METODOLOGIA FORESIGHT REGIONALNEGO DLA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

1. Konferencja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „FORESIGHT – DROGA ROZWOJU REGIONU” METODOLOGIA FORESIGHT REGIONALNEGO DLA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Autorzy: Leszek M. Pacholski Stefan Trzcieliński Magdalena K. Wyrwicka Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Inżynierii Zarządzania Poznań, 26 listopada 2008 r.

2. Plan prezentacji • Istota i cele realizacji projektu foresight • Obszary badawcze projektu foresigh • Metodologia • Korzyści z programów typu foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

3. Istota i cele realizacji projektu foresight • Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji (metodami analizy, komunikacji lub konsultacji) w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej. • Dotyczy kształtowania przyszłości, określania kierunków rozwoju i priorytetów, służących jako narzędzie podejmowania bieżących decyzji i mobilizowania wspólnych działań przygotowujących różne grupy społeczne do przyszłości. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

4. Istota foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

5. Obszary badawcze projektu foresigh – 3 generacje Foresight rozwinął się w trzy generacje: • skupiała się na prognozowaniu technologii przez ekspertów i dotyczyła obszaru nauki i techniki, • dołączyła przemysł oraz rynek i uwzględniała również sektor usług i przemysłu w gospodarce, • dodała perspektywę społeczną i kwestie związane z rozwiązywaniem problemów społeczno-gospodarczych ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

6. Cele projektów foresight • Eksplorowanie przyszłych możliwości w celu ustalenia priorytetów inwestycji w działaniach naukowych, innowacyjnychinfrastrukturalnych, społecznych. • Reorientacja systemu nauki, innowacji, wspierania subregionów. W takich przypadkach uprzednio postawiono diagnozę, że istniejący system nie odpowiada potrzebom. Foresight jest wówczas wykorzystywany jako narzędzie ustalania priorytetów, jak również do eksploracji nowych struktur instytucjonalnych. • Demonstracja witalności systemu nauki oraz innowacji. Foresight pozwala ocenić zdolności nauki i przemysłu do realizacji celów. • Wprowadzanie nowych uczestników debaty strategicznej. Foresight jest w tym wypadku instrumentem poszerzenia grona uczestników zaangażowanych w politykę regionu. • Budowanie nowych sieci oraz powiązań między polami, sektorami i rynkami lub wokół danych problemów. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

7. Foresight regionalny pozwala: • Zidentyfikować zasoby lokalne oraz potencjał. • Stworzyć platformę, na której mogą być ustanowione i wspierane lokalne systemy innowacji. • Wyjaśnić i uzasadnić kompetencje instytucji oraz podział uprawnień w regionie w kontekście krajowej i europejskiej polityki innowacji oraz w aspekcie gospodarki sieciowej. • Wyjaśnić i uzasadnić kompetencje instytucjonalne. • Wytyczyć kierunki rozwoju regionalnego i priorytety działalności. • Stworzyć bazę dla kształtowania kultury lokalnej zorientowanej na dążenie ku wspólnej przyszłości. • W oparciu o wartości wspólne i umiejętności/technologie kluczowe dać społeczności lokalnej poczucie tożsamości. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

8. Cele foresight regionalnego • Celem bezpośrednim foresight regionalnego dla województwa wielkopolskiego jest dostarczenie nowej wiedzy na temat przyszłości poprzez opracowanie scenariuszy rozwoju oraz związane z tym uruchomienie procesów antycypowania przyszłości i wykorzystania tej wiedzy w Wielkopolsce. • Celem pośrednim projektu jest wsparcie zrównoważonego rozwoju województwa przy jednoczesnym podnoszeniu konkurencyjności regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

9. Przyjęta metodologia foresight regionalnego województwa wielkopolskiego została oparta na szczegółowej analizie schematów realizacji takich projektów w kraju i zagranicą i gwarantuje – zdaniem autorów – sprawną i skuteczną realizację projektu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

