Nazwa szkoły: Zespół Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie ID grupy: 96/6_mp_g2

2. Dane informacyjne • Nazwa szkoły: • Zespół Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie • ID grupy: 96/6_mp_g2 • Kompetencja: Matematyczno-Przyrodnicza • Temat projektowy : Czy wiem co jem? • Semestr I, rok szkolny 2010/2011

3. SPIS TREŚCI • Definicja odżywiania • Budowa układu pokarmowego • Trawienie • Podział składników pokarmowych • Piramida pokarmowa • Barwniki i konserwanty w żywności • Z wizytą w Państwowej Inspekcji Sanitarnej • Od ziarenka do bochenka - czyli jak powstaje chleb • Dzień Zdrowej Żywności

4. Odżywianie Odżywianie polega na pobieraniu pokarmu z zewnątrz, jego trawieniu czyli rozkładaniu substancji pokarmowych na cząsteczki elementarne, a następnie na wchłanianiu tych cząstek do krwi i chłonki. Odżywianie ma na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy potrzebny do wzrostu i odtwarzania zużytych elementów komórkowych lub tkankowych oraz dostarczenie organizmowi materiału energetycznego, koniecznego do różnorodnych procesów życiowych. Energia uzyskana ze spalania tego materiału jest konieczna do podtrzymywania pracy narządów wewnętrznych i utrzymywania stałej temperatury ciała, a przede wszystkim do wykonywania pracy fizycznej.

5. Budowa i funkcja układu pokarmowego Układ pokarmowy człowieka jest odpowiedzialny za trawienie, wchłanianie i wydalanie niestrawionych resztek pokarmów. Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego pod względem budowy histologicznej mają wiele cech wspólnych. Łączna jego długość to średnio sześć do ośmiu metrów. Przewód pokarmowy zaczyna się w jamie ustnej gdzie rozpoczyna się wstępna obróbka mechaniczna oraz proces trawienia. Następnie pokarm przechodzi przez przełyk do żołądka gdzie dochodzi do właściwego trawienia. Kolejnymi częściami są jelita - cienkie, gdzie zachodzi trawienie i wchłanianie a następnie grube, w którym zachodzą ostatnie etapy trawienia i wchłaniania oraz formowanie stolca.

6. Jama ustna Jama ustna - początkowy odcinek przewodu pokarmowegoi oddechowego. Głównym zadaniem jamy ustnej jest odpowiednie przygotowanie pokarmu do dalszej obróbki przez układ trawienny. Za pomocą zębów pokarm ulega rozdrobnieniu, równocześnie jest mieszany ze śliną oraz poddawany działaniu zawartego w niej enzymu trawiennego, czyli amylazy ślinowej. Ślinianki wydzielają w ciągu doby ok. 1,5 l śliny, której główną funkcją jest nawilżanie jamy ustnej i spożywanych suchych pokarmów, a także ułatwienie ich połykania.

7. BUDOWA ZĘBÓW Ząb składa się z trzech części: korony, szyjki i korzenia. Korona jest to widoczna część zęba w jamie ustnej, wystająca ponad dziąsło. Korzeń jest niewidoczny, gdyż znajduje się w zagłębieniu kości, zwanym zębodołem. Przewężenie między koroną a korzeniem, znajduje się na wysokości dziąsła, nazywamy szyjką. Zębina to zewnętrzna powłoka zęba i zarazem najtwardsza substancja w ludzkim ciele.

8. Rodzaje Zębów • Siekacze – Cienkie i ostre, służą do odcinania kawałków pożywienia. • Kły – Ostre i stożkowate, służą do trzymania i rozdzierania pożywienia. • Przedtrzonowe – O ostrych i płaskich powierzchniach, służą do trzymania i rozgniatania pożywienia. • Trzonowe – Szerokie i płaskie, służą do żucia i miażdżenia pożywienia

9. Gardło Jest wspólnym odcinkiem łączącym dwa układy: pokarmowy i oddechowy. Znajduje się bezpośrednio z tyłu od jamy ustnej. Gardło jest drogą dla pokarmu, który z jamy ustnej wędruje do przełyku oraz dla powietrza płynącego z jamy nosowej do krtani. Przy przejściu z jamy ustnej do gardła kęs pokarmowy podrażnia znajdujące się w błonie śluzowej czuciowe zakończenia nerwowe i wywołuje odruchową czynność połykania. W czasie połykania droga oddechowa zostaje całkowicie oddzielona od drogi pokarmowej. Unoszące się ku górze podniebienie miękkie zamyka połączenie z częścią nosową gardła, a opadająca chrząstka, zwana nagłośnią, zakrywa szczelnie szparę krtani.

