Dysleksja

1. Dysleksja Hanna Mazela

2. Uczniowie z potrzebami edukacyjnymi Uczniowie z zaburzeniami uczenia się: Zaburzenia rozwoju mowy Zaburzenia rozwoju ruchu Upośledzenie umysłowe Zaburzenie funkcji narządów zmysłu Specyficzne zaburzenia uczenia Uczniowie wybitnie zdolni

3. Czytania i pisania: DYSLEKSJA ROZWOJOWA Dysgrafia Dysleksja Dysortografia Matematyki: DYSKALKULIA Specyficzne zaburzenia uczenia:

4. Dysleksja rozwojowa: To zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu przy co najmniej przeciętnej inteligencji, sprawnych narządach ruchu oraz zmysłach wzroku i słuchu, właściwej opiece wychowawczej oraz dydaktycznej. Za obowiązującą obecnie definicję dysleksji rozwojowej przyjmuje się opublikowaną przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona z 1994 roku.

5. Typy dysleksji rozwojowej • Dysleksja typu wzrokowego – cechuje się wybiórczymi zaburzeniami rozwoju spostrzegania i pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo – ruchowej • Dysleksja typu słuchowego – występują zaburzenia pamięci i spostrzegawczości słuchowej, często powiązane z zaburzeniami funkcji językowych • Dysleksja integracyjna – zaburzona jest koordynacja funkcji percepcyjno – motorycznych • Dysleksja typu mieszanego – charakteryzuje się zaburzeniem funkcji słuchowo – językowych, pamięci słuchowej, percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowo – słuchowej i wyobraźni przestrzennej

6. Prezentowane zaburzenia mogą występować w węższym zakresie. DYSLEKSJA specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisaniu, DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (błędy ortograficzne), DYSGRAFIA trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma (brzydkie pismo).

7. Dysleksja rozwojowa obejmuje: 10% - 15% populacji, która wykazuje umiarkowane nasilenie, w tym 3% - 4% populacji to głęboka dysleksja. Statystycznie w każdej klasie liczącej średnio 24 osoby można spotkać 4-6 dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce.

8. Ryzyko dysleksji rozwojowej: • Pierwsze symptomy zapowiadające przyszłe problemy w nauce można dostrzec już w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym. • Ryzyko występowania dysleksji jest prawdopodobne w przypadku: • Obciążenia genetycznego. • Ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu. • Dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego.

9. Symptomy u dziecka 3-4 letniego. • Mała sprawność ruchowa,. • Niechęć do zabaw ruchowych. • Mała sprawność dziecka w samoobsłudze. • Niechęć do rysowania, układania klocków. • Opóźniony rozwój mowy. • Przekręcanie wyrazów. • Trudności z zapamiętywaniem pór roku. 8. W wieku 3 lat nie potrafi narysować koła, jako 4 – latek kwadratu i krzyża

10. Symptomy u dziecka 5-6 letniego. • Kłopoty z zapamiętywaniem wierszyków, piosenek. • Trudności z odróżnieniem lewej i prawej strony. • Leworęczność lub oburęczność. • Kłopoty z odwzorowaniem szlaczków, prostych figur geometrycznych. • Nie odróżniania głosek podobnych słuchowo. • Kłopoty z dzieleniem i składaniem słów z głosek i sylab. • Wolne tempo wykonywanych prac, mała precyzja ruchów dłoni i palców • Trudności w początkowej nauce czytania. • Mało sprawne ruchowo w zakresie całego ciała: słabo biega, jest niezdarne, źle funkcjonuje podczas zabaw ruchowych, ma kłopoty z zapinaniem guzików wiązanie sznurowadeł. 10 Nie lubi budować z klocków, układać puzzli 11. W wieku 5 lat nie potrafi narysować trójkąta. • Nie potrafi kolejno nazwać pór roku, dni tygodnia, szeregu cyfr. • Opóźniony rozwój mowy ( zaburzona artykulacja, mowa agramatyczna, wadliwe wymawianie wyrazów) • Zbyt długo utrzymujące się obuoczność i oburęczność, pismo zwierciadlane

11. Objawy dysleksji w klasach I-III- zakres czytania Mało błędów przy wolnym tempie czytania i prymitywnej technice (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa) ze słabym rozumieniem przeczytanego tekstu lub: bardzo szybkie tempo czytania z wieloma błędami, dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst albo: występują pojedyncze objawy: niewłaściwe tempo czytania, nieodpowiednia do poziomu edukacji technika czytania, częste czytanie „na pamięć” utrudnione rozumienie przeczytanej treści „ gubienie się w tekście” szybkie męczenie czytaniem niechęć do czytania głośnego

12. Objawy czytania w klasach I – III - zakres pisania Przy zaburzonych funkcjach słuchowo-językowychdziecko może: • mieć nasilone trudności w pisaniu ze słuchu, • mylić litery odpowiadające głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym z-s, w-f, d-t, k-g, • mieć trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylić głoski i-j, • mieć problemy z zapisywaniem głosek nosowych ą-om, ę-em, • często opuszczać, dodawać, przestawiać, podwajać litery i sylaby, • pisać wyrazy bezsensowne. • Częste pisanie zwierciadlane liter i cyfr • Odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.

13. Objawy dysleksji w klasach I – III- w zakresie pisania cd. Przy zaburzonych funkcjach wzrokowych dziecko może: • popełniać błędy podczas przepisywania tekstów ze wzoru, • mieć trudności z zapamiętaniem alfabetu, kształtu liter rzadziej występujących lub o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G), • mylić litery o podobnym kształcie l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ą, e-ę, • mylić litery różniące się położeniem w przestrzeni: p-b-d-g, m-w, n-u. • Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu, • Pomijać drobne elementy graficzne ( kreseczki, ogonki ), • Wolne tempo pisania

14. Objawy dysleksji w klasach I - III Przy opóźnionym rozwoju ruchowym i koordynacji wzrokowo – ruchowej: -pisze wolno, szybkie męczenie się ręki -nieprawidłowo trzyma długopis -odwraca kolejność liter w wyrazach -robi za duże lub za małe odstępy między literami -ma zbyt duży lub zbyt słaby nacisk długopisu na papier -nie przestrzega liniatury -nieprawidłowo łączyć litery -trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych -dziecko słabo biega i skacze -ma trudności z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek

15. Objawy dyslektyka w klasach IV - VI • Czytanie: -wolne tempo, prymitywna technika, -niedokładne rozumienie tekstu z małą ilością błędów, -szybkie tempo czytania z wieloma błędami -domyślanie się treści na podstawie kontekstu -niechęć do czytania -sylabizowanie trudnych wyrazów • Pisanie: -duża liczba błędów ortograficznych, mimo znajomości zasad, -słabo czytelne pismo

16. Objawy dysleksji w klasach IV - VI Przy zaburzonej funkcji wzrokowej uczeń ma kłopoty z: -czytaniem na pamięć, zgadywaniem - z wyróżnianiem elementów z całości i z ich syntetyzowaniem w całość -wykazuje trudności w wyodrębnianiu szczegółów różniących dwa obrazki -popełnianiem wielu błędów ortograficznych

17. Objawy dysleksji w klasach IV - VI Przy zaburzonej funkcje słuchowo – językowej uczeń : -wykazuje trudności z różnicowaniem podobnych głosek (s –z, b –p, k -g ), -przekręca złożone wyrazy, lub pary wyrazów -zniekształcanie i upraszczanie pisowni – bezsensowne zlepki literowe, -błędy w zapisie i –j, ą –om, -przestawianie szyku dyktowanych wyrazów, zmiana na inne wyrazy o podobnym brzmieniu lub znaczeniu, -prymitywna techniką czytania – głoskowanie, sylabizowanie, -trudności z intonacją czytanych tekstów, -trudności z zapamiętywaniem kilku poleceń jednocześnie, trudności z zapisywaniem długich zdań i uczeniem się pamięciowym ( tabliczki mnożenia, wierszy ), -ma trudności z używaniem wyrażeń przyimkowych

