Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı

1. Çevre ve Orman BakanlığıÇevre Yönetimi Genel MüdürlüğüAtık Yönetimi Dairesi Başkanlığı “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Sadiye BİLGİÇ KARABULUT Kimya Mühendisi

2. KAPSAM Tehlikeli Atık Nedir ? Mevzuat ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atık Yönetim Planları Ara Depolama Geri kazanım Düzenli Depolama Yakma Lisans Prosedürü Mevcut Durum (Atık Miktarı ve Bertarafı)

3. TEHLİKELİ ATIK NEDİR ? • İnsan sağlığına ve çevreye zarar verebilecek, • Tutuşabilen • Enfeksiyon yapıcı • Tahriş edici, • Zararlı, • Toksik, • Kanserojen, • Korozif gibi tehlikeli kabul edilen özelliklerden birini veya birden fazlasını gösteren atıklara “tehlikeli atık”denir.

4. TEHLİKELİ ATIK NEDİR ? Çevre Kanunu – Madde 2: Fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik yönden olumsuz etki yaparak ekolojik denge ile insan ve diğer canlıların doğal yapılarının bozulmasına neden olan  atıklar ve bu atıklarla kirlenmiş maddeler.

5. TEHLİKELİ ATIK NEDİR ? TAKY – Madde 4: • Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin Ek IV listesinde (A) işareti ile gösterilmiş atıklar, • Listede (M) işareti ile gösterilen atıklardan AYGEİY-Ek III B de verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değeresahip olan atıklar, • Ayrıca doğal karakterleri ya da oluşmalarına neden olan aktiviteye bağlı olarak bu Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-3 A’da veya EK-3-B’de bulunup Ek-4’te verilen maddeleri içeren atıkların, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-III A’daki özelliklerden bir veya birkaçına sahip olmaları ve aynı Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-III B’de verilen tehlikeli özellikleri göstermeleri durumunda tehlikeli atık olarak sınıflandırılan atıkları,”

6. TEHLİKELİ ATIK NEDİR ? EK-III B TEHLİKELİ ATIK EŞİK KONSANTRASYONLARI a) Parlama noktası ≤ 55 0C, b) Yüksek seviyede zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %0,1 olması, c) Zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %3 olması, ç) Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %25 olması, d) R35’e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması, e) R34’e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %5 olması, f) R41’e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %10 olması, g) R36, R37 ve R38’e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %20 olması, ğ) Kategori 1 ya da 2’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddelerdeki toplam konsantrasyonun ≥ %0,1 olması, h) Kategori 3’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması, ı) R60 ya da R61’e göre üreme yetisini azaltıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥%0,5 olması, i) R62 ya da R63’e göre üreme yetisini azalttığı özelliği ile sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ %5 olması j) R46’ya göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 0,1 olması, k) R40’a göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 1 de olması

7. TEHLİKELİ ATIK NEDİR ? Yönetimleri özel yöntemler gerektiren; • atık yağ, • tıbbi atıklar, • PCB/PCT içeren atıklar, • atık akü-pil • elektronik atıklar gibi tehlikeli atıklar “Özel Atık”olarak tanımlanmaktadır.

8. TEHLİKELİ ATIK MEVZUATI 2872 sayılı Çevre Kanunu (Değişik 5491) Tehlikeli Atıkların Sınırlarötesi Taşınımı ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi - 20.09.1994 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği – 14.03.2005 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik – 05.07.2008 Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ - 22.06.2005 Tanker Temizleme Tesisleri Tebliği – 29.01.2009 http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr

9. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Madde 8 - Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililerkirlenmeyi önlemekle; kirlenmenin meydana geldiği hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler.

10. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Madde 11 – Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri sonucunda oluşan atıklarını alıcı ortamlara doğrudan veya dolaylı vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri atıklarını yönetmeliklerde belirlenen standart ve yöntemlere uygun olarak arıtmak ve bertaraf etmekle veya ettirmekle ve  öngörülen izinleri almakla yükümlüdürler. Atık üreticileri  uygun metot ve teknolojiler ile atıklarını en az düzeye düşürecek tedbirleri almak zorundadırlar. Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılmasıile atıkların geri kazanılmasıve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması esastır. Atık yönetim plânlarının hazırlanmasına ilişkin esaslar, Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Geri kazanım imkânı olmayan atıklar, yönetmeliklerle belirlenen uygun yöntemlerle bertarafedilir.

11. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Madde 11 – Tehlikeli atık üreticileri, yönetmelikle belirlenecek esaslara göre atıklarını bertaraf etmek veya ettirmekle yükümlüdürler. Atık geri kazanım, geri dönüşüm ve bertaraf tesislerini kurmak ve işletmek isteyen gerçek ve/veya tüzel kişiler, yönetmelikle belirlenen esaslar doğrultusunda, ürün standardı, ürünlerinin satışa uygunluğu ve piyasadaki denetimi ile ilgili izni, ilgili kurumlardan almak kaydı ile Bakanlıktan lisans almakla yükümlüdür. Evsel atıklar hariç olmak üzere, atık taşıma ve/veya toplamaişlerini yapan kurum veya kuruluşlar Bakanlıktan lisans almak zorundadır.

12. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Madde 12 – İlgililer, çevre kirliliğine neden olabilecek faaliyetleri ile ilgili olarak, kullandıkları hammadde, yakıt, çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum plânlarını, izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi halinde  Bakanlığa veya yetkili denetim birimine vermek zorundadırlar. Madde 13 - Tehlikeli atıkların ithalatı yasaktır. Tehlikeli atıkların tanımı ile tehlikeli atıkların oluşum aşamasından itibaren toplanması, ayrılması, geçici ve ara depolanması, geri kazanılması, yeniden kullanılması, taşınması, bertarafı, bertaraf sonrası kontrolü, ihracatı, transit geçişi, ambalajlanması, etiketlenmesi, denetimi ve atık yönetim plânlarının hazırlanması ile ilgili usûl ve esaslar Bakanlıkça yayımlanacak yönetmelikle belirlenir. 

13. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Madde 13 - Tehlikeli atıkların toplanması, taşınması, geçici ve ara depolanması, geri kazanımı, yeniden kullanılması ve bertarafı faaliyetlerinde bulunanlar, bu Kanun ile getirilen yükümlülükler açısından müteselsilensorumludurlar. Sorumlular bu Kanunda belirtilen meslekî faaliyetleri nedeniyle oluşacak bir kaza dolayısıyla üçüncü şahıslara verebilecekleri zararlara karşı tehlikeli kimyasal ve tehlikeli atık malî sorumluluk sigortasıyaptırmak zorunda olup, faaliyetlerine başlamadan önce Bakanlıktan gerekli izni alırlar.

14. Basel Sözleşmesi (Tehlikeli Atıkların Sınırlarötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Sözleşme) 28 Aralık 1993 tarihli ve 3957 sayılı Kanun ile onaylanması uygun bulunan sözleşme, 7 Mart 1994 tarihli ve 94/5419 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanarak, 15 Mayıs 1994 tarih ve 21935 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Amaç: Tehlikeli ve diğer atıkların oluştukları yerde bertaraf edilmesini sağlamak Atıkların oluşumunu minimize etmek Tehlikeli ve diğer atıkların sınırötesi hareketlerini azaltmak. http://www.cevreorman.gov.tr/mevzuat/basel.doc http://www.basel.int/

15. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Amaç: Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertaraf edilmesine kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması Kapsam: Tehlikeli atıkların; • toplanması, • tesis içinde geçici depolanması, • ara depolanması, • taşınması, • geri kazanılması, • nihai bertarafı, • ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik sorumluluklar

16. Atığın Yönetimine İlişkin İlkeler (1): Atığın kaynağında en aza indirilmesi esastır. Atık yönetiminin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirler alırlar. Atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı atık üreticileri, taşıyıcıları, bertaraf ediciler kusur şartı aranmaksızın sorumludurlar. Atıkların yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar “kirleten öder” prensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

17. Atığın Yönetimine İlişkin İlkeler (2): Atıkların, Bakanlıktan lisans almış bertaraf tesisleri dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır. Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde kesinlikle doğrudan başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz veya seyreltilemez. Her türlü atığın ithali, Yönetmeliğin 41 inci maddesinde belirtilen hükümler saklı kalmak kaydıyla yasaktır. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

18. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atığın Yönetimine İlişkin İlkeler (3): • Bertaraf tesislerine tehlikeli atıkla karışık atık gelmesi durumunda öncelikle ayrıştırılmalıdır, ayrıştırmanın mümkün olmadığı durumda atığın tamamı tehlikeli atık olarak bertaraf edilmelidir. • Atıkların tesis içinde geçici depolanması esastır. Ancak bunun mümkün olmaması durumunda üreticiye ait gerekli koşullara sahip uygun bir alanda geçici depolama yapılması mümkündür.

19. Tehlikeli Atık Yönetiminden Sorumlu Taraflar YEREL YÖNETİMLER BAKANLIK VALİLİKLER ATIK ÜRETİCİSİ BERTARAF EDEN

20. TAKY - Madde 9 : Atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almak, ATIK YÖNETİM POLİTİKALARI Atıkların kaynağında azaltılması, Kaçınılmaz olarak ortaya çıkan atıkların öncelikle geri kazanılması, Yeniden kullanılması, geri dönüşümü Atıkların nihai bertaraf edilmesinin sağlanması Atık Üreticisinin Yükümlülükleri

21. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 : • Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamak, • Üç yıllık atık yönetim planını hazırlayarak Valilikten onay almak, Tehlikeli Atık Yönetim Planı: Atıkların çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimini sağlamak üzere hazırlanan kısa ve uzun vadeli program ve politikalardır.