10. Przełyk • Przełyk jest to elastyczny przewód, zbudowanych z mięśni i wyścielonych od wnętrza błoną śluzową. Znajduje się on na tylnej ścianie klatki piersiowej i po przejściu przez przeponę wpada do żołądka. • Łączy gardło z żołądkiem. • W przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego. • Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną. Dlatego czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami. Długość przełyku u dorosłego człowieka wynosi średnio 23-29 cm.

11. Żołądek Żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie. Łączy przełyk z jelitem cienkim. Składa się z części wpustowej (wpustu), dna trzonu i części odźwiernikowej Średnia długość trawienia w żołądku wynosi od 1 do 4 godzin. Zdarza się, że pokarm przebywa w żołądku do 8 godzin

12. Rola żołądka Żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji-zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko Zdrowa błona śluzowa żołądka, pokryta warstwą śluzu, stanowi barierę ochronną nieprzepuszczalną dla drażniącego soku żołądkowego

13. Jelito cienkie Jelito (na ilustracji obok w kolorze czerwonym) – najdłuższa część przewodu pokarmowego, która ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego. Składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Powierzchnię chłonną w jelicie zwiększają fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe, które zwiększają wchłanianie strawionych składników pokarmów do krwioobiegu Średnia długość jelita cienkiego to 5-6 m, a średnica (światło jelita) ok. 3 cm.

14. Odbytnica Ostatni odcinek przewodu pokarmowego to odbytnica, mająca długość prawie 20 cm. Gromadzą się tutaj wszystkie resztki pokarmowe, które nie zostały wykorzystane przez organizm, jak również różne produkty uboczne przemiany materii i substancje toksyczne. Stolec składa się głównie z tzw. materiału balastowego (np. celulozy, hemicelulozy, itd.), bakterii i resztek złuszczonej ściany jelitowej lub substancji eliminowanych z krwioobiegu.

15. Dwunastnica Jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm. Zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Enzymy te wydzielane są głównie przez trzustkę (sok trzustkowy jest wydzielany w ilości 1 l na dobę). Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5l żółci na dobę. Emulguje tłuszcze i uczynnia enzym trawienny (lipazę trzustkową) oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit (czynność ruchowa jelit przesuwająca treść pokarmową)

16. Jelito grube Jelito grube – końcowy odcinek jelita kręgowców łączący jelito cienkie z odbytem. W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych. Jest również silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. Występują tutaj także bakterie symbiotyczne, produkujące witaminę K, oraz niektóre witaminy z grupy B.

17. Ślinianki U człowieka wyróżniamy ślinianki przyuszne, ślinianki podżuchwowe i ślinianki podjęzykowe. Wymienione gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera ptialinę - enzym  rozkładający skrobię i dekstryny do maltozy. Składa się ona głównie z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do: zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie, niszczenia bakterii Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby. 1- ślinianki przyuszne 2- ślinianki podżuchwowe 3- ślinianki podjęzykowe.

18. Wątroba Jest gruczołem ciała ludzkiego, który leży. po prawej stronie jamy brzusznej. U dorosłego człowieka waga tego gruczołu dochodzi do 1500 g. Bierze udział w procesach trawienia poprzez wydzielanie żółci (ok. 11 na dobę) spełniającej zasadniczą rolę w procesie trawienia tłuszczów i gromadzonej w pęcherzyku żółciowym. Magazynuje glikogen (podstawowy zapasowy materiał energe­tyczny ustroju), tłuszcze, białka i witami­ny, pełni rolę odtruwającą – neutralizuje substancje szkodliwe dla organizmu (np. alkohol), rozkłada leki, ponadto reguluje gospodarkę żelaza i miedzi Wątroba jest największym „laborato­rium” organizmu ludzkiego. Od sprawności wątroby uzależniona jest sprawność układu trawienia i krążenia, a tym samym całego organizmu

