Mühendislik Eti ğ i

1. Mühendislik Etiği Mahmut Kunter Asst. Prof. Dr.Emine Atasoylu ve Asst. Prof. Dr. Orhan Korhan’a Teşekkürlerimle.

2. Sizce Etik Nedir? Elinizdeki kağıtlara bir veya iki cümle ile yazar mısınız lütfen.

3. Bir şeyin etik olup olmadığını sorgularken: • Yapılacak şey yasal mı? • Toplumsal değerlerimize uyuyor mu? • Mesleki değerlerimize uyuyor mu? • Yaparsanız kendinizi kötü hissedecek misiniz? • Yaptığınız gazetelere haber olsa nasıl görünür? • Yanlış olduğunu biliyorsanız yapmayın. • Emin değilseniz sorun. • Yanıt alana kadar sormaya devam edin.

4. Mühendislik Etiği • Mühendislik Etiği nedir? • Etik ve yasalar! • Profesyonel Etik • Sapmayı Normalleştirme • İşveren Çalışan ilişkileri • Profesyonel Etik ilkeleri • Etikte Kavramlar • Vaka Analizleri

5. 1. Mühendislik Etiği Nedir? Mühendislik Etiği, bir mühendis olarak; • Nasıl davranmamız ve yaşamamız gerektiğini • Karar verirken neleri göz önünde bulundurmamız gerektiğini • Hangi standartlara göre bu kararların doğru veya yanlış olduğunu içerir. Mühendislik Etiği, Mühendislerin profesyonel ahlak dahilinde nasıl karar vermeleri gerektiğidir.

6. Ethical Illegal Legal Unethical Legal & Ethical Illegal & Ethical Legal & Unethical Illegal & Unethical 2. Etik ve Yasalar

7. 2. Etik ve Yasalar Aşağıdakilere örnekler bulunuz Etik + Yasa dışı : ? Etik + Yasal : ? Yasa dışı + Etik olmayan : ? Etik olmayan + Yasal : ?

8. 2. Etik ve/veya Yasalar • Vergi ödemek • Işyeri güvenliğini sağlamak • sigorta yaptırmak • Ötenazi • Kürtaj • İdam • Rüşvet vermek • sigortasız işçi çalıştırmak • görevi kötüye kullanmak…

9. 3. Profesyonel Etik • Kişisel Etik: Bireyin kendisine ait etik, ahlaki ve normsal taahütleridir. Bunlar genelde çocuklukta alınan aile veya din eğitimiyle kazanılır ve sonradan toplumsal değerlerin kimileriyle yogrularak şekillenir. • Toplumsal Etik : Bir kültürün veya bir topluluğun geneli tarafından paylaşılan ahlaki değerler dizimidir. • Profesyönel Etik : Profesyoneller tarafından kabul edilmiş prensipler ve standardların iş yaşamındaki tadbikidir.

10. 3. Profesyonel Etik Mühendislik Etiği, bir mühendis olarak; Nasıl davranmamız ve yaşamamız gerektiğini, Karar verirken neleri göz önünde bulundurmamız gerektiğini, Hangi standardlara göre bu kararlarımızın doğru veya yanlış olduğunu içerir.

11. 3. Profesyonel Etik Mühendislik Etiği dünyanın neresinde olursak olalım, benzer durumlarda ayni çözümleri üretmelidir. Toplum Etiği ve Kişisel Etik, standart olmayan ve taraflı çözümler üretebilir . • Çoğunlukla bu değerler örtüşür. Örnek: • Rüşvet almak hem toplumsal hem kişisel hem de profesyonel etiğe aykırıdır.

12. 3. Profesyonel Etik • Bir Mühendis silah üretimine katkı koymayı vicdanen reddeder. Bu reddin dayanağı: a) Profesyonel etik b) Kişisel etik c) Toplumsal etik

13. 3. Profesyonel Etik • Bir doktor veya avukat için, kişisel ve profesyonel etik arasında nasıl bir çelişki olabilir? a) Kürtaja karşi olan bir Jinekolog düşünün b) Müvekkili Katil olan bir avukat düşünün

14. Mühendis, teknik bilgilerin tamamını tam bir şeffeflıkla müşteri veya işverenine iletmek konusunda ısrar ederse bu ısrar aşağıdakilerden hangisinin ürünüdür? a) Profesyonel etik b) Kişisel etik c) Toplumsal etik Dürüstlük ve adalet gibi moral değerler üçünün de parçasıdır. Ama her zaman durum böyle değil. Bu nedenle Etik mesleki eğitimimizin entekre bir parçası olmalıdır.

