TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI?

1. TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI? R. Hakan ÖZYILDIZ hakanozyildiz@gmail.com www.hakanozyildiz.com www.hakanozyildiz.com

2. Rüzgar hangi yönden esiyor? • Yelkenli veya uçak seferlerinde. • Yolculukta rüzgar çok önemlidir. • Pruva rüzgarı (baş taraftan esen rüzgar) yolculuğu zorlaştırır. • Pupa rüzgar (arkadan esen rüzgar) kolaylaştırır. «Pupa yelken gitmek» • FED Mayıs 2013 kararına kadar pupa yelken gidiyorduk. Şimdi rüzgar pruvadan esmeye başladı. www.hakanozyildiz.com

3. İyi günlerde yapısal sorunları çözmedik • Ekonomide; • Tasarruf yetersizliği, • Kayıtdışılık, • Vergi sistemi, • «Nereden buldun?» • Kurumsallaşma yetersizlikleri • Siyasette; • Güçler ayrılığının kurumsallaşmaması, • Siyasetin finansmanı, • Siyasi partiler ve seçim sistemi, • Ve diğerleri… www.hakanozyildiz.com

4. Örneğin büyümenin çok dalgalı; % -6 ile % 10 aralığında hareket ettiğine, ortalamasının % 4’ün biraz üstünde olduğuna dikkat etmedik. www.hakanozyildiz.com

5. Büyüme iç tüketime bağlı olduğunu: Gelir artmadan tüketimin artmayacağını hatırlamadık www.hakanozyildiz.com

6. Az gelirle çok tüketince tasarrufların milli gelire oranı (%) düştü www.hakanozyildiz.com

7. Dış kaynağa bağımlılığımız çoğaldı • İçeride tasarruf olmayınca dışarıdan ithal ediyoruz. • Yabancıların biriktirdiği paraya yüksek faiz vererek ülkeye getiriyoruz. www.hakanozyildiz.com

8. Dışarıdan gelen sıcak paraya bağımlı büyüdük. www.hakanozyildiz.com

9. Yetersiz tasarruf birikimi nedeniyle büyümek için dış kaynağa ihtiyaç var www.hakanozyildiz.com

10. DIŞ KIRILGANLIKLAR Cari Açık / GSYH Uluslararası Döviz Rezervleri / Ülkenin Kısa Vadeli Dış Borcu Uluslararası Döviz Rezervleri / GSYH Toplam Dış Borç / GSYH Toplam Dış Borç / Toplam Yıllık İhracat Reel Kurun (REER) Aşırı Değerlenmesi (Yerli paranın yabacı para karşısında gereğinden fazla değer kazanması) www.hakanozyildiz.com

11. FİNANSAL KIRILGANLIKLAR • Kredi / Mevduat Oranı • Yıllık Kredi Büyümesi • Toplam Krediler / GSYH • Finansal Sektörün Yabancı Bankalara Borcu / GSYH www.hakanozyildiz.com

12. www.hakanozyildiz.com

13. Kredilerdeki artış mevduattakinden hızlı. www.hakanozyildiz.com

14. Doğal olarak gelir düzeyi düşük olanlar daha çok borçlanıyor. Borç gelecekteki gelirleri harcamaktır. Eğer ileride gelirler artmazsa borç geri ödeme sorunu çıkar. www.hakanozyildiz.com

15. Reel sektör şirketlerinin borçlarının % 90’ı döviz oldu www.hakanozyildiz.com

16. 2002 yılında - 6,5 milyar $ olan açık2013 sonunda - 174 milyar $’a ulaştı www.hakanozyildiz.com

17. MALİ KIRILGANLIKLAR Bütçe Açığı / GSYH Kamu Açığı / GSYH Toplam Kamu Borcu / GSYH Vadesi 12 Ay İçinde Dolan İç Borç / GSYH Kamu Dış Borcu / GSYH www.hakanozyildiz.com

18. Faiz ödemeleri azaldıkça bütçeden yapılan sosyal transferler (tarımsal destekleme, yaşlılık parası, evde hasta bakımı vb.) çoğaldı. Gelir dağılımı olumlu etkilendi. Ama bütçenin harcama esnekliği azaldı. Büyüme düşünce gelirlerde azalacak, ancak esnek olmayan harcamalar aynı kalacak. Bütçe açığı ve borçlanma artacak. www.hakanozyildiz.com

19. TÜRKİYE’DE BORÇ YAPISI DEĞİŞTİ www.hakanozyildiz.com

20. Reel olarak borç azalmadı www.hakanozyildiz.com

21. Kamunun borcu azaldı, hanehalkının ve şirketlerin borcu çok hızlı yükseldi. www.hakanozyildiz.com

22. Yukarıdakilerin ışığında resme bakınca; Kamu mali dengeleri de bozulursa işimiz çok zorlaşır www.hakanozyildiz.com

23. Bir risk algılama göstergesi olarak Kredi Temerrüt Swapları (CDS) karşılaştırması www.hakanozyildiz.com

24. Kırılganlıkları azaltmak için ne yapmalı?İşe dörttemel büyüme elementiyle başlamak lazım • İşgücüne katılımda büyüme • İşgücünün kalitesi • Sermaye derinliğinin artması (sermayenin çoğalması) • Toplam faktör verimliliğinin büyümesi www.hakanozyildiz.com

25. İş gücüne katılımda en düşük oran bizde www.hakanozyildiz.com

26. Kırılganlığı azaltmak için bir örnek: Kadın istihdamı • Nüfusun yarısı (% 49,8’i) kadın, • «İşgücüne katılımda kadınların oranı erkeklerin oranının üçte biridir». 15 yaş üzerindeki kadınların sadece % 25,9’u çalışıyor. • İşgücüne dahil olmayan kadınların % 52,8’i 3 ve daha fazla çocuk doğurmuş. • Beş kişilik ailede kadınlar evde oturuyor, sadece baba çalışıyor. • 25,5 milyon çalışanın yaklaşık 7 milyonu asgari ücretin üstünde gelir elde ediyor. • Bu durumda kim, nasıl tasarruf edecek? • Tasarruf artmazsa dışa bağımlılık artacak. • Oradan gelen döviz azalırsa; NE OLACAK? • SON SORU İŞSİZLİK ÇOĞALIRSA SONUÇLARI NE OLUR? www.hakanozyildiz.com

27. Aynı durum kadın işgücü içinde geçerli www.hakanozyildiz.com

28. Uzun vade ! • Siyasetçiler için zor bir seçenek. Seçimler beş yılda bir yapılıyor. Ama yapısal politikaları uygulamak, meyvelerini toplamak uzun vadeli bir iş. • Önemli olan niyet etmek. Kısa vadeli siyasi çıkarları bir kenara bırakıp, uzun vadeli ülke gerçeklerine göre seçenek üretmek ve halka anlatmak gerek. • Bir örnek: Karınca hacca gitmeye karar vermiş. Yolda rastlayanlar sormuşlar «Nereye?». «Mekke’ye» deyince, «Bu kadar uzun yola ömrün yeter mi?» demişler. Cevabı çok basit olmuş: «En azından bu yolda ölürüm» www.hakanozyildiz.com