TANZİMAT EDEBİYATI

TANZİMAT EDEBİYATI 1860-1896 Sevim Güleç

TANIMI Tanzimat edebiyatı, Batı kültürüyle yetişen kimselerin Tanzimat devrinde Batı edebiyatını örnek tutarak meydana getirdikleri edebiyattır. Tanzimat edebiyatında yenilik,biri mevcut türlerde yenilik,öteki de Türkçe’de bulunmayıp Batı eserleri örnek tutularak yapılan yenilik diye iki bölümde görülebilir.

BAŞLANGICI • 1839 Tanzimat Fermanı ilan edilmiştir. Edebiyat Tarihçilerimiz de 1839 yılını Tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edeceklerdir. • Ancak 1860-1896 yılları arası edebiyatımızda Tanzimat Edebiyatı olarak adlandırılır.Yani 21 yıllık bir süreçten sonra Tanzimat edebiyatı ağırlığını hissettirmiştir.

TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ a- Dilde sadeleşme başlamıştır. Farsça terk edilir, Osmanlıca Türkçeleşmeye doğru götürülür.b- Fransız klasisizmi ile romantizm şiiri ve edebiyatı etkilemeye başlar.c- Eski ve yeni, doğu ve batı düşüncesi savaş halindedir.

d- Gelenekçilerden yavaş yavaş ayrılan edebiyat batı estetiğine yönelmiştir.e- Gazeteler ve dergiler, fikir ve politika yanlarıyla düz yazıyı tabiileştirir ve şiire nazaran düz yazı üstünlük sağlar.f- Vatan, millet, hürriyet, eşitlik, kanun vb. kavramlar şiir ve edebiyat yolu ile toplum hayatına karışır.

Birinci dönem tanzimat edebiyatı özellikleri: • Sanatçılar, “Sanat toplum içindir.” görüşünü benimsemişlerdir • Dilde sadeleşme savunulmuş; ancak yapıtlarda uygulanamamıştır. • Sanatçılar romantizm akımının etkisinde kalmışlar ve bu akımın belirgin özelliklerine-hastalıklı oluş,intihar etmek,veremli oluş gibi- yapıtlarında yer vermişlerdir.

Batı Edebiyatından roman, öykü, makale, eleştiri gibi yeni yazınsal türler edebiyatımıza girmiştir. • Şiirde eski şekiller içinde, yeni konular işlenmiştir. • Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. • Sanatçılarının en önemli özelliklerinden biri aynı zamanda devlet adamı olmalarıdır.

Birinci dönem Tanzimatçılar: ŞİNASİ Paris’e gitti ve orada Avrupa Edebiyatını tanıdı. Edebiyatımızda yeniliğin öncüsüdür. Noktalama işaretlerini ilk kez Şinasi kullanmıştır. İlk makale (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi), ilk tiyatroyu (Şair Evlenmesi) yazmıştır.yapıtlarını halkın anlayacağı bir dille yazmış, anlatımı yalındır.

ZİYÂ PAŞA Sarayda Sadaret Kâtibi olarak çalışırken Fransızcayı öğrenmiş, Batı uygarlığını tanıma fırsatı bulmuştur. Yenilikçi düşünceleri vardır;ancak bu düşünceleri yapıtlarında görülmez. Edebiyatımızın en önemli Terkib-i Bent ve Terci-i Bent şâiridir. Doğu ile batı kültürü arasında bocalamıştır.

NOT:Ziyâ Paşa (Tanz. Ed. 1. Dön.) ile Fuzuli’nin ( 16. yy) ortak özelliği devlet adamlarına hiciv yazmasıdır. Fuzuli:Şikayetname Ziya Paşa: Zafernâme

NAMIK KEMAL Vatan Şairi olarak anılır. Genç yaşta Klasik Türk Edebiyatı yolunda şiirler yazmaya başlamıştır. Yurt dışına gitmiş, Ziya Paşa ile Hürriyet Gazetesini çıkarmıştır. Vatan, millet, hürriyet konularını yapıtlarında işlemiş olup hemen hemen edebiyatın bütün türlerinde yapıtlar vermiştir.

İkinci dönem Tanzimat edebiyatı özellikleri: • Sanatçılar siyasi şartların ağırlığı yüzünden “sanat sanat içindir” anlayışını benimsemişlerdir. • Yapıtlarında kullanılan dil ağırdır. Divan Edebiyatına karşı Batı Edebiyatı savunulmuştur. • Batı edebiyatı örnekleri başarıyla ortaya konmuştur. • Yapıtlarda Realizmin etkileri görülür. Kölelik, cariyelik romanlarda sıkça işlenen konulardır.

İkinci dönem Tanzimatçılar: RECAİZÂDE MAHMUT EKREM Her zaman Batı Edebiyatını savunmuş, ders verdiği okullarda bu edebiyat akımını yaymaya çalışmıştır. Öğretici ve yayıcı çalışmalarından dolayı, devrinde “Üstat Ekrem” diye anılmıştır. Edebiyatımıza en önemli hizmeti yeni edebiyat kurallarını öğretme ve yayma yolundaki çalışmalarıdır.

