SIE (KR) WSP�LCZESNA REWOLUCJA NARODOWO-WYZWOLENCZA SILY WYTW�RCZE I STRUKTURY SPOLECZNO-EKONOMICZNE SPRZECZNOSCI PROCESU REPRODUKCJI SPOLECZNEJ W KR KR W SYSTEMIE GOSPODARKI SWIATOWEJ FUNKCJE EKONOMICZNE PANSTWA W KR PRZEMIANY SPOLECZNO-EKONOMICZNE W KR SEKTOR PANSTWOWY W GOSPODARCE KR SPRZECZNOSCI I PERSPEKTYWY PRZEDSIEBIORSTW MIESZANYCH INFRASTRUKTURA GOSPODARCZA W KR FINANSE, KREDYT I OBR�T PIENIEZNY W KR

39. 39 Zakres ekonomii zacofania wedlug podrecznika T. Szentesa 2) T. SZENTES (Budapeszt � Dar es-Salaam): EKONOMIA POLITYCZNA ZACOFANIA GOSPODARCZEGO (Warszawa 1974, I wyd.) Zakres podrecznika: CZESC I: TEORIE �NIEDOROZWOJU� � UJECIE KRYTYCZNE (Klasyfikacja KSR, niedorozw�j jako zesp�l kryteri�w i barier, koncepcje �blednego kola�, socjologiczne wyjasnienie zacofania, teoria stadi�w wzrostu, zewnetrzne uwarunkowania niedorozwoju). CZESC II: PRZYCZYNY, ISTOTA I PRAWA RUCHU NIEDOROZWOJU � UJECIE HISTORYCZNO-ANALITYCZNE (Przeslanki i charakterystyka niedorozwoju, zewnetrzna zaleznosc ekonomiczna i drenaz dochod�w, wewnetrzne czynniki niedorozwoju, perspektywy przezwyciezenia niedorozwoju i osobliwosci kapitalizmu panstwowego w KSR)

40. 40 Zakres makroekonomii KSR wedlug podrecznika J. Nowickiego 3) J. NOWICKI (SGPiS/SGH � Warszawa): MAKROEKONOMIA KRAJ�W MNIEJ ZAAWANSOWANYCH (Warszawa 1978, I wyd.) Zakres podrecznika: SPOS�B PRODUKCJI (Sily wytw�rcze, baza i nadbudowa) LUDNOSC I SILA ROBOCZA MIEJSCE ROLNICTWA W ROZWOJU ROLA PRZEMYSLU RZEMIOSLO, USLUGI I RYNEK WEWNETRZNY DOCH�D NARODOWY I JEGO STRUKTURA PRAWARUNKI ROZWOJU (Rola panstwa, akumulacja, infrastruktura) ROZW�J WEDLUG SEKTOR�W WLASNOSCI CYKL KONIUNKTURALNY WYMIANA MIEDZYNARODOWA (Handel zagraniczny i terms of trade) ROLA OBCYCH ZASOB�W I POMOCY ZAGRANICZNEJ

41. 41 Zakres rozwazan nad strategia rozwoju KSR wedlug J. Nowickiego 4) J. NOWICKI (SGPiS/SGH � Warszawa): STRATEGIA ROZWOJU KRAJ�W EKONOMICZNIE MNIEJ ZAAWANSOWANYCH (Warszawa 1982, I wyd.) Zakres podrecznika: CZESC I: INFRASTRUKTURALNO - INSTYTUCJONALNE RAMY ROZWOJU (ROLA PANSTWA, GOSPODARKA CZYNNIKIEM LUDZKIM I RZECZOWYM) CZESC II: ROLNICTWO JAKO CZYNNIK ROZWOJU W OKRESIE KR�TKIM (ROLNICTWO NA TLE INNYCH DZIAL�W GOSPODARKI, SYTUACJA ZYWNOSCIOWA, ZASOBY ROLNICZE I ICH WYKORZYSTANIE, ROLA RYNKU I SEKTORA GOSPODARKI NATURALNEJ) CZESC III: PRZEMYSL JAKO CZYNNIK ROZWOJU W OKRESIE DLUGIM (KONIECZNOSC UPRZEMYSLOWIENIA, ZAKRES I FORMY INDUSTRIALIZACJI, TECHNIKA PRIODUKCJI, ZASOBY WARUNKUJACE UPRZEMYSLOWIENIE)

42. 42 Zakres ekonomii rozwoju wedlug ksiazki pod red. R. Piaseckiego 5) R. PIASECKI z zespolem (Uniwersytet L�dzki i inne uczelnie): EKONOMIA ROZWOJU � Praca zbiorowa (Warszawa 2007, I wyd.) Zakres tematyczny ksiazki: EWOLUCJA TEORII ROZWOJU GOSPODARCZEGO KRAJ�W BIEDNYCH (R. Piasecki) TEORETYCZNE PODSTAWY ZR�ZNICOWANIA ROZWOJU EKONOMICZNEGO (T. Tokarski) WARUNKI WZROSTU EKONOMICZNEGO (C. J�zefiak) TENDENCJE WZROSTU I ROZWOJU KRAJ�W ROZWIJAJACYCH SIE ( dalej w skr�cie: KR) � K. Czaplicka FINANSOWANIE WZROSTU GOSPODARCZNEGO (U. Zulawska) MALE I SREDNIE PRZEDSIEBIORSTWA W KR (A. Bakiewicz)

43. 43 Zakres ekonomii rozwoju wedlug ksiazki pod red. R. Piaseckiego (c.d.) Zakres tematyczny ksiazki (dokoncz.): EKONOMIA ROZWOJU A PRZEDSIEBIORSTWA WIELONARODOWE (M. Wolnicki) ROLNICTWO W TEORII I PRAKTYCE ROZWOJU GOSPODARCZEGO (J. Gudowski) BEZROBOCIE W KR (E. Kwiatkowski) POLITYKA MONETARNA (PIENIEZNA) W KR (G. Walerysiak) KRYZYSY WALUTOWE W KR (B. Gawronska-Nowak) EKOLOGICZNE DETERMINANTY ROZWOJU EKONOMICZNEGO (M. Burchard-Dziubinska) KULTUROWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO (E. Bogulska-Martin) LUKA CYFROWA MIEDZY KWR I KR JAKO WYZWANIE GLOBALNE XXI WIEKU (J. Woroniecki)