Ocena wpływu Programu Sąsiedztwa INTERREG IIIA / TACIS CBC Polska-Białoruś-Ukraina

1. OcenawpływuProgramuSąsiedztwa INTERREG IIIA / TACIS CBC Polska-Białoruś-Ukraina dr Karol Olejniczak: k.olejniczak@evaluation.pl EGO: www.evaluation.pl

2. Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

3. Podstawowe informacje • Cel badania • ocena wpływu Programu Sąsiedztwa INTERREG IIIA/Tacis CBC Polska-Białoruś-Ukraina 2004-06 na osiągnięcie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na obszarze transgranicznym objętym wsparciem - w tym wyjaśnienie mechanizmów odpowiedzialnych za skalę i jakość tego wpływu • Instytucja zlecająca • Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Współpracy Terytorialnej • Zespół badawczy: • EGO s.c.: www.evaluation.pl • dr Karol Olejniczak, Bartosz Ledzion, dr Anna Domaradzka-WidłaPhD, Elżbieta Kozłowska, Katarzyna Krok, Andrzej Krzewski, Adam Płoszaj, Łukasz Widła-Domaradzki, dr Michał Wolański, Katarzyna Wojnar, Katarzyna Zalewska

4. Przedmiot badania: • obszary przygraniczne Polski, Białorusi I Ukrainy • Dwa programy – dwa źródła finansowania: INTERREG 37,8 mln EUR vs TACIS 8 mln EUR • Beneficjenci – społeczności lokalne, biznes lokalny, NGO • 173 duże projekty + 300 mikro-projektów

5. Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

6. Podejście i metody badawcze • Trzy filary podejścia badawczego • Program to swoista “teoria” weryfikowana przez rzeczywistość – trzeba patrzeć na rzeczywiste efekty I wyjaśnić przyczyny ich pojawienia się • Projekty oceniamy na dwóch skalach: wzmacniania współpracy terytorialnej oraz podnoszenia jakości życia • Efektów zaczynamy szukać na poziomie lokalnym (lokalne społeczności I projekty)

7. 5 bloków badawczych

8. Metody • Zrozumienie Programu – jego kontekstu i założeń [B1, B2] • 23 wywiady z kluczowymi interesariuszami • Deskresearch, analiza literatury, analiza danych statystycznych • Ocena efektów projektów, partnerstw i ich wpływu na społeczności lokalne [B3, B4, B5] • Modele logiczne I ranking wg grup tematycznych projektów (transport, środowisko, turystyka, współpraca instytucjonalna) • Badanie ankietowe beneficjentów (N=95 ze 144) • 64 wizyty projektów (PL=54, BY=3, UA=7) • 80 wywiadów z menedżerami projektów, przedstawicielami władz lokalnych i lokalnymi beneficjentami • Badanie 157 mikro-projektów (N=157 z 322) • Badania ankietowe w dwóch parach gmin (Włodawa vs. Hrubieszów, Zwierzyniec vs. Szczebrzeszyn) • Badanie ankietowe partnerstw i analiza sieci (N=231 & N=147) • Przegląd lokalnej prasy

9. Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

10. Blok 1: Zrozumienie kontekstu Pytania: Odpowiedzi: Poziom współpracy zależy od przepuszczalności granicy oraz wzajemnego uzupełniania się partnerów Wysoce peryferyjne, słabo rozwinięte obszary, granica jako bariera Znikomy impuls finansowy, mógł być odczuwalny tylko na poziomie lokalnym • Co teorie naukowe mówią nam o współpracy ponadgranicznej? • Jaki to typ granicy? • Jaka była skala tej interwencji?

11. Blok 2: Odtworzenie założeń wyjściowych Pytania: Odpowiedzi: Dualny cel: JEŚLI wesprzemy 5 pól tematycznych TO jakość życia ORAZ poziom integracji społeczno-gospodarczej obszaru poprawi się Racjonalne pola interwencji ale brak działań na rzecz podniesienia przepuszczalności granicy Wpływ interesariuszy, intuicja, wcześniejsze doświadczenia PHARE CBC PL-DE • Jakie strategiczne cele obrano? • Jakie przesłanki i inspiracje kierowały twórcami Programu?

12. Blok 3: Zdefiniowanie wskaźników pomiaru rzeczywistych efektów Pytania: Odpowiedzi: Efekty planowane i uboczne trzeba mierzyć na 2 skalach: integracji i jakości życia Efektów trzeba szukać w trzech wymiarach: tematycznym (rodzaje projektów), relacyjnym (partnerstwa) i przestrzennym (społeczności lokalne) Analiza i ocena opierają się na modelach logicznych • Jakimi wskaźnikami i kryteriami oceny zdefiniować zmianę? • Jakimi wskaźnikami i kryteriami oceny zdefiniowali oczekiwaną zmianę twórcy Programu?