15. 4. Sapmayı Normalleştirmek • Mühndisler, uygun güvenlik ve kabul edilir risk • sınırlarından uzaklaştıkça kamu sağlığı ve güvenliğini • tehlikeye atarlar. • Tasarım ve/veya uygulamadaki yanlışları • düzeltmek yerine kabul etmek, kazaları davet etmektir. • Muhendislerin deneyim ve teknik bilgilerininden yaralanmak yerine sadece • imza yetkilerini kullanmak. (İmzacılık) • Odanın ve kurumun belirlediği standartlara uymamak (kırmızı ışıkta geçmek)

16. 5. İşveren Çalışan İlişkileri Eleştirel Bağlılık: İşverenin çıkarlarını gözetmek, kişisel ve mesleki ahlakı ile çelişmediği taktirde, mühendisin görevidir. Yapılan bir işten veya yanlış uygulamalardan dolayı kamunun dikkate değer bir zarar göreceğinden mühendis haberdar ise ne yapmalıdır?

17. Yapılan bir işten veya yanlış uygulamalardan dolayı kamunun dikkate değer bir zarar göreceğinden mühendis haberdar ise ne yapmalıdır? Sorunu, karar verme pozisyonunda olanların bilgisine arz eder ve duyduğu endişeyi dile getirir. 2. İşyeri dahilinde zararı ortadan kaldıracak gerekli değişiklik veya müdahalenin yapılması için tüm yolları dener. 3. Tarafsız bir gözlemciyi, yapılan iş veya uygulamanın yanlış olduğuna ve kamunun zarar göreceğine inandirabilecek deliller toplar 4. Deliller yetkili mercilere iletilir.

18. 6. Profesyonel Etik İlkeleri Muhendislik etiği ilkeleri ilk kez American Institude of Electrical Engineers (AIEE) tarafından 1912 yılında geliştirildi

19. 6. Profesyonel Etik İlkeleri ABET Code of Ethics: Mühendislik Eğitimi Akreditasyon Kurulu içindir. AIChE Code of Ethics: Kimya Mühendisleri, ASCE Code of Ethics: İnşaat Mühendisleri, ASME Code of Ethics: Makine Mühendisleri, IIE Code of Ethics: Endüstri Mühendisleri, IEEE Code of Ethics: Elektrik Elektronik Mühendisleri, ACM Code of Ethics: Bilgisayar Mühendisler içindir. NSPE Code of Ethics : Tüm Mühendisler içindir.

20. 6. Profesyonel Etik İlkeleri Kıbrısta veya Türkiyede gelistirilmiş Muhendislik Etiği İlkeleri var mıdır?

21. 6. Profesyonel Etik İlkeleri Mühendisler mesleklerinin gerektirdiği profesyonel görevlerini yerine getirirken : Canon 1:Halk saglığı, güvenliği ve refahını herşeyden üstün tutmalıdırlar. Canon 2: Sadece yetkin oldukları alanlarda hizmet vermelidirler. Canon 3: Doğru ve tarafsız açıklamalarda bulunmalı ve raporlar vermelidirler.

22. 6. Profesyonel Etik İlkeleri Canon 4: Her işveren veya müşteri için güvenilir vekil olarak davranmalı ve çıkar çatışmalarından kaçınmalıdırlar. Canon 5: Yanıltıcı tutum ve davranışlardan kaçınmalıdırlar Canon 6: Onurlu, sorumlu, etik ve yasalara uygun davranıp Muhendislik mesleğinin onurunu yüceltmelidirler.

23. Elektrik Elektronik Mühendisliği Enstitüsü (IEEE) Etik İlkeleri • Kamu güvenliği, sağlığı ve refahı ile uyumlu mühendislik kararları verme sorumluluğunu üstlenmek, çevreyi veya halkı tehdit edebilecek faktörleri zamanında açıklamak. 2. Gerçek veya öngörülen çıkar çatışmalarından mümkün olduğunca uzak durmak ve varsalar, var olduklarını ilgili taraflara açıklamak. 3. Var olan verilere dayanarak yapılan iddia veya tahminlerde dürüst ve gerçekçi olmak.