22. Atık Yönetim Planı • Atık kodları ve miktarları, • Varsa geçici depolama alanı ile ilgili bilgiler, • Atıkların ne kadarının geri kazanıldığı, • Ne kadarının bertarafa gönderildiği, • Atıkların gönderildiği geri kazanım ve bertaraf tesislerinin isim ve adresleri, • Varsa atıklara uygulanan ön işlemler, • Tesis içinde atık minimizasyonu için yapılan işlemler http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/belge/atikyonetimplani.doc

23. Atık Üreticileri, üç yıllık Atık Yönetim Planını hazırlayarak Valilikten onay alır. Mahalli İdareler, evlerden kaynaklanan tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin planlarını Mahalli Çevre Kuruluna sunar. Valilik, atık üreticisinin ve belediyenin atık yönetim planlarını esas alan 3 yıllık “İl Tehlikeli Atık Yönetim Planını” hazırlayarak Bakanlığa sunar. Bakanlık, bölgesel atık yönetim planlarını hazırlar. Atık Yönetim Planı

24. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 : • Atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda Valilikten izin almak • Atıkları fabrika sınırları içinde uluslar arası kabul görmüş standartlarda uygun konteynırlar içerisinde geçici olarak muhafaza etmek

25. Geçici Depolama Nedir? Atıkların Ara depolama, Geri kazanım, Bertaraf, Tesis içinde tekrar kullanımı öncesinde geçici depolanması. Nerede Yapılır? Tesis içinde, Üreticiye ait uygun bir alanda. İzin/Lisans Prosedürü? Atık üretimi ≥1000 kg/ay Geçici Depolama İzni İÇOM (en fazla 6 ay süreyle) Geçici Depolama

26. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 : • Ayda bin kilograma kadar atık üreten üretici biriktirilen atık miktarı altı bin kilogramı geçmemek kaydı ile Valilikten izin almaksızın atıklarını arazisinde en fazla yüz seksen gün geçici depolayabilir. Bu durumda herhangi bir tehlike halinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişiyi görevlendirmekle ve bu kişinin, adını, telefonunu Valiliğe bildirmekle yükümlüdür.

27. Nasıl Olmalıdır? Atıklar tesis ve binalardan uzak olmalı, Beton saha üzerinde uluslar arası standartlardaki konteynırlarda, Konteynır üzerinde “tehlikeli atık” ibaresi, miktar, tarih yazılmalı, Konteynırlar kapalı olmalı, Reaksiyona girmeyecek şekilde depolanmalı. Geçici Depolama

28. Kötü Örnekler Geçici Depolama

29. Kötü Örnekler Geçici Depolama

30. İyi Örnekler Geçici Depolama

31. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri • Ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakla, atığını göndereceği lisanslı geri kazanım yada bertaraf tesisinin istemiş olduğu uluslararası kabul görmüş standartlara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmakla,

32. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri • Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymak, • Atığın niteliğinin belirlenmesi için yapılan harcamaları karşılamak, ("kirleten öder" prensibi)

33. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri • Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar vuku bulduğunda Valiliği bilgilendirmek ve kaza tarihi, kaza yeri, atığın tipi ve miktarı, kaza sebebi, atık bertaraf işlemi ve kaza yerinin rehabilitasyonuna ilişkin bilgileri içeren raporu Valiliğe sunmak,

34. TAKY - Madde 9 : Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Valiliğe göndermek, Tehlikeli Atık Beyan Sistemi (TABS) http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr Atık Üreticisinin Yükümlülükleri

35. TAKY - Madde 9 : Atıklarını kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek ve bertaraf işleminin tamamlandığını yetkililere bildirmek, Atık Üreticisinin Yükümlülükleri

36. Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 : • Atıkların bertaraf edilmesi amacıyla belediyelerle ya da gerçek ve tüzel kişilerle ortak atık bertaraf tesisleri kurmak ve gerekli harcamalara katkıda bulunmak.

