PRZEMOC SEKSUALNA: TYPY, PROFILAKTYKA I TERAPIA Opracowała: Monika Haligowska

1. PRZEMOC SEKSUALNA: TYPY, PROFILAKTYKA I TERAPIA Opracowała: Monika Haligowska

2. PRZEMOC SEKSUALNA W literaturze przedmiotu pojęcie: „przemoc seksualna” jest stosowane zamiennie z terminami: „wykorzystywanie seksualne", „krzywdzenie seksualne", „molestowanie seksualne", „nadużycie seksualne".

3. DEFINICJE WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO • NA PRZYKŁADZIE PRZEMOCY SEKSUALNEJ • WOBEC DZIECI • DEFINICJA WG WHO: • „Wykorzystanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajowymi danego społeczeństwa”.

4. DEFINICJE WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO • NA PRZYKŁADZIE PRZEMOCY SEKSUALNEJ • WOBEC DZIECI • DEFINICJA SCOSAC (Standing Committe on Sexually • Abused Children): • „Za dziecko wykorzystane seksualnie można uznać każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony (wiek ten określa prawo), którą osoba dojrzała seksualnie naraża • na jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, w celu seksualnego zaspokojenia. • Seksualna aktywność pomiędzy dorosłym a dzieckiem traktowana jest zawsze jako nadużycie”.

5. DEFINICJE WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO • NA PRZYKŁADZIE PRZEMOCY SEKSUALNEJ • WOBEC DZIECI • DEFINICJA SCOSAC (Standing Committe on Sexually • Abused Children): • „Za dziecko wykorzystane seksualnie można uznać każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony (wiek ten określa prawo), którą osoba dojrzała seksualnie naraża • na jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, w celu seksualnego zaspokojenia. • Seksualna aktywność pomiędzy dorosłym a dzieckiem traktowana jest zawsze jako nadużycie”.

6. DEFINICJA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • wg Agnieszki Widery – Wysoczańskiej: • „Przemoc seksualna doznana w dzieciństwie to aktywność seksualna zawierająca postawy, zachowania, emocje, słowa, poprzez które zależne, niedojrzałe rozwojowo • i niezdolne do wyrażania świadomej zgody dziecko małe lub w okresie dorastania, które wymaga bezwzględnej ochrony od osób starszych (prawnie do 15 roku życia, psychologicznie, co najmniej do 18 roku życia), a także osoba w każdym wieku jest wykorzystywana przez osobę starszą lub rówieśnika dla zaspokojenia potrzeb sprawcy dotyczących m.in. poczucia mocy, władzy, wartości • i przyjemności seksualnej.

7. DEFINICJA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • wg Agnieszki Widery – Wysoczańskiej: • Osoba krzywdzona nie jest przygotowana rozwojowo, emocjonalnie, fizycznie, mentalnie, duchowo do takiej aktywności, naruszającej niepodważalne normy życia rodzinnego i społecznego. Nie każda przemoc seksualna jest dokonywana przez dorosłych, czasami dzieci starsze lub w tym samym wieku, mocniejsze fizycznie, emocjonalnie i intelektualnie oraz bardziej rozbudzone mogą wykorzystywać seksualnie inne dzieci, poprzez przymuszanie do „zabawy w seks”. Jednak ich zachowanie rozważane jest • w innych kategoriach niż zachowanie osoby dorosłej. Dzieci rozładowują napięcie często wynikające z faktu, że same są ofiarami przemocy seksualnej i powielają zachowania sprawcy, nie krzywdzą intencjonalnie i celowo drugiej osoby. O celowym krzywdzeniu dziecka można mówić u sprawców od około 13 roku życia, którzy dążą do zaspokojenia własnych potrzeb”.