24. 4. Rüşveti tüm şekilleriyle reddetmek. 5. Teknolojinin daha iyi anlaşılması, yerinde uygulanması ve potansiyel zararlarının anlaşılır kılınması için çalışmak. 6. Teknik bilgi ve becerilerini güncelleştirmek ve ilerletmek, verecekleri hizmetleri sadece deneyimleri veya yetenekleri dahilinde olduğu zaman veya deneyimlerinin ve becerilerinin sınırlılığını tamamen açıkladıktan sonra üstlenmek. 7. Teknik çalışmaları araştırmak, kabul etmek ve dürüstçe eleştirisini yapmak, hatalarını kabullenmek ve düzeltmek, başkalarının katkılarını uygun ve düzgün şekilde belirtmek

25. 8. Irk, din, cinsiyet, özürlülük, yaş veya etnik köken gibi faktörlerden bağımsız olarak tüm kişilere ayrım yapmadan davranmak. 9. Başkalarını, mallarını, şöhretlerini veya işlerini yanlış davranış veya iftiralarla yaralamamak. 10. Meslektaş ve iş arkadaşlarına mesleki ilerlemelerinde ve bu etik kurallarını uygulamalarında yardımcı olmak.

26. 7. Etik Kavramlardan Bazıları • Kamu sağlığı ve güvenliği • Çıkar çatışması • Rüşvet • Haraç • Gizlilik • İş sırları • Bağlılık

27. İki Temel Kavram • Evrensellik (Universalizability) • Bir durumda birşey doğru (veya yanlış) ise, • aynı veya benzer koşulların olduğu başka bir durumda da • doğru (veya yanlış) olmalıdır. • Karar vermede tutarlılık gereklidir. Tersinirlik/empati (Reversibility) Sana nasıl davranılmasını istiyorsan başkalarına da aynı şekilde davran. Roller değişseydi ne olurdu? Herkes senin gibi davransa ne olurdu?

28. 7. Vaka Analizleri

29. Bir müteahhit, inşaat sektöründe patlama yaşanması ardından yeni istihdamlar yapma kararı alır. Yapılacak binaların ve elektrik altyapılarının kontrolü ve projelendirilmesi için bir mühendisi işe alır. Yapılan projelerde mühendisin imzası bulunmaktadır. Kısa bir süre çalıştıktan sonra mühendis bu görevden ayrılarak daha iyi imkanlar teklif eden başka bir şirkette göreve başlar. Fakat bu arada, daha önce çalıştığı şitketin sahibi olan müteahhitin kendi adına meslek odasına imza sahteleyerek vize için projeler sunulmaya devam ettiğini öğrenir. Müteahhit bunun üzerine mühendise bir anlaşma teklif eder. Bu anlaşmaya göre mühendis, müteahhidin meslek odasına verdiği tüm projelerde kendi imzasının bulunduğunu para karşılığı kabul eder.

30. 1. Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidirler. • Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya kendilerinin doğrudan kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, projesi veya belgeyi imzalamamalıdırlar 2. Mühendisler, yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayamalıdırlar. • Mühendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mühendislik başarılarının yanlış anlaşılmasını önlemeye gayret edeceklerdir. b) Mühendisler, tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya şahitliklerde tamamen objektif ve gerçekçi olacaklardır. Raporlar, beyanatlar veya şahitlikler konusunda gerekli ve uygun bilgiye sahip olmalıdırlar. 3. Mühendisler, mesleğin doğruluğunu, onurunu ve değerini yüceltmek ve geliştirmek için çalışmalıdırlar. a) Mühendisler, bilerek adlarının veya firmalarının başka firmalar veya kişiler tarafından kullanılmasına izin vermemeli ve hileli veya aldatıcı mesleki uygulamalara veya işlere dahil olmamalıdır.

31. İşverenimize müşterimize ve kamuya olan Sorumluluklarımız birbiri ile çelişiyorsa Bir senaryo…

32. Müşterimize, Işverenimize ve kamuya olan sorumluluklarımız birbiri ile çelişiyorsa, kamuya olan sorumluluğumuz her zaman önde gelmelidir. Mühendis, müşteri veya Işverenle aralarında var olması gereken gizlilik ilkesini kamuya olan sorumlulukları önde geldiği zaman çiğneyebilir.

