Nowe nurty w teorii ekonomii

1. Nowe nurty w teorii ekonomii Ewolucja przedmiotu ekonomii i metod ekonomicznej analizy zachowań ludzkich Prof. Jerzy Wilkin Wydział Nauk Ekonomicznych UW oraz IRWiR PAN

2. Główne tezy referatu • W drugiej połowie XX w. nastąpiło wydatne poszerzenie przedmiotu zainteresowań nauk ekonomicznych oraz znaczne wzbogacenie metodologii badań ekonomicznych i tworzenia teorii; • Ekonomia staje się uniwersalną nauką pozwalającą analizować zachowania ludzi w różnych dziedzinach ludzkiej aktywności; • Ekonomia jest użyteczną nauką pomagającą racjonalizować (ekonomizować) działania ludzi nie tylko w sferze produkcyjnej.

3. Kierunki analizy ewolucji teorii ekonomii 1. Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii: • Według skali analizy działalności gospodarczej; • Według dziedzin aktywności człowieka. 2. Ewolucja metodologii ekonomii

4. Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii • Skala analizy – wielkość badanych i opisywanych systemów ekonomicznych: • Ekonomia gospodarstwa domowego (Arystoteles) • Ekonomia gospodarki narodowej/społecznej (Smith) • Ekonomia gospodarki globalnej ponadnarodowych ugrupowań gospodarczych (Stiglitz)

5. Rozszerzanie się przedmiotu ekonomii (2) b) Ekspansja ekonomii na nowe dziedziny aktywności człowieka I – Tradycyjne dziedziny zainteresowań ekonomii: produkcja, wymiana (handel), podział, konsumpcja – Co, jak i dla kogo produkować? Jak wykorzystać ograniczone zasoby dla zaspokojenia rosnących potrzeb człowieka? II – Nowe dziedziny zainteresowań ekonomii: ekonomiczna teoria zachowań ludzkich w sferze pozagospodarczej –Homo oeconomicus w życiu codziennym, społecznym i politycznym

6. Teoria wyboru społecznego i wyboru publicznego, jako ekonomiczna teoria polityki • Nurt normatywny: teoria wyboru społecznego (TWS) – wykorzystanie teorii gier i innych metod ilościowych do analizy wyborów społecznych. Nie odwołuje się do badań empirycznych • Nurt pozytywny: teoria wyboru publicznego (TWP) – wykorzystanie standardowych metod analizy ekonomicznej do badania wyborów dokonywanych w sferze politycznej. Ma w dużym stopniu charakter empiryczny.

7. Teoria wyboru publicznego –kierunki rozwoju • Ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego – Analiza wyboru optymalnych ram instytucjonalnych dla działalności człowieka, tak w sferze gospodarczej, jak i politycznej; • Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych – Dlaczego ludzie podejmują działania zbiorowe, od czego zależy efektywność tych działań i jakie są skutki działalności grup interesu?

8. TWP – kierunki rozwoju (2) • Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej – Co maksymalizują posłowie, sędziowie i biurokraci? Jak działa mechanizm konkurencji w tych dziedzinach? • Ekonomiczna teoria demokracji – Model A. Downsa: doskonały system demokratyczny jako doskonały rynek; • Analiza mechanizmu poszukiwania renty politycznej – Jak można zarobić duże pieniądze angażując zasoby produkcyjne w działalność polityczną a nie gospodarczą?

9. Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich w innych dziedzinach pozagospodarczych • Teza G. Beckera o uniwersalnej przydatności metod i narzędzi analizy ekonomicznej, opartej na koncepcji homo oeconomicus do badania zachowań ludzkich – „Nawet namiętność kalkuluje” (Bentham) • „Zbrodnia i kara” – Ekonomiczna analiza zachowań przestępcy i instytucji zwalczających przestępstwa – Czy ekonomista może pomóc w ograniczaniu przestępczości i poprawić efektywność działania wymiaru sprawiedliwości? • Mechanizm i prawidłowości doboru małżeńskiego – Decyduje uczucie czy wyrachowanie?