8. TYPY PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Przemoc bezpośrednia: • a) z dotykiem, • b) bez bezpośredniego dotykania dziecka • (np. pornografia, podglądanie, obnażanie się, • stosunek w obecności dziecka), • c) emocjonalna przemoc seksualna (np. wulgarne • wyzwiska, zmiana ról). • Przemoc pośrednia: • a)przyprowadzanie dziecka do sprawcy, • b) świadome pozwalanie na przemoc i akceptowanie jej • c) nie reagowanie na przemoc seksualną wobec dziecka, • gdy opiekun wie o tym i tego nie akceptuje.

9. FORMY PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Wewnątrz - rodzinna przemoc seksualna (w tym • kazirodztwo): • sprawcą jest bezpośredni opiekun dziecka (np. ojciec, • matka, dziadek, babcia) lub/i inny członek rodziny. • Kazirodztwo biologiczne: • gdy dochodzi do kontaktu krzywdziciela z osobą, • z którą łączą go bliskie więzy krwi (zgodnie z pojęciem • prawnym) oraz jest prawnym opiekunem dziecka • (rodzice biologiczni, adopcyjni, zastępczy, dziadkowie, • rodzeństwo).

10. FORMY PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Zewnątrz - rodzinna przemoc seksualna: • sprawcą jest osoba z poza rodziny, znana dziecku • (np. nauczyciel, kolega, przyjaciel rodziny) lub obca. • Kazirodztwo psychologiczne: • gdy krzywdziciel jest dla dziecka autorytetem, osobą • której dziecko zaufało i od której oczekuje • zainteresowania i bezpieczeństwa, zależy od niej • w niektórych sferach życia (przyjaciel domu, sąsiad, • nauczyciel, wychowawca). • (A. Widera – Wysoczańska, 2006)

11. RODZAJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Bez kontaktu fizycznego: • rozmowy o treści seksualnej: • sprawca wyraża wprost swoje pragnienia seksualne wobec dziecka, wyraża opinie na temat atrakcyjności erotycznej dziecka lub własnej, opowiada dziecku o swojej aktywności seksualnej z innymi osobami; • ekspozycja anatomii i czynności seksualnej: • sprawca pokazuje dziecku swoje intymne części ciała, może się też masturbować w jego obecności; • podglądactwo: • dziecko jest podglądane w czasie kąpieli, czynności fizjologicznych;

12. RODZAJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Kontakty seksualne polegające na pobudzaniu • intymnych części ciała: • dotykanie ciała dziecka, • całowanie intymnych części jego ciała, • ocieractwo, • pobudzanie ręczne narządów płciowych dziecka. • Kontakty oralno – genitalne. • Stosunki udowe • Penetracja seksualna (oralno-genitalna). • Komercyjne seksualne wykorzystywanie dzieci • (np. dziecięca pornografia czy prostytucja) • Seksualne wykorzystywanie dzieci powiązane z innymi • formami przemocy (np. dewiacyjne formy przemocy • seksualnej).

13. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki rodzinne, • czynniki środowiskowe, • czynniki związane z dzieckiem.

14. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki rodzinne: • atmosfera panująca w domu rodzinnym • - negatywna atmosfera domowa, funkcjonowanie • w „nieszczęśliwym” domu, • - rozwód rodziców, • - wychowywanie się w rodzinie z konfliktami, • - brak poczucia oparcia dziecka w relacji z rodzicami, • - doświadczanie silnie karzącej dyscypliny w domu; • fizyczna lub psychiczna nieobecność jednego z rodziców • - czynnik ten w bardzo wysokim stopniu zwiększa dostępność • dziecka dla potencjalnego sprawcy; • - poczucie osamotnienia u dziecka zwiększa jego gotowość • do nawiązywania bliskich relacji z obcym dorosłym; • - brak zaufania i bliskości w relacji z rodzicem zdecydowanie • zmniejszają szanse na ujawnienie przez dziecko doświadczanej • przemocy;

15. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki rodzinne: • obecność innych form patologii: • - przemoc fizyczna wobec dziecka, pomiędzy innymi • członkami rodziny, • - zaniedbywanie dziecka, • - okrucieństwo wobec zwierząt, • - inne traumatyczne doświadczenia: utrata znaczącej • osoby, np. w wyniku nagłej śmierci, bycie świadkiem • przemocy domowej, doświadczanie przemocy fizycznej • innej niż seksualna;

16. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki środowiskowe: • społeczna izolacja rodziny: • - brak lub ubogie relacje z otoczeniem, • - rzadkie kontakty z pojedynczymi osobami / • instytucjami, • - izolacja może wynikać z dążenia sprawcy, • którego celem jest ograniczenie kontaktów rodziny • z otoczeniem, dające mu większą kontrolę nad swoimi • ofiarami, • - izolacja zmniejsza ryzyko ujawnienia przemocy – im • mniej osób będzie miało kontakt z dzieckiem, • tym mniej osób ma szansę zauważenia niepokojących • zachowań, dostrzeżenia oznak przemocy;

17. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki związane z dzieckiem: • płeć dziecka: • - częściej wykorzystania seksualnego doświadczają • dziewczynki (5-62%) niż chłopcy (5-31%); • wynika to z tego, że większość sprawców jest płci • męskiej; • - niedoszacowanie ilości ofiar – chłopców, co wynika z: • a) ich mniejszej gotowości do ujawniania doznanej przemocy, • b) wzorca socjalizacyjnego: „chłopcy powinni być silni, radzić sobie samodzielnie, nie powinni identyfikować się z rolą ofiary – dot. to zwł. starszych chłopców (w wieku dorastania), którzy przyjęli obowiązujące w społeczeństwie wzorce zachowań męskich;

18. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki związane z dzieckiem: • płeć dziecka: • - niedoszacowanie ilości ofiar – chłopców, co wynika z: • c) u starszych chłopców czynnikiem obniżającym gotowość do zgłoszenia doświadczanej przemocy seksualnej ze strony mężczyzny jest lęk przed byciem identyfikowanym jako homoseksualista; • d) jeśli zostali wykorzystani przez dorosłe kobiety, mają tendencję do obronnego nadawania zdarzeniu znaczenia „atrakcyjnego wczesnego doświadczenia seksualnego”, co również zmniejsza szansę na jego zgłoszenie jako faktycznie doznanej przemocy;

19. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki związane z dzieckiem: • wiek dziecka: • - najczęściej ofiarami przemocy seksualnej stają się dzieci • w wieku przedszkolnym; • - ofiarami wykorzystania seksualnego mogą stać się dzieci • w każdym wieku; • c) niepełnosprawność: • osoby niepełnosprawne intelektualnie /fizycznie (np. niesłyszące) są narażone na nadużycia seksualne; wynika to z tego, że: • nie posiadają wystarczającej wiedzy z zakresu prawidłowego rozwoju seksualnego i ekspresji seksualnej, wiedzy dot. tego, jakie zachowania osób dorosłych są dopuszczalne, a jakie nie; • mają obniżone umiejętności komunikacyjne, mniejsze umiejętności przejawiania zachowań asertywnych (niezgoda, odmowa);

20. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • czynniki fizyczne: filigranowa sylwetka, niespotykany • w danym środowisku typ urody, widoczne znamiona, • blizny; • szczególny typ doświadczeń socjalizacyjnych: związane • z przemocą fizyczną, psychiczną i seksualną doświadczaną w domu • rodzinnym; • problemy sytuacyjne wpływające na zwiększenie frustracji • i eskalację agresji w związku (np. problemy finansowe, • wychowawcze, konflikty rodzinne); • zachowania i postawy wysokiego ryzyka wynikające • z wadliwej oceny zagrożenia lub z lekkomyślności w postępowaniu • (np. samotne przebywanie w nocy na ulicy, w parku, na dyskotece, • niezamykanie drzwi a klucz, wyzywający ubiór na co dzień, • zapraszanie do domu nieznajomych); • (Turecka, 2005)