33. Faydacılık Felsefesi • Temel hedef (tek bir birey için değil) en fazla sayıda kişiye maksimum faydanın sağlanmasıdır. • Birey Haklarına Saygı • Kişilere eşitlik çerçevesinde muamele edilmeli ve ırk, cinsiyet, sosyo-ekonomik statü, vb. gözetmeden tüm birey haklarına saygı gösterilmelidir.

34. Hasan Lefkoşa Bölgesi Katı-Atık Yönetim Planlama Komitesi (KAPK) üyesi olarak iki olası çöp alanı konusunda tercih yapmak üzeredir: (1) KAPK tarafından önerilen az nüfusa sahip Alayköy bölgesi açıkları, (2) “Adil Yol Koalisyonu” tarafından önerilen yaklaşık 8000 kişinin yaşadığı şehrin getto bölgesi sayılan Taşkent bölgesi. • Bir grup nüfuz sahibi zenginin oluşturduğu “Adil Yol Koalisyonu” Alayköy bölgesi civarında yatırım amaçlı olarak bir arazi almayı planlamaktadırlar. O civarda bir katı-atık çöp alanı bulunması yeni inşaa edilecek lüks konutların olduğu bir mahalleye yakın olması fikri kulağa pek de hoş gelmediği için bir PR kampanyası başlatırlar ve Taşkent bölgesini önerirler. • Hasan bu konuyu iki genel etik ilkesi açısından değerlendirir: (i) Faydacılık Felsefesi (ii) Birey Haklarına Saygı

35. Sorumluluk Kavramları: Mecburi Sorumluluk Mühendislerin profesyonel standardları yerine getirmeleri ve hatta bu standardları daha da geliştirmelerini içeren olumlu (pozitif) mecburiyettir. Suç Sorumluluğu Zarara sebep olan bir sonucun sorumlusunu ortaya çıkarma sorumluluğudur. Görev Sorumluluğu Belirli sorumluluklarla görevlendirilme ve böylece mühendisin mecburi sorumluluklara sahip olması ve zarar ortaya çıkması sonucunda suçlanabilmesi.

36. Sorumluluk Kavramına Üç Bakış • Minimalist Bakış • Mühendislerin, mesleklerine ait standard işletim prosedürlerini uygulamaları ve görevlerinin temel sorumluluklarını yerine getirmeleridir. • Makul Özen (Dikkat) • Daha çok, zarar görme riski altında olanlar ve bu zararı önlemeye çalışanların bakış açısıdır. • İyi uygulamalar • “Beklenenden fazlasını yapmak”

37. İyi uygulamalara Prosyonel Yaşamdan bir Örnek: • Bir tasarım mühendisi, mesai saatlerinden sonra yüksek binaların camlarını temizleyen çalışanların kullandığı, yasal gereksinimleri karşılayan güvenlik halatlarının daha da geliştirilmesi için hatırı sayılır miktarda zaman harcamaktadır. • Kendisinin neden mevcut tasarımdan tatmin olmadığı sorulduğunda şu cevabı veriyor; “elinden gelenin en iyisini yapman gereklidir ve bu da genellikle yetersizdir” • Kimse kendisinden fazladan bu kadar zaman harcamasını beklemiyordu. Bunları yapmamış olsa, zaten kimse kendisini suçlamayacaktı. Kısıtlamalar: zaman, para ve diğer sorumluluklar.

38. Gerçeğin Suistimal Edilmesi Mühendisler; (i) Gerçeği paylaşmayarak, (ii) Paylaşmamaları gerktiğinde veya paylaşmamaları gereken kişilerle paylaşarak, (iii) Gerçekle ilgili yargılarının yozlaşmasına izin vererek gerçeği suistimal etmiş olurlar.

39. Gerçeğin Suistimal Edilmesi • Yalan Söylemek • Bilerek veya kasti olarak doğru olmayan veya yanıltıcı bilginin aktarılması • Bilerek Yanıltmak • Kişileri yalan söylemeden yanlış sonuçlar çıkarmsaya yönlendirmek. • Bilgiyi Saklamak • Gerçekleri kasti olarak kişisel veya diğer sebeplerden ötürü gizlemek.