ABDULHAK HAMİT TARHAN Şiirdeki batılılaşma hareketinin asıl büyük öncüsüdür. Şiir ve tiyatrolarında tarihi konular önemli yer tutar. Divan edebiyatının tüm kurallarını alt üst eder. Tiyatrolarının oynanmak için değil okumak için olduğunu söylemiştir.

SAMİPAŞAZÂDE SEZÂİ Yapıtlarında gözleme yer verir ve gerçekçidir. Dili sade ve doğaldır. (Küçük Şeyler: edebiyatımızdaki gerçekçi ilk öyküler, Sergüzeşt:ilk kölelik ve cariyelik sistemini anlatır.)

NABİZÂDE NÂZIM Şiir yazarak yayın hayatına başlamış daha sonra hikaye ve romana ağırlık vermiştir. İlk olarak İstanbul’dan çıkarak köy yaşamını ele alan edebiyatçımızdır. (Karabibik: ilk köy romanı, Zehra:ilk psikolojik roman denemesi.)

MUALLİM NACİ Eski ve yeni edebiyat tartışmalarında, eski edebiyat taraflarının lideridir. Batılı şiir tarzında da örnekler vermiştir. Yeni edebiyatın önderi durumunda olan Recaizâde Mahmut Ekrem ile kafiye anlayışı yüzünden uzun tartışmaları vardır.

TANZİMAT EDEBİYATININ ÜNLÜ KİŞİLERİ • Şinasi • Ziya Paşa • Namık Kemal • Ahmet Mithat • Ali Suavi • Abdülhak Hamid • Recaizade M. Ekrem • Ahmet Vefik Paşa • Muallim Naci • Sami Paşazâde Sezâi • Şemseddin Sami • Ebüzziya Tevfik • Ahmet Cevdet Paşa

TANZİMAT EDEBİYATININ YAZARLARI ETKİLENDİKLERİ AKIMA GÖRE ÜÇE AYRILIR • Romantizm etkisi altındakiler -Ahmet Mithat-Emin Nihat- Şemsettin Sami- Namık Kemal 2.Realizm etkisi altındakiler- Sami Paşazade Sezai-Mehmet Murat- Recaizade Mehmet Ekrem 3.Natüralizm etkisi altındakiler- Nabizâde Nâzım

TANZİMAT DÖNEMİ ESERLERİ • Şinasi (1826-1871): Şâir Evlenmesi (Piyes; edebiyatımızdaki ilk tiyatro eseri), Müntehabat-ı Eşar (Şiir), Divan-ı Şinasi (Şiir), Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye (ilk atasözleri kitabı), Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler)

Ziya Paşa (1829-1880):Harabat: Divan Şiiri antolojisi, Külliyat-ı Ziya Paşa/Eş’ar-ı Ziya: Divan şiiri tarzındaki şiirleri (gazel, kaside ve şarkılar), Terkib-i Bent, Terci-i Bent: Bugün dahi dillerden düşmeyen beyitleri vardır. Zafernâme: Hiciv türünde bir kasidedir. Âlî Paşa’yı yermek için yazmıştır. Rüya: Mensur, Defter-i Âmal: Hatıraları.

Namık Kemal (1840-1888): İntibah: İlk edebî roman. Cezmi: İlk tarihî roman. Tahrib-i Harabat, Takip: İlk edebî eleştiri. Ziya Paşa’nın Harabat’ını eleştirmek için yazmıştır. Renan Müdafaanâmesi: İlk eleştiri. Vatan Yahut Silistre: Oyun Celâlettin Harzemşah: Oyun. Gülnihal: Oyun. Onun en başarılı tiyatro eseridir. Âkif Bey: Oyun Zavallı Çocuk: Oyun Kara Belâ: Oyun, Osmanlı Tarihi, Kanije Muhasarası, İslâm Tarihi: Tarih

Ahmet Mithat Efendi (1844-1912) Romanları: Hasan Mellâh, Hüseyin Fellâh, Felâtun Bey’le Rakım Efendi, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler... Çıkardığı gazeteler: Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat Hikâyeleri: Letâif-i Rivâyat

Şemsettin Sami (1850-1904): Kamus-ı Arabî ve Kamus-ı Fransevî: Diğer sözlükleri Kamusul-a’lâm: Ansiklopedik sözlük Sefiller: Hugo’dan çeviri. Robenson Cruose: Çeviri roman

Ahmet Vefik Paşa (1823-1891): Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir. Tarih ve dil alanında da eserleri vardır. Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk’ünü Çağatayca’dan çevirmiştir. Lehçe-i Osmanî: sözlük Atalar Sözü: Atasözleri mecmuası Hikmet-i Tarih ve Fezleke-i Tarih-i Osmanî adlı, tarihle ilgili eserleri de vardır.