13. Blok 4: Poszukiwanie rzeczywistych zmian – produktów i efektów Pytania: Odpowiedzi: Wysoka dysproporcja pomiędzy 3 obszarami Podnoszenie jakości życia Efekty lokalne i przygraniczne Główny efekt integracji dały projekty miękkie, głównie w polu współpracy instytucjonalnej Ograniczony, zrównoważone efekty (jakość życia+integracja) dały projekty turystyki i bezpieczeństwa granicy • Jaki był rozkład przestrzenny funduszy i partnerstw? • Na jakim temacie koncentrowały się działania? • Jakie były efekty tematycznych grup projektów? • Jakie były efekty partnerstw? • Jaki był wpływ na lokalne społeczności?

14. Blok 5: Wyjaśnienie osiągniętych efektów Pytania: Odpowiedzi: Różne pieniądze, różne procedury; większe doświadczenie polskich partnerów Peryferyjność i potrzeby obszaru; niejasna linia demarkacyjna Granica barierą + małe fundusze silnie rozproszone Kryteria selekcji, ograniczone zaufanie – zorientowanie na mniejsze, eksperckie projekty; mikro-projekty - inicjatywy odgórne Turystyka łatwa do połączenia z kolejnymi projektami; projekty bezpieczeństwa wymagały uprzednich umów • Skąd dysproporcja? • Dlaczego akcent na jakość życia? • Dlaczego przygraniczne efekty? • Dlaczego integracja instytucjonalna? • Dlaczego projekty turystyki i bezpieczeństwa przyniosły najbardziej zrównoważone efekty?

15. Kluczowe wnioski • Istniała wyraźna dysproporcja między aktywnością polskich a wschodnich uczestników Programu • Projekty koncentrowały się głownie na lokalnej jakości życia a w dużo mniejszym stopniu na integracji transgranicznej • Podnoszenie jakości życia miało charakter lokalny i przygraniczny • Integracja transgraniczna nastąpiła głównie na poziomie instytucjonalnym a w mniejszym stopniu na poziomie grup docelowych • Projekty z zakresu turystyki i bezpieczeństwa dały najwyższe efekty jakości życia i integracji

16. Podsumowując… • Przygraniczne i lokalne efekty • W ówczesnym kontekście, każdy wspólny projekt należy uznać za sukces

17. Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

18. Przykład 1: Przebudowa ciągu komunikacyjnego łączącego trzy przejścia graniczne Kuźnica-Nowy Dwór NEB/PL/PDL/1.1/05/63. • Cele: Rozwój i aktywizacja terenów przygranicznych przez usprawnienie komunikacji drogowej wzdłuż wschodniej granicy łączącej trzy przejścia graniczne • Produkty: Przebudowa drogi prowadzącej do granicy na odcinku 16,5 km • Uzasadnienie: Odcinek drogi powiatowej z Kuźnicy do Nowego Dworu w województwie podlaskim to przykład projektu o faktycznych powiązaniach transgranicznych. W Kuźnicy, na południowym krańcu drogi znajduje się przejście graniczne na Białoruś, zaś w kierunku północnym droga stanowi optymalne połączenie z Grodna do Dąbrowy Białostockiej, Augustowa, Ełku, Suwałk, Olsztyna. Właściwa lokalizacja drogi przełożyła się na rzeczywiste jej wykorzystanie przez zagranicznych kierowców. Droga ta łączy się też z drogą krajową i drogą wojewódzką, a także posiada wiele skrzyżowań́ z drogami gminnymi i powiatowymi, co sprzyja budowie spójnej krajowej sieci transportowej.

19. Przykład 2: Dziedzictwo Kulturowe Pogranicza – szansą na rozwój turystyki wiejskiej, NEB/ BUG/06/96 • Cele projektu: Celem projektu była ochrona zagrożonych zniszczeniem cmentarzy oraz tworzenie podstaw do współpracy polsko-ukraińskiej w zakresie wspólnego dziedzictwa kulturowego. • Produkty: Obóz wolontariacki, w którym uczestniczyło piętnaścioro wolontariuszy z Polski i Ukrainy, którzy porządkowali cmentarze prawosławne w Sobiborze i Różance oraz stary kirkut żydowski w Lublinie. • Uzasadnienie: Projekt miał charakter silnie transgraniczny ponieważ przyczynił się do znoszenia barier kulturowo-historycznych poprzez wspólne działania na rzecz zachowania wspólnych pamiątek kultury i tradycji obszaru przygranicza, z drugiej strony miał wpływ na integrację społeczną. W projekt została zaangażowana społeczność lokalna oraz więźniowie.

20. Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

21. Kluczowe rekomendacje • Wzmacnianie ponadgranicznego charakteru programów • Ukierunkowanie wsparcia na projekty, które wspierają skuteczność instytucjonalną I aktywizują lokalne społeczności • Wzmocnienie wsparcia dla działań nakierowanych na zwiększanie przepustowości granicy • Poprawa monitoringu Programu • Powiązanie zmian w programie z szerszą debatą UE nt. spójności terytorialnej