10. Horyzont czasowy foresight regionalnego dla Wielkopolski • Horyzont czasowy badań foresight zwykle waha się od 5 do 20 lat. • Cykliczność prowadzenia foresight regionalnego mogłaby wynosić 5 lat z perspektywą 9 lat. • Oznaczałoby to w praktyce realizację pierwszego foresight regionalnego dla Wielkopolski na przestrzeni lat 2009 – 2011 dla horyzontu czasowego 2020. Kolejny foresight realizowany w latach 2014 – 2016 dotyczyłby horyzontu roku 2025. Następny natomiast dla roku 2030 byłby realizowany w latach 2019 -2021. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

11. Metodologia foresightu regionalnego dla województwa wielkopolskiego - etapy • Przygotowanie analiz wstępnych oraz określenie celów i obszarów badawczych. • Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych. • Analiza megatrendów. • Opracowanie scenariuszy rozwoju regionu. • Przeprowadzenie konsultacji wyników. • Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

12. Długotrwałość etapów foresightu regionalnego dla Wielkopolski Szacowany czas przeprowadzenia badań to 26 miesięcy ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

13. Przygotowanie analiz wstępnych oraz określenie celów i obszarów badawczych • Analizy przygotowawcze (w tym SWOT, PEST) będą budować bazę wiedzy odnośnie sytuacji regionu i stojących przed nim wyzwań. • Na bazie konsultacji (ankiety) lub paneli eksperckich zostaną wskazane cele oraz obszary badawcze, dla których realizowane będą dalsze prace. • Na tym etapie należy powołać ekspertów i stworzyć panele (sterujący, główny, obszarów badawczych). • Efektem tego etapu powinna być prezentacja sytuacji regionu, zestawienie aktualnych problemów oraz wytypowanie czynników determinujących rozwój regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

14. Komitet Sterujący Panel Główny Koordynator Projektu Panele Obszarów Badawczych Zespół Obsługi Technicznej Zespół Realizujący Struktura organizacyjna ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

15. Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych • Etap ten będzie opierać się na pracy ekspertów w poszczególnych panelach tematycznych, przygotowaniu hipotez i kwestionariuszy do realizacji badań Delphi, analizie wyników, w tym tzw. krzyżowej analizie wpływów. • Efektem tego etapu będą listy priorytetów rozwojowych lub badawczych w poszczególnych obszarach tematycznych oraz raport z badań. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

16. Tablica krzyżowa do badania synergii w układzie otoczenie-potencjał Oznaczenia: w ćwiartce SO: A – silna strona szczególnie sprzyja szansie; B – silna strona sprzyja szansie w ćwiartce ST: A – silna strona bardzo łagodzi zagrożenie; B – silna strona łagodzi zagrożenie w ćwiartce WS: C – słaba strona poważnie przeszkadza szansie; D – słaba strona przeszkadza szansie w ćwiartce WT: C – Słaba strona potęguje zagrożenie; D – słaba strona zwiększa zagrożenie ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

17. Analiza megatrendów • Ten etap przebiegać powinien równolegle do pierwszego (analizy wstępne) i wskazywać listę najważniejszych czynników zewnętrznych (wynik badania makrootoczenia) oraz trendów, które będą oddziaływać na rozwój regionu. • W wyniku realizacji tego etapu powstanie raport zawierający wyniki analiz megatrendów i czynników zewnętrznych. • Można też tworzyć wstępne scenariusze rozwoju, dopracowywane w kolejnym etapie. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

18. Dochodzenie ekspertów do zbieżnych ocen ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

19. Opracowanie scenariuszy rozwoju regionu • Należy skonfrontować wyniki uzyskane w poprzednich etapach ze scenariuszami wstępnymi i przygotować (np. podczas warsztatów scenariuszowych lub posługując się metodyką myślenia sieciowego) scenariusze rozwoju regionu i opisać je w raporcie z etapu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

20. Przeprowadzenie konsultacji wyników • Ten etap zakłada intensywne konsultacje wyników projektu z uwzględnieniem zasad partycypacji społecznej, które wskażą jaka jest percepcja społeczna zdefiniowanych scenariuszy rozwoju. • Konsultacje obejmują również analizę regionalnych dokumentów strategicznych pod kątem zdiagnozowania ich użyteczności dla realizacji opracowanych scenariuszy oraz opracowanie ewentualnych rekomendacji w tym zakresie. • Typy instytucji, które na ogół zapraszane są do procesu konsultacji: - związki zawodowe, - organizacje pracodawców, - samorząd gospodarczy, - społeczno-zawodowe organizacje rolników, - kościoły i związki wyznaniowe, - organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje). ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