10. Człowiek racjonalny = człowiek ekonomizujący • Niezwykła ekspansja ekonomii, jako nauki o zachowaniach ludzi w kontekście społecznym wynika z tego, że w każdej dziedzinie życia człowiek staje wobec dylematu: na co przeznaczyć ograniczone środki, aby zrealizować swoje różnorodne, zmieniające się i na ogół rosnące potrzeby;

11. Człowiek ekonomizujący ... • Ekonomizacja działań i wyborów ludzkich może sprzyjać zarówno temu, aby więcej mieć, jak i temu aby bardziej być. Wybór należy do nas samych, ale ekonomia może podpowiedzieć nam jak wybrany cel efektywniej zrealizować. Nie powinien więc dziwić fakt, że nawet w literaturze religijnej (teologicznej) dość często pojawiają się takie sformułowania jak: „ekonomia zbawienia” czy „ekonomia wiary”

12. Ewolucja ekonomii – wymiar metodologiczny • W okresie: XVIII – koniec XX wieku, ekonomia jako nauka, a zwłaszcza jej główny trzon (mainstream economics), ewoluowała od filozofii moralnej do „fizyki procesów gospodarowania”; od political economy do economics, od nauki społecznej do nauki (prawie) ścisłej.

13. Charakterystyczne cechy metodologii współczesnej ekonomii • Zachowania ludzi oparte na koncepcji homo oeconomicus; • Szerokie wykorzystanie matematyki i metod ilościowych (statystyki, ekonometrii, badań operacyjnych itp.); • Wielka kariera teorii gier w ekonomii – rozpatrywanie zachowań ludzi i organizacji jako gry oraz traktowanie instytucji jako reguł gry;

14. Cechy metodologii ... (2) • Zaabsorbowanie kategorią równowagi ekonomicznej (teoria ekonomii „opętana” jest kategorią równowagi, a przecież gospodarka prawie nigdy nie jest w stanie równowagi!); • Więcej uwagi poświęca się temu, co przywraca równowagę, niż temu, co powoduje zmianę, wzrost i rozwój

15. Mikroekonomia i makroekonomia • Znacznie więcej osiągnięć zanotowała teoria ekonomii w zakresie mikroekonomii niż makroekonomii; • Zasadniczym przedmiotem sporu w makroekonomii pozostaje relacja państwa i rynku oraz zasadność, narzędzia i efekty polityki makroekonomicznej

16. Najważniejsze kierunki ewolucji teorii ekonomii • „Odkrywanie” społecznych ram gospodarowania – osiągnięcia ekonomii instytucjonalnej; • Coraz powszechniejsze wykorzystywanie przez ekonomię dorobku innych nauk społecznych (socjologii, psychologii i prawa) – i odwrotnie; • Kształtowanie się dziedzin wiedzy powstających na styku ekonomii i innych nauk społecznych, np.: ekonomicznej teorii prawa (Law and Economics), socjologii ekonomicznej czy psychologii ekonomicznej; • Upowszechnianie się eksperymentu w badaniach ekonomicznych.

17. Ewolucja ekonomii przez pryzmat Nagród Nobla • Teoria równowagi, wykorzystanie modeli statycznych i dynamicznych – R. Frisch, J. Tinbergen, P. Samuelson, K. Arrow, J. Hicks, G. Debreu, M. Allais, C. Harsanyi, J. Nash; • Teoria wzrostu i rozwoju gospodarczego – S. Kuznets, G. Myrdal, T. Schultz, A. Lewis, R. Solow; • Ekonometria – L. Klein, R. Stone, T. Haavelmo • Analiza rynków i regulacji publicznych – M. Friedman, J. Tobin, G. Stigler, F. Modigliani, M. Allais, R. Lucas.

18. Nagrody Nobla w ekonomii – inne dziedziny • Teoria handlu międzynarodowego, ekonomika finansów, metody określania wartości instrumentów pochodnych, teoria optymalnej alokacji zasobów, podejmowanie decyzji w warunkach asymetrycznej informacji, ekonomia dobrobytu, ekonomiczne podstawy polityki monetarnej i fiskalnej, teoria wyboru publicznego, ekonomia eksperymentalna, teoria kosztów transakcyjnych

19. Konkluzja Współczesna ekonomia stała się nauką niezwykle pojemną i zróżnicowaną. Ma ona coraz szersze zastosowanie, nie tylko w sferze tradycyjnie rozumianego gospodarowania; Ekonomia łączy wiele cech nauk ścisłych, społecznych i humanistycznych; Każdy może znaleźć w niej fascynujące pole poszukiwań intelektualnych