40. Gerçeğin Suistimal Edilmesi • Bilginin Dağıtımını Yeterli Düzeyde Yerine Getirmemek • Toplumu, amirleri, iş arkadaşları, vb olaylarla veya gerçekle ilgili yeteri kadar bilgilendirmemek(olası zarar ve tehlikeler gibi) • Gerçeğin Ortaya Çıkarılmasını İhmal Etmek • Verilerin kesin olmadığını bilerek, ileri tetkikler yapmadan veya yeterli miktarda bilgi toplamadan bu verileri kesin kabul edip sorumsuzca kullanmak. • Gizli veya Özel Bilgiyi İfşa Etmek • Rıza alınmadan gizli bilginin açıklanması, • Özel bilginin ilgili olmayan kişilerle ifşa edilmesi. • Yargı Değerlerinin Yozlaşmasına İzin Vermek • Çıkar çatışması, kişisel ihtiraslar, egoizm, vb. gibi sebeplerden dolayı kararların etki altında kalması.

41. Mühendislik ve Bilimde Dürüstlük İlkesinin İhlali • Traşlama: verilerdeki düzensizlikleri doğru ve kesin görünecek şekidle “pürüzlerini gidererek” değiştirmek. • Oynama: sadece teoriye uyacak sonuçları kullanmak. • Uydurma: düzgün bir şekilde deney yapmadan bazı veya tüm araştırma verilerini uydurmak. • İntihal: gerekli izni ve itibarı almadan başkalarına ait fikir haklarını kullanmak. • Eş-yazarlık durumlarında ortaya çıkan sorunlar • Sadece teşekkür gerektiren isimlerin bazen eş-yazar olarak gösterilmesi, • Asgari düzeyde katkısı olan profösyönellerin eş-yazar olarak gösterilmesi, • Nerdeyse hiç katkı koymayan kişilerin eş-yazar olarak gösterilmesi.

42. Entellektüel Mülkiyet Entellektüel Mülkiyet Hakları, entellektüel emek gerektiren işlerin sonucudur. Entellektüel Mülkiyet Hakları korunması: • Ticari sırlar, • Patentler, • Ticari markalar, • Telif hakları.

43. Entellektüel Mülkiyet • Ticari Sırlar • Rakipler karşısında avantajlı olabilmek için iş amaçlı kullanılan förmüller, yöntemler, cihazlar ve işlenmiş bilgiler. • Ticari sırlar yasalar tarafından korunmadıkları için halkın kullanımına açık değildirler. (ör. Coca-cola’nın formülü) • Patentler • Devlet tarafından patent sahibinin kendisine ait bilgiyi diğer kişilerin kullanmasını engellemek için düzenlediği belgelerdir. • Gizlilik gerekli değildir. • Patent alabilmek için buluşun yeni, kullanışlı ve bilinen birşey olmamaldır.

44. Entellektüel Mülkiyet • Ticari Markalar • Ürünlere veya hizmetlere ait kelimeler, cümleler, tasarımlar, sesler, semboller. • Telif Hakları • Kitap, resim, grafik, heykel, müzik, filmler, bilgisayar programları gibi ürünleri yaratma hakkıdır. • Telif hakkı sahibi, ölümünün ardından haklarını korur. • Telif hakları fikirlerin aidiyetini korur, fikirlerin kendilerini değil. • Bu fikirler uygun şekilde yapılan atıflarla veya hak sahibinin izniyle kullanılabilirler.

45. Vaka Analizleri

46. Ahmet (Ar-Ge Müdürü), KIBCELL’de geliştirdiği yazılımlarla başarılı hizmetler yürütmektedir. Rakip bir şirket olan CELLSIM tarafından kendisine Genel Müdür Yardımcılığı pozisyonu önerilir. Ahmet, KIBCELL’le imzaladığı sözleşmeye göre, çalıştığı iki yıl boyunca kendisinin ürettiği veya öğrendiği tüm teknolojileri KIBCELL’den ayrıldıktan sonra kullanamayacaktır. CELLSIM’de çalışmaya başladıktan birkaç ay sonra kendisinden KIBCELL’de geliştirdiği bazı gizli yazılımları ifşa etmesi istenir. • Bu durum, rakip şirketten bilgi çalma teşebbüsüdür. Ahmet’e bu yeni görevin teklif edilmesinin asıl sebebi, KIBCELL’e ait gizli yazılım bilgilerinin ele geçirilmesi olduğu şüphelenilmektedir. • Bu Mühendislik Etiği İlkelerine bağlı Profesyonel Sorumluluk presiplerinin III. 1.d: “Mühendisler, bir mühendisi başka bir işverenden yanlış veya sahte sebeplerden dolayı çekmeye teşebbüs etmemelidirler”. • Durumların hepsi yukardaki kadar açık değildirler.