21. Różne punkty widzenia ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

22. Konsultacje społeczne Konsultacje mogą przebiegać w formie: ▪zbierania opinii od wszystkich uczestników programu, ▪ analizy informacji zwrotnych (komentarzy opinii, skarg) zebranych podczas debat, konferencji, spotkań otwartych lub od podmiotów pytanych o opinie, ▪ badania opinii publicznej, ▪ wykorzystania opinii grup przedstawicielskich takich jak: - Doświadczeni pracownicy nauki (reprezentujący nie tylko wiedzę w określonej dyscyplinie nauki, ale też mający doświadczenie w pracach interdyscyplinarnych); - Młodzi pracownicy nauki (niedawno po doktoracie, w wieku do 35 lat); - Przedstawiciele biznesu (pracodawców i pracowników); - Przedstawiciele ugrupowań politycznych i administracji państwowej; - Przedstawiciele mediów; - Przedstawiciele organizacji pozarządowych; - Przedstawiciele innych organizacji; - Przedstawiciele społeczności regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

23. Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight • W tym etapie powstaje raport końcowy prezentujący wyniki wszystkich etapów projektu, w tym lista priorytetów rozwojowych dla regionu i scenariusze rozwoju. • Raport końcowy powinien zawierać rekomendacje dalszych działań będące pochodną opinii ekspertów wynikającej m.in. z analizy regionalnych dokumentów strategicznych. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

24. MOŻLIWOŚCI 50% WYNIKI 50% Kierowanie 10% Pracownicy 9% Procesy 14% Wyniki odniesione do pracowników 9% Wyniki organizacji 15% Polityka i strategia 8% Wyniki odniesione do klienta 20% Partnerstwo i zasoby 9% Wyniki odniesione do społeczności 6% INNOWACYJNOŚĆ I UCZENIE SIĘ Model EFQM jako baza dla benchmarkingu(European Fundation for Quality Management, 2002) ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

25. Co sprawdzać? • wyniki gospodarcze • poziom zatrudnienia, wskaźnik bezrobocia,… • poziom dobrobytu i jakości życia, • rozwój technologiczny, • innowacje, • restrukturyzację lub dywersyfikację działalności gospodarczej, • wyłanianie się stref wysokiej produktywności (klastrów), • rozwój usług, • rozwój zasobów społecznych, • rozwój infrastruktury, • poprawę stanu środowiska naturalnego, • umacnianie tożsamości regionalnej. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

26. Korzyści z programów typu foresight Foresight krajowy Wizje przyszłości Sieci priorytetów Foresight instytucji Foresight regionalny Tożsamość lokalna Kierunki rozwoju Kultura foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

27. Podsumowanie 1) Wyniki foresight’u regionalnego przyczynią się do uruchomienia realizacji prac badawczo-rozwojowych w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, a pośrednio i kraju, a także przyczynią się do szerszego zainteresowania wykorzystaniem opracowanych scenariuszy przy tworzeniu planów strategicznych np. przez administrację samorządową. 2) Sposób realizacji projektu powinien także skutkować spontanicznym tworzeniem sieci powiązań pomiędzy sektorem B+R, gospodarką, administracją i innymi instytucjami otoczenia. 3) Praktyczna implementacja metodologii foresight w województwie może także skutkować realizacją kolejnych projektów typu foresight, ukierunkowanych na potrzeby konkretnych branż lub klastrów, a nawet pojedynczych instytucji. Realizacja projektu wskaże bowiem pewne kluczowe obszary, technologie lub czynniki, rozwój których (lub zaimplementowanie których) w regionie przyczyni się do rozwiązania istniejących (a może i potencjalnych) problemów społecznych, gospodarczych, czy środowiskowych. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

28. Zapraszam do dyskusji „FORESIGHT – DROGA ROZWOJU REGIONU” Konferencja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka