Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond

1. Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond Leergang Oriëntatie Bodem en Ondergrond (Zie de toelichting voor aanwijzingen voor docenten)

2. Oriëntatie Bodem en Ondergrond Overzicht modulen: Integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling excursie 2.1 bodem en ondergrond 2.2 watermanagement 3.1 draagfunctie 3.2 ondergronds bouwen 4.1 archeologie 4.2 landschap en bewoningsgeschiedenis (geologie/ geomorfologie) 5.1 leefomgevingvraagstukken 5.2 integrale gebiedsontwikkeling

3. Module 1 Integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling

4. Vraag om mee te beginnen Welke functies en vraagstukken zijn verbonden met bodem en ondergrond ? Interactieve inventarisatie sessie met behulp van de bodemplaat

7. Aanleiding • Druk op bodem en ondergrond neemt toe • Bodem niet langer een afzonderlijke normstellende discipline, maar actieve deelnemer aan ontwikkeling fysieke ruimte • Aanhaken bij het proces van geïntegreerde duurzame gebiedsontwikkeling

8. Opzet van de oriënterende leergang Bodem en Ondergrond • Module 1 - Algemene Introductie • Module 2 - Bodemondergrond en Watermanagement • Module 3 - Civiele Techniek en Grondmechanica • Module 4 - Archeologie en Geomorfologie • Module 5 - Milieukunde en Ruimtelijke Ordening

9. Stramien van een module • Een integrale casus in de regio • De rol/taak/werkzaamheden/functie van de verschillende disciplines of deskundigheden (gast/college) • Wat gaat er mis als jouw discipline niet of niet op het juiste moment wordt betrokken? • Per module 2 lessen; totaal 3,5 uur

10. Geïntegreerde duurzame gebieds-ontwikkeling

11. Kwaliteiten ondergrond 11

12. Integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling in 5 fasen

13. Fasering van het proces van geïntegreerde gebiedsontwikkeling • Voorverkenning • Verkenning • Planstudie • Realisatie • Beheer en onderhoud } Planvorming- fase

14. Voorverkenning (moeten en kunnen) Stap 1 • Gebiedskarakteristieken en kwetsbaarheden m.b.v. lagenbenadering. Beginnend met de ondergrond Stap 2 • De effecten van klimaatverandering en overwogen ruimtelijke ingrepen. Stap 3 • De relevante klimaat-veranderings- effecten voor de ruimtelijke opgaven.

15. Stap 1 Gebiedskarakteristieken Eerst de ondergrond

16. Dan de netwerken

17. De occupatiefuncties

18. De lagenbenadering

19. Effecten van - en op het klimaat Stap 2 Ruimtelijke ingrepen en het effect op de bodem en ondergrond en op klimaatverandering Stap 3 Welke klimaatveranderingen leiden tot ruimtelijke maatregelen? Bepalen van relevante klimaatveranderingseffecten voor de ruimtelijke en ondergrondse opgaven.

20. Samenhang klimaat en ruimte en bodemgebruik • Klimaatverandering beinvloedt maatschappelijke processen en het daarmee samenhangend ruimte- en bodemgebruik • Menselijk ruimte- en bodemgebruik heeft invloed op klimaatverandering

21. De staat van het klimaat • Zonnestraling warmt de aarde op • Warmte wordt tijdelijk vastgehouden, herverdeeld en uiteindelijk weer de ruimte in gestraald

22. Stralingsevenwicht van het klimaatsysteem Inkomende zonnestraling 342 Wm-2 Weerkaatste zonnestraling 102 Wm-2 (ongeveer 30%) Uitgestraald infrarood 240 Wm-2 (dit komt overeen met -18°C) Het oppervlak is, met 15°C, dus 33°C ‘te warm’!

23. Broeikasgassen (GHG) • Concentraties overtreffen in hoge mate de pre-industriële waarden van de laatste vele duizenden jaren • Toename van concentraties CO2, CH4 en N2O is hoofdzakelijk het gevolg van de menselijke invloed

24. Temperatuur: recente verleden & toekomst

25. Directe waarnemingen • De opwarming van de aarde is onmiskenbaar, we zien: temperatuurstijgingen van lucht en oceaan, op grote schaal smelten van sneeuw en ijsbedekking en zeespiegelstijging. • Talrijke lange - termijn veranderingen op de schaal van continenten, regio’s en oceaanbekkens, zoals temperatuur en ijs in het Noordpoolgebied, grootschalige veranderingen in neerslag, zuurgraad en zoutgehalte van oceanen, windpatronen en extreem weer (droogte, hevige neerslag, hittegolven en intensiteit van tropische cyclonen).

26. 1979Source NASA

27. 2005Source NASA Saxion Hogeschool 19-09-08

28. 2010Source NASA 2050Source NASA 2040Source NASA 2020Source NASA Saxion Hogeschool 19-09-08

29. 2050Source NASA 2040Source NASA 2020Source NASA 2010Source NASA

30. Hoofdconclusie 4e assessment report IPCC Werkgroep1 De menselijke invloed op het klimaat is nu onmiskenbaar

31. 0.88 0.09 Mondiaal gemiddelde zeespiegelstijging 75% thermische expansie 45% gletsjers + Groenland -20% Antarctica Stijging zet door, door trage reactie van oceanen

32. Neerslagprojecties

33. Neerslagprojecties

34. Wat gaat er mis als het klimaat opwarmt?

35. Indeling van de scenario’s in 2050 t.o.v. 1990

36. Verandering in 2050 t.o.v. 1990

37. Concluderend... • Het klimaat is veranderd en de mensenhand daarin is aantoonbaar. • Klimaatverwachting: het wordt warmer en gemiddeld over de aarde natter. Verder zijn er aanwijzingen dat het klimaat “verruwt”. • Klimaatverandering in Nederland: dreiging ligt vooral in de sfeer van water: extremen van rivierafvoer, kustverdediging, droge perioden. • Beleidsopties: Mitigatie - Kyoto en post-Kyoto Adaptatie - RO in Nederland

38. Klimaat opgave meenemen in de voor verkenningafase

39. Verkenninghaalbaarheidsvraag Stap 4 • Verkennen van voorgenomen ruimtelijke ingrepen in relatie tot de klimaat-veranderingen (m.b.v. de lagenbenadering) Stap 5 • Ontwikkel ruimtelijke gidsmodellen (b.v. strategie van de twee netwerken)

40. Strategie van de 2 netwerken

41. Lobbenstad

42. Gidsmodel - lagenbenadering

43. De lagenbenadering

44. Plan (studie) fase Stap 6 • Inbrengen van inrichtingsprincipes en kansrijke maatregelen Stap 7 • Selecteren van klimaatbewuste / duurzame maatregelenpakketten Stap 8 • Verankeren van afspraken in de plannen

45. Realisatie Stap 9 • Zorgen voor klimaatbewuste / duurzame realisatie

46. Realisatie • Grondverwerving • Financiering • Vergunningverlening • Aanbesteden en contracteren • Voorontwerp en Ontwerp • Bouwrijp maken • Woonrijp maken • Bouw • Verkoop • Oplevering

47. Beheer Stap 10 • Monitoren van de uitvoering en effectiviteit van de (klimaatbewuste) maatregelen Stap 11 • Nagaan of actuele inzichten over de effecten van de ruimtelijke ingrepen en klimaat- verandering, relevant zijn voor het gebied of plan

48. Voorbereiden excursie • Presentatie study case (gastlezing) als voorbereiding op de excursie. • Of Utrecht : Amsterdam Noord-Zuid lijn • Of Rotterdam Waal Maashaven gebied • Of Deventer en omgeving Uggelen.