21. CHARAKTERYSTYKA OFIARY • kryterium bycia ofiarą wykorzystania seksualnego: • - wiek poniżej 15 roku życia, • nie ma znaczenia, czy dziecko zgadza się na aktywność • seksualną, czy też nie ma w związku z nią poczucia • doznanej krzywdy; • - dziecko nie musi spełniać żadnych dodatkowych • warunków – poza osiągnięciem określonego wieku, • aby być uznane za ofiarę działań dorosłego sprawcy • wykorzystania seksualnego; • - ocena, czy jakaś interakcja miała charakter • wykorzystania, czy nie, nie zależy od zachowania • ani postawy dziecka;

22. CHARAKTERYSTYKA OFIARY • Nie mają wpływu na kwalifikację czynu jako przemocy seksualnej następujące czynniki: • zdolność ofiary do rozumienia sytuacji i decydowania o sobie, • wygląd ofiary, • informacje, które ofiara udzieliła sprawcy, • prowokacja, zachęta, zgoda, brak obrony, wprowadzenie sprawcy w błąd (np. dot. wieku). • To osoba dorosła jest odpowiedzialna za utrzymywanie poprawnych, nienadużywających relacji z dzieckiem.

23. CHARAKTERYSTYKA SPRAWCY • Osoby wykorzystujące seksualnie szukają ofiar głównie wśród znajomych dzieci, w obrębie własnej rodziny. • (Salter, 2005) • Badania Z. Izdebskiego (2000r.): • 42% - sprawcy – osoby znane dziecku, • ale niespokrewnione, • 44% - sprawcy – osoby spokrewnione z dzieckiem, • 27% - osoby obce wobec dziecka. • Bliskość i znajomość ofiary gwarantuje łatwy i stały dostęp do niej, możliwość manipulowania nią, kontrolowania.

24. CHARAKTERYSTYKA SPRAWCY • Ludziom trudno uwierzyć, że osoba, która powinna opiekować się dzieckiem, wspierać je, może być sprawcą przemocy seksualnej wobec niego. • Czynnik ten odpowiada za niższe prawdopodobieństwo zgłoszenia przestępstwa. • Wykorzystać seksualnie dziecko może potencjalnie każdy – mężczyzna i kobieta. • Mitem jest przekonanie, że wśród sprawców wykorzystania znajdują się wyłącznie osoby, które doświadczyły go same będąc dziećmi, osoby chore psychicznie, pod wpływem alkoholu.

25. MOTYWY WYKORZYSTYWANIA DZIECKA • motyw seksualny • motywy pozaseksualne: • osoby o niedojrzałej osobowości używające m.in. dzieci do rozładowania napięcia emocjonalnego poprzez akt seksualny, • osoby angażujące dzieci w aktywność seksualną z powodów materialnych (np. podczas produkcji filmów pornograficznych);

26. PROFILAKTYKA • PRZEMOCY SEKSUALNEJ

27. PROGRAMY PROFILAKTYKI WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO • skierowane do rodziców oraz osób pracujących • zawodowo z dziećmi dot. m.in.: rozpoznawania • niebezpiecznych sytuacji dla dziecka oraz objawów • wykorzystania seksualnego dziecka; • skierowane do dzieci: działania edukacyjne dot. • kształcenia zdolności rozpoznawania i unikania • niebezpiecznych sytuacji, reagowania na niechciane • kontakty seksualne ze strony innych osób; • adresowane do sprawców przemocy seksualnej wobec • dzieci; • skierowane do całości społeczeństwa (kampanie • społeczne uwrażliwiające na zjawisko przemocy seksualnej);

28. OBSZARY TEMATYCZNE EDUKACYJNYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO DZIECI • prawidłowe nazewnictwo związane z seksualnością; • dostarczenie zasobu wiedzy, która jest niezbędna • do prawidłowego funkcjonowania seksualnego; • stosunek do swojego ciała; • rodzaje dotyku; • umiejętności związane z opuszczaniem niebezpiecznych • sytuacji oraz z odmawianiem niechcianego kontaktu; • powiadamianie o wykorzystaniu;

29. EDUKACYJNE PROGRAMY PROFILAKTYKI WYKORZYSTANIA SEKSUALNEGO • zakres i sposób przekazu powinien być dostosowany • do wieku dzieci i możliwości intelektualnych; • cenne będzie włączenie treści dotyczących profilaktyki • przemocy seksualnej w zakres zajęć o szerszej • problematyce, obejmującej np. zagadnienia związane • z innymi typami przemocy (np. przemoc rówieśnicza), • zagadnienia dot. uzależnień, treści ukierunkowane • na wzmacnianie ogólnych zasobów osobowościowych • dzieci, m.in.: poczucia własnej wartości, umiejętności • podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów;

30. EDUKACJA RODZICÓW W RAMACH PROGRAMÓW ZAPOBIEGANIA PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Trzy główne zalety edukacji rodziców: • jeśli rodzice nauczą się edukować własne dzieci, • przekazywane przez nich informacje mogą okazać się bardziej skuteczne niż doświadczenia wyniesione ze szkoły; • rodzice przygotowani do rozpoznawania symptomów wykorzystania seksualnego, mogą łatwiej identyfikować wykorzystywanie, jeśli ono wystąpi; • rodzice mogą nauczyć się reagować w bardziej pomocny i konstruktywny sposób już po wykryciu wykorzystania • dziecka. • (Finkelhor , 1986 za: Izdebska, Ruchel, 2011)

31. PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Z ZAKRESU PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Istotne kwestie dot. programów: • Zagadnienia poruszane w domu i w ramach programów • profilaktycznych powinny być spójne: • posługiwanie się tymi samymi nazwami dot. części ciała, korzystanie z prawa odmowy kontaktu fizycznego zarówno w domu, jak i w in. miejscach, rozumienie zasadności szanowania ciała dziecka, niezmuszania go do dotyku, przytulania, gdy nie ma na to ochoty;

32. PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Z ZAKRESU PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Istotne kwestie dot. programów: • Nacisk na pozytywne, oparte na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa • relacje między rodzicami i dziećmi: • Dziecko doświadczając szacunku ze strony najbliższych, uczy się szanować innych ludzi oraz szanować siebie. Konsekwentne stawianie dziecku granic w wychowaniu i pozwalanie mu na stawianie granic wobec innych osób, będzie bardziej zdolne do odmowy uczestnictwa w niechcianych aktywnościach. • Tematyka zajęć powinna być rozwinięta o zagadnienia dot. znaczenia bezpiecznej, pozytywnej więzi pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Rodzice powinni mieć świadomość, że najważniejszym czynnikiem ochronnym, bez którego nabyta wiedza ma ograniczoną skuteczność, jest typ relacji, którą oni tworzą ze swoimi dziećmi.

33. PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Z ZAKRESU PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Istotne kwestie dot. programów: • Przypisanie odpowiedzialności za bezpieczeństwo dzieci rodzicom, • a nie dzieciom: • Niezwykle ważne jest, aby rodzice mieli świadomość, że niezależnie od wiedzy posiadanej przez dziecko, to oni pozostają odpowiedzialni • za jego bezpieczeństwo. • Rolą rodziców i wychowawców jest czuwanie nad formami spędzania przez dziecko czasu. Powinni posiadać również orientację dot. znajomości, które dziecko zawiera. • Nie zawsze rodzić jest w stanie ochronić dziecko. Udział w programach profilaktycznych pozwoli mu skuteczniej poradzić sobie z urazowym doświadczeniem i lepiej wesprzeć dziecko.