37. TAKY - Madde 10 : Bertaraf tesislerini Yönetmelikteki standartlara uygun olarak teşkil etmek ve proje halinde iken ön lisans almak, İşletme planını her yıl Bakanlığa sunmak, Acil önlemlerle ilgili eğitimli personel bulundurmak ve acil durum söz konusu olduğu zaman Bakanlığa bilgi vermek, Atığın tesise girişinde bertaraf işleminden önce atığın fiziksel ve kimyasal analizini yapmak, atığın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmek, Kabul ettiği atığın taşıma formunu imzalamak ve 30 güniçinde üreticiye göndermek, Bertaraf Edenin Yükümlülükleri

38. TAKY - Madde 10 : Taşıma formu olmaksızın atık kabul etmesi halinde Bakanlığa bilgi vermek, Tesisin işletilmesi ile ilgili Bakanlığın öngördüğü işleri yapmak, Tesisin kapatılması için kapatma planını yaparak 180 gün önceden Bakanlığa bildirmek, Faaliyetleri hakkında atığın tesise kabul tarihi, atığın kaynağı, miktarı, taşınım türü ve bertaraf/geri kazanım yöntemi gibi bilgileri içeren raporlarını Valiliğe göndermek ve 5 yıl boyunca saklamakla, Bertaraf Edenin Yükümlülükleri

39. Tehlikeli Atık Yönetimi İhracat Ara Depolama Ek Yakıt Geri Kazanım Yakma Düzenli Depolama

40. Nihai bertaraf veya geri kazanım için uygun yer bulunamaması durumunda ya da bertaraf / geri kazanım tesislerine ulaştırılmadan önce atık miktarının yeterli kapasiteye ulaşması amacıyla atıklar ara depolarda depolanabilir. Ara depolama tesisleri için Bakanlıktan ön lisans ve lisans alınması zorunludur. Ara Depolama

41. Ara Depolama Tesisinin Özellikleri Ara depolama ve işleme tesislerinde; Giriş, depolama ve çalışma kısımları, Yangın söndürme sistemleri, Boruların, hazne ve kapların temizlenmesi için temizleme sistemleri, Taşan ve dökülen atıkların toplanması için yeterli absorban, nötralizan bulunmalıdır. http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/evsel/12.doc

42. Ara Depolama Alanları

43. Ara Depolama – Ek Hizmet Birimleri • Kantar • Atık kabul bölümü (büro dahil) • Yemekhane, soyunma yeri, duş • Araç parkı • Laboratuar • Boşaltma/ yükleme yeri • Atık işleme ve ambalaj temizleme yeri • Kamyon temizleme yeri • Yangın atıksuyu ve dökülen atık toplama sistemi • Atıksu arıtma tesisi

44. Ara Depolama – Sigorta 2872 sayılı Çevre Kanunu ve 13 Temmuz 2009 tarih ve 11429 sayılı Bakan Olur’u kararı gereği; 1. Müteselsilen sorumluluk hususunu içeren protokol /sözleşme veya, 2. Mali sigorta veya, 3. Sigorta bedeline eşdeğer teminat mektubu.

45. Geri Kazanım • Madde 16 gereğince atıkların - ekonomiye katkı sağlaması ve - nihai bertarafa gidecek atık miktarının azaltılması amacıyla geri kazanılması esastır. Atıkların geri kazanımında AYGEİY (Ek 2-B) de verilen işlemlerden herhangi biri uygulanır. • Tehlikeli atık geri kazanım tesislerinin Bakanlığımızdan Ön Lisans ve Lisans alması gerekmektedir.

46. Geri Kazanım Bir tesisten çıkan atık; Başka bir tesisin hammaddesi Katkı maddesi Temizleyici, koruyucu maddesi İşlemler için ilave malzeme (dolgu, üst örtü gibi) olabilir.

47. Atıkların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması • Diğer atık bertaraf yöntemleri ile karşılaştırıldığında en ekonomik olanıdır, • Atık miktarını ve hacmini azaltır, • Depolama sahalarının kullanım ömrünü uzatır, • Hammaddeden tasarruf sağlanır, • Doğal kaynaklar korunur, • Enerjiden tasarruf sağlanır, • Çevre duyarlılığı artar, • Geleceğe yatırım yapılır

48. Geri Kazanım/Bertaraf Tesislerine Lisans Verilmesi Madde 27 • ÇED Belgesi • Fizibilite Raporu • Mühendislik Proje ve Raporları • Ek-13 • Ön Lisansprojeye verilmektedir. • Ön Lisans ile atık alımı yapılamaz. Madde 28 • Ek-14 Ön Lisans verilen tesis projesinin işletmeye hazır olduğu belirtildikten sonra Bakanlıkça uygun görüldüğünde Geçici Çalışma İzni veya Lisans verilir.

49. Geri Kazanım/Bertaraf Tesislerine Lisans Verilmesi 01.04.2010 tarihinden itibaren tüm izin ve lisanslar ÇEVRE KANUNUNCA ALINMASI GEREKEN İZİN VE LİSANSLAR HAKKINDA YÖNETMELİK kapsamında yapılacaktır.

50. Mevcut Durum (Atık miktarı ve bertaraf yöntemleri)