Recâizâde Mahmut Ekrem (1847-1914):Nağme-i Seher: Şiir Yadigâr-ı Şebâb: Şiir Pejmürde: Şiir Zemzeme: Şiir (Bu esere Muallim Naci “Demdeme” ile karşılık vermiştir.) Muhsin Bey: Hikâye Şemsa: Hikâye Araba Sevdası: Roman. Realizmin etkisiyle yazılmıştır ve batı hayranlığı yolunda düşülen garip durumları eleştirir. Çok Bilen Çok Yanılır: Komedi Afife Anjelik: Tiyatro Vuslat: Tiyatro Atala: Tiyatro Talim-i Edebiyat: Edebî bilgiler içerir.

Samipaşazâde Sezâi (1860-1936) Batılı tarzda hikâyeleri ve bir romanı vardır. Sergüzeşt adlı romanı realizme doğru atılmış bir adımdır. Küçük Şeyler adlı hikâye kitabı Fransız realistlerinin sanat anlayışlarına uygundur. Rumuzul-edeb, bazı makale, hikâye ve sohbetlerini içerir. Romantik özellikler taşıyan şiirler de yazmıştır. Şiir isimli bir de piyesi vardır. “İclâl”de, yeğeni İclâl’in ölümü üzerine yazdığı mersiye, bazı nesirleri ve hatıraları vardır

Abdülhak Hâmit Tarhan (1852-1937): Şiirleri: Sahra, Belde, Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Bâlâdan Bir Ses, Garam... Yirmiye yakın tiyatrosu vardır. Sahnelenmesi imkânsız tiyatro eserleri yazmıştır. Bu eserlerde insanların yanında ölüler, ruhlar, hayaletler, periler de rol alır. Tiyatroda egzotik, tarihî, millî ve dinî konuları işlemiştir. Bazı oyunlarında Shakespeare’in tesiri görülür. Hepsi de dramdır ve bazıları mensur, bazıları da manzumdur. İlk tiyatro eseri Macera-yı Aşk’tır. Tarık, Finten, Eşber, Nesteren, Sardanapal, İlhan, Hakan, Liberte önemli tiyatro eserleridir.

Nâbizâde Nâzım (1862-1893): Hikâyeleri: Yâdigârlarım, Bir Hatıra, Sevda, Haspa, Karabibik Roman: Zehra • Muallim Naci (1850-1893) Şiir kitapları: Ateşpâre, Şerâre, Füruzân, Sünbüle Edebî eseri: Istılahat-ı Edebiye Sözlüğü: Lûgat-ı Naci

Bu dönemde yapılan yenilikler: • Gazete:İlk edebî ve özel gazete 1860 yılında Şinasî ve Âgâh Efendiler tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahvaldir. Daha sonra Şinasî, 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmaya başlar. Bunların dışında Muhbir (1866), Hürriyet (1867), Basiret (1869), İbret (1871), Devir (1872), Bedir (1872) gazeteleri çıkar.

Hikâye ve RomanTürk edebiyatı romanla ilk defa 1859’da karşılaşır. Yusuf Kâmil Paşa Fenolen’in Telemak (Telemaque) adlı romanını tercüme eder. İlk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat (1872)’ıdır. • İlk hikâye Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet’idir.

ŞiirTanzimat döneminde en önemli yenilik şiirde görülür. Şekil olarak divan şiirine bağlı kalınmış, fakat konu bakımından hem eski terk edilmiş hem de oldukça yeni ve çeşitli konular işlenmiştir. Aruz ölçüsünün yanında az da olsa hece kullanılmıştır. Gazel, kaside, terkib-i bent gibi şekiller kullanılarak hak, adalet, kanun, medeniyet, eşitlik hürriyet kavramlar işlenmiştir.

Makale: edebiyatımızda ilk örneği Şinasi’nin “Tercümân-ı Ahval Mukaddimesi” adlı yazısıdır. Sanatçı bu yazısında gazetenin çıkış sebebi ve gerekliliği, içeriği ve dilinin nasıl olacağı hakkında bilgilere yer vermiştir. Tiyatro: İlk tiyatro Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı, iki perdelik, komedi türündeki eseridir. Eserde görücü usulü ile yapılan evliliklere gönderme yapılır.

Eleştiri: edebiyatımızdaki ilk örneği Namık Kemal’in “Tahrib-i Harabat” adlı yapıtıdır. Sanatçı bu yapıtında Ziya Paşa’nın antolojisini hedef almış, eski edebiyata şiddetle hücum etmiş onun yıkılması gereken yanlarını göstermiş ve yeni edebiyat üzerindeki görüşlerini ortaya koymuştur.

Hazırlayan: SEVİM GÜLEÇ • YAŞAR SANİYE GEMİCİ ANADOLU LİSESİ TÜRK EDEBİYATI ÖĞRETMENİ

TANZİMAT EDEBİYATI