18. Objawy dysleksji w klasach IV -VI • Funkcje ruchowe Motoryka duża -trudności z utrzymaniem równowagi, z koordynacją ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, jazdy na rowerze, nartach, łyżwach, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych, -trudności z wykonaniem ćwiczeń wymagających sekwencji ruchów np. układów, tanecznych, gimnastycznych • Motoryka mała -trudności w lepieniu, wycinaniu, majsterkowaniu - brzydkie pismo, słabe prace plastyczne i techniczne • Koordynacja wzrokowo - ruchowa -nieprawidłowy nacisk podczas pisania i rysowania -ma trudności z rzucaniem do celu, chwytaniem -nieczytelnie i niechętnie pisze, rysuje

19. Objawy dyslektyka w klasach IV - VI • Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni dziecko ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, odróżnianiem prawej i lewej strony oraz określeniem położenia przedmiotów względem siebie: na prawo, na lewo • Orientacja w czasie dziecko ma trudności z zapamiętaniem terminów i dat w życiu codziennym ma problemy z chronologią zdarzeń, datowaniem wyrażeń historycznych

20. Dysleksja przyczyną niepowodzeń szkolnych Niepowodzenia szkolne przyczyniają się do niskiego poczucia własnej wartości i frustracji. Doświadczenie niepowodzeń szkolnych przez dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się prowadzi do negatywnych konsekwencji natury psychicznej. Są to: -niskie poczucie własnej wartości -frustracje -złe samopoczucie -nasilenie niepowodzeń szkolnych

21. Dysleksja przyczyną niepowodzeń szkolnych cd. Niskiej samoocenie dyslektyków towarzyszą wtórne symptomy psychiczne. Są to - poczucie lęku i osamotnienia - nieporadność - zniechęcenie - niezadowolenie z siebie - depresja - brak samoakceptacji - niska motywacja do działania - niskie aspiracje - niechęć do podejmowania działań

22. Pomoc uczniowi dyslektycznemu w przezwyciężaniu trudności psychicznych • Podkreślaj jego nawet najmniejsze sukcesy • Dbaj, by nie tracił poczucia własnej wartości • Unikaj porównywania z innymi uczniami • Pomagaj budować pozytywny wizerunek własnej osoby • Broń przed ośmieszeniem ze strony rówieśników

23. Trudności związane z dysleksją na innych przedmiotach • Geografia–słaba orientacja w stronach świata, wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych, błędne odczytywanie informacji z mapy • Geometria – kłopoty w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłócona orientacja i wyobraźnia przestrzenna, zmiany w kierunku w rysunkach • Języki obce – mylenie nowych znaków pisarskich, trudności w pamięciowym uczeniu się, dużo skreśleń, poprawek • Matematyka - odczytywanie liczb od prawej do lewej, mylenie znaków nierówności, trudności z przestrzenną organizacją zapisu, działań, trudności z operowaniem długimi liczbami, liczeniu w pamięci, z tabliczką mnożenia • Biologii – opanowanie terminów • Historii –zapamiętywanie dat, nazwisk, orientacja w czasie – chronologia • Wychowania fizycznego –trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń

24. Problemy dyslektyka w codziennym życiu Trudności w życiu codziennym dyslektyka przejawią się miedzy innymi: -w myleniu kolejności cyfr przy wykręcaniu numeru telefonicznego, -w myleniu dat i godzin, - kłopotami z zapamiętaniem numerów telefonów, danych liczbowych, - kłopotami z planowaniem, organizacją i zarządzaniem czasem, materiałami oraz zadaniami, -w przekręcaniu nazwisk i nazw, - trudnościami ze zautomatyzowaniem własnego podpisu, - trudnościami w wypełnianiu formularzy, - problemami z nauką jazdy samochodem - kłopotami z nauczeniem się układów tanecznych na kursie tańca -zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem informacji odebranych przez telefon

25. Problemy dyslektyka w życiu codziennym cd. • Trudność z odróżnianiem strony prawej od lewej • Myleniem kolejności cyfr przy wykręcaniu numeru telefonu • Myleniu numerów autobusów np.. 65 – 56 • W płynnym nazywaniu miesięcy w prawidłowej i odwróconej kolejności • Kłopotami z czytaniem mapy lub orientacji w nieznanym terenie • Zapamiętywaniem i dokładnym przekazywaniem informacji odebranych przez telefon

26. Pomoc dla dzieci z dysleksją – przepisy prawne W Polsce obowiązują regulacje prawne zapewniające uczniowi z dysleksją równe szanse edukacyjne. Rozporządzenie MENiS z 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach

27. Pomoc uczniom z dysleksją – przepisy prawne • Rozporządzenie MENiS z 7 września 2004r. (ze zmianami z 8 kwietnia 2005r., 14 czerwca 2005r. i 24 października 2005r.) w sprawie warunków i sposobów oceniania uczniów, słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów, sprawdzianów w szkołach publicznych. Rozporządzenie zobowiązuje n-li do: - dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności i umiejętności umożliwiające sprostanie tym wymaganiom -stosowania wobec ucznia z dysleksją łagodniejszych kryteria oceniania w zakresie tych sprawności i umiejętności, które sprawiają mu szczególne problemy • Rozporządzenie zobowiązuje ucznia do: -wykazania się samodzielną pracą, wykonywaniem dodatkowych zadań i ćwiczeń, zalecanych dla niego, które pomogą mu przezwyciężyć trudności

28. Pomoc dla dzieci z dysleksją - przepisy prawne System pomocy terapeutycznej w Polsce obejmuje: Poziom pierwszy – pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela Poziom drugi – zespół korekcyjno – kompensacyjny Poziom trzeci – terapia indywidualna Poziom czwarty – klasy terapeutyczne Poziom piąty – stacjonarne oddziały terapeutyczne

29. Uczeń z dysleksją ma prawo: • do wydłużonego limitu czasu na pisanie wszelkich sprawdzianów, • do bycia ocenianym z czytania i pisania według kryteriów dostosowanych do jego możliwości • do korzystania z „książek mówionych”, • do korzystania z komputera, • do opisowego oceniania dyktand przez wskazanie ilości błędów, • do korzystania z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych prowadzonych przez nauczyciela posiadającego przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej, • przystąpić do sprawdzianu kompetencji w warunkach i formie dostosowanych do dysfunkcji, • do nauczania opartego na emocjach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu, poczuciu kompetencji, siły i własnych możliwości, • zwolnienia z nauki drugiego języka obcego – w przypadku głębokiej dysleksji rozwojowej.

30. Jak pomagać uczniowi z dysleksją • Nie odpytywać z czytania nowego tekstu na forum klasy • Dostosować tekst do czytania pod względem ilościowym i jakościowym (krótkie teksty, większa czcionka ) • Nie obniżać oceny za drobne usterki w czytaniu ( tempo, płynność, poprawność ), oceniać wysiłek a nie efekt pracy • Wydłużać czas na zadania pisemne • Nie omawiać błędów ucznia na forum klasy • Mimo, że zna zasady ortograficzne może popełniać błędy ortograficzne w samodzielnym pisaniu, pisaniu z pamięci i ze słuch • W wypowiedziach słownych nie można brać pod uwagę słownictwa, ale zawartość treściową • Przy ocenie prac pisemnych uwzględnić wartość merytoryczną pracy, umiejętność artykulacji i kompozycji

31. Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd. • Umożliwić pisanie prac pisemnych na komputerze • Nie oceniać pisma, nie odrzucać prac, które są nieczytelne, niechlujne ( pozwolić uczniowi przeczytać pracę i rozwiać wszelkie wątpliwości) • Uczeń powinien siedzieć w pierwszej ławce • Oceniać na podstawie wypowiedzi ustnych i treści prac pisemnych, a nie za liczbę błędów • W wypowiedziach słownych nie można brać pod uwagę słownictwa, ale zawartość treściową • Przy ocenie prac pisemnych uwzględniać wartość merytoryczną pracy, umiejętność argumentacji i kompozycji • Pozwolić na pisanie ołówkiem, aby łatwiej było poprawić błędy

32. Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd. • Rozłożyć w czasie opanowanie materiału pamięciowego, w tym naukę wierszy, tabliczki mnożenia • Często sprawdzać zeszyty celem wyeliminowania błędów w treści i zniekształceń informacji • Nie omawiać błędów na forum • Pozwolić stosować słowniki i inne pomoce podczas klasówek i prac pisemnych • Dostosować stopień trudności zadań do możliwości ucznia • Szczególną troską otoczyć dzieci leworęczne ( zadbać, aby miały swobodę ruchów oraz odpowiednie ułożenie zeszytu i ręk • Stawiać jasno sformułowane pytania • Nie utrudniać koncentracji uwagi nadmiarem poleceń

33. Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd. • Wielokrotnie powtarzać wprowadzony materiał • Upewniać się, czy podczas rozwiązywania zadań tekstowych uczeń rozumie treść • Głośno czytać polecenia przed przystąpieniem do pracy • Mobilizować do aktywności, bazować na polisensorycznych metodach nauczania • Odpytywać z miejsca, gdyż wywoływanie do tablicy zwiększa napięcie emocjonalne • Wydłużyć czas na czytanie lektur; zaproponować” bibliotekę książki mówionej” • Nie zmuszać do rywalizacji • Pilnować, aby dziecko pracowało na lekcjach • Umożliwiać korzystanie z dyktafonu na lekcji • Wzbogacać słownictwo ucznia przez zadawanie krótkich prac pisemnych na określony temat • Egzekwować i nagradzać systematyczną pracę w domu • Wskazane jest kolorowych pisaków i kredek, samodzielne tworzenie tabel, schematów, rysunków.

34. Dekalog według prof. Bogdanowicz • Staraj się zrozumieć swojego ucznia - zapobiega to pogłębianiu się jego trudności i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. • Jak najwcześniej staraj się zaobserwować trudności ucznia. • Bądź w kontakcie z poradnią i nauczycielem terapeutą - wykorzystuj wyniki badań i zalecenia, uwzględniaj je w swojej pracy. • Ustal kontrakt zawierający reguły współpracy między rodzicami – dzieckiem - nauczycielem. • Opracuj indywidualny program terapeutyczny. • Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia. • Stosuj nauczanie oparte na poznaniu polisensorycznym. • Jak najczęściej korzystaj z pracy w grupach.

35. Podsumowanie Należy pamiętać, że brak diagnozy i lekceważenie wczesnych symptomów powoduje, iż dzieci o dobrych i bardzo dobrych możliwościach intelektualnych już od początku nauki mają trudności w szkole. Należy systematycznie współpracować z rodzicami, uświadomić im, że dysleksja nie jest chorobą, a deficytem. Ucznia należy ciągle mobilizować i pozytywnie motywować do nauki, a nie zwalniać go z ćwiczeń nad sobą.

36. Literatura • M. Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji”, Harmonia, Gdańsk 2004 • M. Bogdanowicz „Trudne litery b-d-g-p” Harmonia, Gdańsk2005 • M. Bogdanowicz A. Andryjanek „ Uczeń z dysleksją w szkole „ Gdynia 2004 • M. Bogdanowicz „ Dni tygodnia, pory roku, miesiące „, Harmonia, Gdańsk 2005 • W. Brejniak „ Dysleksja”, Warszawa 2005 • G. Krasowicz „ Język, czytanie i dysleksja” Agencja Wydawniczo – Handlowa Lublin 1997 • E. Kujawa, M. Kurzyna „ Metoda 18 struktur” • B. Zakrzewska „ Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń • www.men.gov.pl • www.przyjaznaszkola.pl