47. Mühendis AslıKIBCELL’de çalışırken bazı önemli yazılımlar geliştirmiştir. Rakip olmayan HIPERONLINE şirketine geçer. Burada Aslı yeni bir yazılım geliştirir fakat geliştirdiği bu yazılımın KIBCELL’de çalışırken daha önceden yaptığı başka bir yazılıma dayandığını farkeder. Yazılımların görevleri oldukça farklıdır ve iki şirket de aynı hizmeti vermemektedirler. • Mühendislik Etiği İlkeleri “Kural Uygulamaları” II 1.c:”Mühendisler, mesleki profesyonel kapsamda elde ettikleri nitelikleri, verileri veya bilgileri müşterilerin veya işverenlerinin önceden rızası olmaksızın açıklamazlar. Yasanın gerektirdiği şekilde veya bu kodun kapsamında açıklayabilirler. • Mühendislik Etiği İlkerine veya IEEE kodlarına göre Aslı HIPERONLINE yönetimine başvurarak KIBCELL’le lisans görüşmeleri başlatmaları söylemelidir. • Bazı durumlar bu kadar net olmayanbilir: (1) Aslı’nın fikirleri KIBCELL’in işine yarmaamaktadır, (2) Aslı, bulgularını KIBCELL’e hiç bahsetmemiştir, (3) Aslı, KIBCELL’in imkanlarını kullanmamıştır, (4) Aslı, fikirlerini haftasonları evdeyken

48. Durum 1: Mehmet BOTAŞ’ta termik elektrik santrali tasarımları yapmaktadır ve elektrik üretim ve dağıtım faaliyetleri hakkında oldukça bilgilenmiştir. Daha sonra Mehmet AKSA’a geçer ve burada elektrik üretim ve dağıtım faaliyetleriyle ilgili bilgililerini yüksek gerilim hatlarını tasarlamak için kullanır. Mehmet BOTAŞ’a ait fikir haklarını çalmakta mıdır? ÖzellikOlumlu Test Durumu Olumsuz Özgün BilgiEvet X-------------------------------------------------- Hayır Farklı UygulamaEvet -----X--------------------------------------------- Hayır Bilgi Ticari SırHayır X-------------------------------------------------- Evet olarak korunmakta mı? • Elektrik üretimi ve dağıtımı markasız bilimsel bilgilerdir, böylece BOTAŞ’a ait değildirler. Ayrıca uygulama alanı farklıdır.

49. Durum 2: Mehmet BOTAŞ’ta termik elektrik santrali tasarımları yapmaktadır ve elektrik üretim faaliyetleri hakkında oldukça bilgilenmiştir. Daha sonra Mehmet AKSA’a geçer ve burada elektrik üretim faaliyetleriyle ilgili bilgililerini termik elektrik santrali tasarımı için kullanır. Mehmet BOTAŞ’a ait fikir haklarını çalmakta mıdır? Özellik Olumlu Test Durumu Olumsuz Özgün BilgiEvet X-------------------------------------------------- Hayır Farklı UygulamaEvet ---------------------------------------------------XHayır Bilgi Ticari SırHayır X-------------------------------------------------- Evet olarak korunmakta mı? • Elektrik üretimi ve dağıtımı markasız bilimsel bilgilerdir, böylece BOTAŞ’a ait değildirler (aynı uygulama alanı olmasına rağmen).

50. Durum 3: Mehmet BOTAŞ’ta termik elektrik santrali tasarımları yapmaktadır. BOTAŞ’ta çalışırken iletim hatlarındaki enerji kaybını %5 azaltacak yeni bir tasarım geliştirir. BOTAŞ bu tasarımı ticari sır olarak tutmaya karar verir. Daha sonra, Mehmet AKSA’ya geçer ve burada enerj kaybını azaltacak yeni tasarımı aktarır. Mehmet BOTAŞ’a ait fikir haklarını çalmakta mıdır? Özellik Olumlu Test Durumu Olumsuz Özgün BilgiEvet ---------------------------------------------------XHayır Farklı UygulamaEvet ---------------------------------------------------XHayır Bilgi Ticari SırHayır---------------------------------------------------XEvet olarak korunmakta mı? • Bu durum BOTAŞ’a ait fikir haklarının çok net bir ihlalidir.