34. PROGRAMY PROFILAKTYCZNE Z ZAKRESU PRZEMOCY SEKSUALNEJ • Istotne kwestie dot. programów: • Przypisanie odpowiedzialności za bezpieczeństwo dzieci rodzicom, • a nie dzieciom: • Wsparcie bliskich w dużym stopniu może złagodzić skutki wykorzystania; przede wszystkich przyczynia się jednak do wykazania przez dziecko gotowości do ujawniania doznanej przemocy. • Postawa osób bliskich wpływa na to, czy dziecko w ogóle ujawni wykorzystanie, w jakim czasie i wobec kogo to zrobi oraz czy będzie skłonne w przyszłości — np. podczas procedur prawnych — podtrzymać swoje wypowiedzi, czy też się z nich wycofa.

35. TERAPIA

36. TERAPIA • Wykorzystanie seksualne jest sytuacją, która wykracza możliwości radzenia sobie zarówno dziecka, jak i – w wielu przypadkach - jego rodziców, opiekunów. • Aby uporać się z tym traumatycznym doświadczeniem potrzebuje pomocy dorosłego, od którego powinno otrzymać wsparcie oraz pomoc w zrozumieniu tego, co się zdarzyło. • Dziecko powinno otrzymać wsparcie jak najwcześniej • po wydarzeniu. • Ważna jest pierwsza reakcja rodziców. Wpływ na specyfikę reakcji ma własna historia wykorzystania rodziców. Skrajne reakcje – od: „nic nie widzę, bo denerwuje mnie to • i przypomina mi własny los” – do skrajnej nadwrażliwości • i kontroli wszystkich kontaktów dziecka.

37. TERAPIA • Większość dzieci zaraz po ujawnieniu wykorzystania seksualnego, ma potrzebę: • odczuwania, że dorośli wierzą w ich wyznanie, • przebywania w bezpiecznym miejscu, • ochrony przed ewentualnym kontaktem ze sprawcą, • podjęcia terapii możliwie jak najwcześniej, • wsparcia podczas pełnienia roli świadka. • Dziecko potrzebuje akceptacji dla swoich odczuć i obaw.

38. ZALECENIA DOT. WCZESNEJ INTERWENCJI KRYZYSOWEJ: • należy unikać blokowania ekspresji dziecka; • trzeba zwracać uwagę na język ciała: wygląd, mimikę, gesty, • ponieważ dostarczają one informacji o przeżywanych • emocjach, choć niekoniecznie wyrażanych; • należy odpowiadać na emocje, które dziecko odczuwa, a nie • na te, o których mówi; • należy zapewnić dziecko, że jego odczucia nie są niczym • niezwykłym (normalizacja); • należy powiedzieć dziecku: „chcę usłyszeć od ciebie całą • historię, wszystko, co pamiętasz, nawet jeśli wydaje ci się to • nieważne”; • należy zadawać otwarte pytania, ale konkretne, nie takie, • które wymagają analizy;

39. PODSTAWOWE OBSZARY PRACY TERAPEUTYCZNEJ • Z DZIEĆMI, KTÓRE DOZNAŁY PRZEMOCY: • konfrontowanie się z realnością tego, co się zdarzyło; • zwolnienie ich z odpowiedzialności za to, co się stało, • jeśli uważają, że to one są złe (częsta sytuacja); • identyfikacja poczucia winy i samoobwiniania; jeśli stany • takie zostały zdiagnozowane , to pomoc w uwolnieniu • od poczucia winy i wstydu; • radzenie sobie z gniewem, lękiem, żalem i uczenie ich • wyrażania; • identyfikowanie i korzystanie ze wsparcia – komu może • zaufać oraz jak sam potrafi się ochronić w przyszłości; • (Badura-Madej, 2005)

40. PODSTAWOWE OBSZARY PRACY TERAPEUTYCZNEJ • Z DZIEĆMI, KTÓRE DOZNAŁY PRZEMOCY: • praca dot. relacji ze sprawcą, do którego dziecko mogło • się przywiązać (do seksualnego charakteru kontaktu) – • nad nastawieniem do niego; • przeciwdziałanie unikaniu relacji z innymi; • uczenie radzenia sobie z objawami odtwarzania; • pomoc w przezwyciężeniu lęku przed kolejnymi urazami • oraz poczucia, że jest „inne” (co może blokować je przed • wchodzeniem w kontakty z ludźmi); • edukacja w zakresie dobrego i złego dotyku i możliwości • ujawniania niedobrych tajemnic (małe dzieci);

41. PODSTAWOWE OBSZARY PRACY TERAPEUTYCZNEJ • Z DZIEĆMI, KTÓRE DOZNAŁY PRZEMOCY: • praca nad budowaniem zdrowych granic • psychologicznych i fizycznych przez dziecko • wobec rówieśników, jak i dorosłych; nauczenie się • nowych, konstruktywnych zasad budowania relacji • z innymi ludźmi; • praca nad stosunkiem do swojego ciała; • przywrócenie poczucia bezpieczeństwa i kontroli • nad własnym życiem; • praca z niskim poczuciem własnej wartości; poszukiwanie • zdrowych obszarów jego funkcjonowania i wzmacnianie • ich, odnajdywanie mocnych stron, aby mogło poradzić • sobie z traumą; • (Sobolewska, 2002; Badura-Madej, 2005)

42. WŁAŚCIWOŚCI PSYCHOFIZYCZNE, KTÓRE WARUNKUJĄ POWRÓT DO RÓWNOWAGI PO DOŚWIADCZENIU TRAUMY: • wyższy niż przeciętny poziom inteligencji, • niska tendencja do unikania, • brak poczucia fatalizmu, • przekonanie o samoskuteczności i poczucie własnej • wartości, • aktywne działanie, a nie tylko emocjonalne reagowanie, • stabilne więzi z innymi i pozytywne doświadczenie • w kontaktach (liczba, jakość wsparcia społecznego), • cechy temperamentalne, które określają indywidualną • odporność i reaktywność na bodźce,

43. WŁAŚCIWOŚCI PSYCHOFIZYCZNE, KTÓRE WARUNKUJĄ POWRÓT DO RÓWNOWAGI PO DOŚWIADCZENIU TRAUMY: • silne więzi rodzic – dziecko, nawet jeśli rodzice są • w permanentnej niezgodzie, • umiejętność odraczania gratyfikacji, • ciekawość i żywa wyobraźnia, • klimat wychowawczy skierowany na osiąganie autonomii, • społeczne kompetentne zachowania mimo chronicznego • stresu, w tym poczucie przydatności, bycia potrzebnym, • popularność wśród rówieśników, branie odpowiedzialności • za zachowanie rodzeństwa, niekiedy za chorych rodziców, • fizyczna atrakcyjność (zwł. u dziewcząt); • (Badura – Madej, 2005)

44. LITERATURA: W. Badura – Madej, A. Dobrzyńska – Mesterhazy (2000). Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychoterapia. Kraków Wyd. UJ. W. Badura – Madej (2005). Interwencje terapeutyczne wobec dzieci – ofiar przestępstw. Dziecko krzywdzone nr 10. A. Izdebska (2009). Konsekwencje przemocy seksualnej. Dziecko krzywdzone nr 4 (29). A. Izdebska, A. Ruchel (2011). Profilaktyka wykorzystania seksualnego dziecka – systemowe oddziaływania w zakresie edukacji seksualnej. Dziecko krzywdzone nr 1(34). I.Pospiszyl (1994). Przemoc w rodzinie. Warszawa WSiP. Z. Sobolewska (2002). Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej nr 1. M. Turecka (2005). Czynniki zwiększające ryzyko i zapobiegające przemocy seksualnej. Seksuologia Polska tom 3, nr 2.

45. LITERATURA: M. Zielona – Jenek (2009). Poradnictwo dla opiekunów jako forma wspierania terapii dziecka wykorzystywanego seksualnie. Dziecko krzywdzone nr 4 (29).