19. Trzustka • Trzustka dorosłego człowieka jest dość dużym, spłaszczonym gruczołem trawiennym. Osiąga długość ok. 12-20 cm • Wytwarza najważniejsze enzymy trawienne organizmu, jak również dwa podstawowe hormony (insulinę i glukagon), które są niezbędnymi regulatorami metabolizmu glukozy. • Wytwarza soki o odczynie zasadowym, jak również podstawowe enzymy trawienne, które wydziela do dwunastnicy. • Enzymy te pełnią złożone funkcje: lipazy rozkładają tłuszcz, proteazy - białka do aminokwasów, a amylaza (zwana inaczej diastazą) jest odpowiedzialna za rozpad skrobi Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 - 30 cm.

20. Trawienie To rozkład chemiczny bądź mechaniczny produktu na tak małe cząsteczki, by mogły one zostać wchłonięte przez komórki jelita cienkiego. Enzymy rozkładające tłuszcze to lipazy , białka to proteazy natomiast węglowodany to amylazy Trawienie zaczyna się od jamy ustnej. Przez ślinianki wydzielana jest ślina, która zawiera amylazę ślinową oraz lipazę ślinową.Amylaza ślinowa rozrywa długie łańcuchy cukrowców na krótsze natomiast lipaza ślinowa wpływa wyłącznie na tłuszcz pochodzenia mlecznego i jest to wpływ minimalny ze względu na czas ekspozycji enzymu na substrat .

21. Trawienie Białek • W żołądku są rozbijane łańcuchy polipeptydowe na krótsze łańcuchy, następnie skurczami perystaltycznymi treść żołądka przesuwana jest dalej do jelita cienkiego. Tam proteazy rozbijają białka na tri i dipeptydy (tripeptyd to połączenie 3 aminokwasów, di to 2 itd.) i kolejno na pojedyncze aminokwasy. W końcu aminokwasy zostają wchłonięte przez kosmki jelita cienkiego do układu krwionośnego.

22. Trawienie Tłuszczów Tłuszcze rozkładane są do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Trawienie tłuszczów zachodzi w: - żołądku pod wpływem enzymu - lipazy żołądkowej. Ten etap trawienia ma niewielkie znaczenie, gdyż dotyczy tylko tłuszczów zemulgowanych, czyli rozproszonych w postaci maleńkich kropelek np. w mleku lub śmietanie. - dwunastnicy - enzymem rozkładającym jest lipaza trzustkowa będąca składnikiem soku trzustkowego. Trawienie tłuszczu w dwunastnicy poprzedzone jest jego emulacją, czyli rozbiciem na tysiące maleńkich kropelek. Jest to konieczne, gdyż lipaza może działać tylko na powierzchni kropli tłuszczu. Czynnikiem wywołującym emulację jest żółć produkowana przez wątrobę.

23. Trawienie cukrów Trawienia ich rozpoczyna się w jamie ustnej, kolejno po tym przechodzą do jelita cienkiego i tam pod wpływem amylaz rozbijane są do disacharydów a kolejno, w zależności od substratu (np. sacharoza, maltoza) przez odpowiednie enzymy (np. sacharozę, maltazę) do glukozy - najprostszego cukru. Końcowy efekt jest taki, że glukoza jest wchłaniana w kosmkach jelita cienkiego i wchłaniana do układu krwionośnego.

24. Podział składników pokarmowych Organiczne : Nieorganiczne : Białka Tłuszcze Woda Sole mineralne Cukry

25. Białka To najważniejszy składnik pokarmowy i tak jak witaminy oraz sole mineralne jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a nawet do jego życia.Zbudowane są z aminokwasów, a te z kolei z atomów tlenu, węgla, azotu, wodoru i siarki. Wyróżniamy: -Białka proste - są to związki składające się z wielu aminokwasów . Czasami łańcuchy polipeptydów złożone są nawet z kilkuset aminokwasów. -Białka złożone - to takie związki aminokwasów, które dodatkowo zawierają np. cukry, lipidy, metale, barwniki itd.

26. Funkcje białek • tworzą enzymy(katalizatory reakcji biochemicznych, specyficzne dla danego rodzaju reakcji, • tworzą przeciwciała • tworzą niektóre hormony • pełnią rolę budulcową-budują m.in. włosy i paznokcie • biorą również udział w skurczach mięśni , są to tzw. białka kurczliwe mięśni . • regulują przemianę materii

27. Węglowodany • Węglowodany są to związki chemiczne, składające się z atomów wodoru, węgla oraz tlenu. Są one rozpowszechnionymi w przyrodzie pochodnymi alkoholi wielowodorotlenowych. • Ze względu na wielkość i strukturę cząsteczek wyróżnia się trzy grupy cukrów: cukry proste (czyli monosacharydy) i cukry złożone, wśród których można wyróżnić dwucukry (zwane również disacharydami) i wielocukry (polisacharydy). • Z uwagi na obecność charakterystycznych grup funkcyjnych, poza grupami wodorotlenowymi, które wchodzą w skład wszystkich węglowodanów, wyróżnia się aldozy (z grupami aldehydowymi -CHO w cząsteczkach) oraz ketozy (posiadające grupy ketonowe).

28. Węglowodanami są substancje takie jak : cukier buraczany (sacharoza) zwany po prostu cukrem, skrobia – główny składnik ziarna zbóż i bulw ziemniaczanych Cukier trzcinowy celuloza – materiał budulcowy tkanek roślinnych

29. Tłuszcze Zbudowane z trzech cząsteczek alkoholu- glicerolu, do których przyłączone są reszty kwasów tłuszczowych. Tłuszcze roślinne zbudowane są z nienasyconych kwasów tłuszczowych, a zwierzęce z nasyconych. Tłuszcze są energetycznym składnikiem dostarczającym organizmowi energii cieplnej na utrzymanie stałej temperatury ciała. Nadmiar tłuszczy odkładany jest w postaci tkanki podskórnej która izoluje przed zimnem oraz stanowi materiał zapasowy energetyczny.

30. Woda Jest nieodzownym składnikiem wszystkich tkanek, a jej ilość zmienia sie w zależności od wieku oraz stanu organizmu i wynosi średnio 70-80%. Dzienne zapotrzebowanie człowieka wynosi średnio 2,5 litra wody, co oznacza wymianę w ciągu doby od 3% do 6% wody ustrojowej. Całość wody znajdującej się w naszym organizmie wymieniana j est w ciągu 20 dni.

31. Biologiczna rola wody - jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych - niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu -stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego, np: produktów przemiany materii, substancji odżywczych, witamin i hormonów -uczestniczy w regulacji temperatury, ciśnienia osmotycznego-utrzymuje odpowiednie wymiary i kształty komórek, warunkuje jędrność komórek (tzw. turgor)-stanowi płynne środowisko, niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii.

32. Sole Mineralne • To niezbędne do życia człowieka związki, zapewniające prawidłowy rozwój, reprodukcję oraz zdrowie przez cały okres trwania życia. •  Składniki mineralne stanowią około 4% masy ciała. Na tę ilość składa się 46 składników, a 30 z nich uważa się za niezbędne do życia. • Składniki mineralne przyjmuje się prawie wyłącznie z pożywieniem, gdyż organizm człowieka nie ma możliwości ich wytwarzania.

33. W skład soli mineralnych wchodzą Makroelementy są to pierwiastki, których dzienne zapotrzebowanie przekracza 100 [mg]. Mikroelementy są to pierwiastki, których dzienne zapotrzebowanie nie przekracza 100 [mg]. Do makroelementów należą: -Wapń -Chlor -Magnez -Fosfor -Potas -Sód Do pierwiastków śladowych czyli mikroelementów należą: -Żelazo -Cynk -Miedź -Mangan -Jod -Fluor

34. Witaminy • Są związkami organicznymi, których organizm ludzki nie potrafi wytworzyć- muszą one być dostarczone wraz z pożywieniem w gotowej postaci • Witaminy to związki, nie będące źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, niezbędne jednak dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych. Ich działanie biologiczne jest widoczne już przy bardzo małych stężeniach. • Niedobór którejś z witamin w organizmie powoduje hipowitaminozę, a jej brak chorobę zwaną awitaminozą. Nadmierne spożycie lub przedawkowanie niektórych z nich jest również bardzo szkodliwe i może być przyczyną powstawania schorzenia spowodowanego ich nadmiarem - hiperwitaminozy,

35. Podział, funkcje, źródła, zapotrzebowanie, ciekawostki Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Mogą być magazynowane przez co organizm może w większym stopniu tolerować ich niedobory okresowe w organizmie. • Witamina A • Witamina D • Witamina E • Witamina K Witaminy rozpuszczalne w wodzie. Witaminy te są gromadzone w organizmie w niewielkim stopniu, stąd dawka pokarmowa powinna zawierać ich optymalną ilość. • Witamina B1 • Witamina B2 • Witamina B5 (Kwas pantotenowy) • Witamina B6 • Witamina B12 • Witamina PP • Witamina C • Witamina H (Biotyna) • Kwas foliowy (Folacyna

36. Witamina Funkcje: Witamina A zapobiega kurzej ślepocie, osłabieniu wzroku, pomaga w leczeniu wielu chorób oczu, wchodzi bowiem w skład rodopsyny, światłoczułego barwnika znajdującego się w pręcikach siatkówki oka. Witamina A zapewnia również prawidłowy wygląd skóry i wpływa na syntezę białek, lipidów i hormonów tarczycy, utrzymuje w zdrowiu błonę śluzową jamy ustnej, nosa, gardła, płuc, przewodu pokarmowego oraz zwiększa oporność na zakażenia.Źródła: Jako  Retinol i pochodne: w wątrobie, tranie z rybiej wątroby, żółtku jaja, mleku, maśle, margarynach. Jako ß-karoten i pochodne (prowitamina A): w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach (marchewce, dyni, morelach, brzoskwiniach), ciemno zielonych częściach warzyw (szpinak, brokuły, jarmuż, sałata). Ciekawostki: Jako witamina A, zwana retinolem, znajduje się tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego. Jako prowitamina A, zwana karotenem, znajduje się w żywności pochodzenia roślinnego,

37. Witamina Funkcje:  Witamina D pełni istotną funkcję w regulowaniu przemiany wapnia i fosforu oraz tworzeniu kości. Witamina ta wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu. Jest także niezbędna do optymalnego formowania układu szkieletowego, pośrednio wpływa na prawidłowe przewodzenie nerwowe oraz prawidłową pracę serca. Źródła: Syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, występuje w tranie z wątroby ryby, sardynkach, makrelach, śledziach, łososiu, tuńczyku, żółtku jaja, wątrobie, mleku i jego przetworach. Ciekawostki: Witamina D powstaje w skórze człowieka w wyniku działania słonecznych promieni ultrafioletowych. Z pożywieniem przyjmuje się głównie jej formę wstępną (prowitaminę), która w kolejnym etapie przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze na właściwą witaminę D,

38. Witamina Funkcje:Tokoferol czyli witamina E jest głównym antyoksydantem który chroni komórki przed utleniaczami. Bierze udział w dostarczaniu składników odżywczych do komórek. Wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych oraz chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem. Wykorzystywany jest też do leczenia męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych, miażdżycy oraz chorobach serca.Źródła:Występuje w olejach roślinnych (sojowym, kukurydzianych, słonecznikowym), migdałach, margarynie, jajach, orzechach włoskich i ziemnych, kiełkach pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku, brukselce i innych zielonolistnych warzywach. Ciekawostki: Właściwości antyutleniające tej witaminy są często wykorzystywane w procesie przetwarzania i produkcji olejów roślinnych, margaryny, pieczonych produktów żywnościowych, gdzie występuje jako konserwant przeciwdziałający jełczeniu tłuszczu

39. Witamina Funkcje: Kwas askorbinowy l uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki, ścięgna, więzadła), uczestniczy w procesach metabolicznych jako substancja przenosząca elektrony, jako jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy pełni także istotną funkcję w reakcjach odtruwania i odporności organizmu chroniąc go przed procesami utleniania, uczestniczy w metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów żółciowych, uczestniczy w regeneracji witaminy E, jest czynnikiem stabilizującym układ odpornościowy i immunologiczny, hamuje powstawanie w żołądku rakotwórczych nitrozoamin, Ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze w stosunku do niektórych drobnoustrojów chorobotwórczych, bierze udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy, podnosi odporność organizmu.Źródła: Występuje w owocach dzikiej róży, czarnej i czerwonej porzeczce, czerwonej i zielonej papryce, brukselce, czarnym bzie, kalafiorze, truskawkach, szpinaku, kiwi, pomarańczach, cytrynach, malinach, grejpfrutach, pomidorach, ziemniakach, kapuście, cebuli, brokułach, kalarepie, szparagach, poziomkach, wątrobie, jeżynach. Ciekawostki: Palacze mają wyższe zapotrzebowanie na Witaminę C niż osoby niepalące, 

40. Witamina Funkcje: Tiamina, czyli witamina B1 stanowi istotny czynnik w reakcjach spalania węglowodanów w komórkach. Istnieje także ścisły związek pomiędzy zapotrzebowaniem na tę witaminę, a ilością dostarczanej energii. Szczególnie ważną rolę pełni witamina B1 w czynnościach i regeneracji systemu nerwowego. Składnik tkankowych układów enzymatycznych. Wspomaga proces wzrostu.Źródła: Występuje w nasionach zbóż i produktach pełnoziarnistych, otrębach, grubych kaszach, wzbogaconych płatkach śniadaniowych, drożdżach piwnych, chudej wieprzowinie, większości jarzyn, mleku, orzechach. Ciekawostki: mąka jest zwykle wzbogacana w witaminę B1 w celu zrekompensowania strat powstałych w procesie mielenia ziarna,

41. Witamina Funkcje: Witamina K zwana też witaminą przeciwkrwotoczną, pełni kluczową rolę w tworzeniu protrombiny, ważnego czynnika procesu krzepnięcia krwi. Najlepiej poznaną jej funkcją jest działanie przeciwkrwotoczne. Uczestniczy również w procesie formowania tkanki kostnej. Posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze.Źródła: Jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kalafior, rzeżucha, brokuły, mleko, jogurty, olej sojowy, tran rybi, mięso, jaja, produkowana przez bakterie żyjące w jelicie grubym człowieka. Ciekawostki: Dzieci oraz osoby obłożnie chore skazane są na zaopatrywanie organizmu w witaminę K jedynie poprzez pożywienie. U zdrowych osób dorosłych witamina ta wytwarzana jest przez florę bakteryjną jelit,

42. PIRAMIDA POKARMOWA Jej podstawę tworzy wysiłek fizyczny - codzienna aktywność fizyczna przeciwdziała rozwojowi nadwagi i otyłości. Podstawią diety powinny być produkty zbożowe z pełnego ziarna oraz tłuszcze roślinne. Często powinniśmy spożywać owoce i warzywa - przynajmniej 3 razy dziennie. Kolejnym piętrem są rośliny strączkowe oraz orzechy, które zaopatrują organizm w białko oraz błonnik. Białko i tłuszcze zwierzęce. Mleko i jego przetwory zalecane są natomiast w małych ilościach. Na szczycie piramidy umiejscowione jest czerwone mięso, kiełbasa, słodycze oraz białe pieczywo

43. MLEKO I PRZETWORY MLECZNE Są źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, na które większe zapotrzebowanie maja dzieci i młodzież (okres dojrzewania i intensywnego wzrostu) 3-4 porcje dziennie. Zawiera wit. B2, A, D i białko. Żółte sery należy ograniczyć ze względu na dużą zawartość tłuszczu, który podnosi cholesterol.

44. PRODUKTY ZBOŻOWE Bogate w węglowodany przyswajalne powinny występować w każdym posiłku w ciągu dnia. Należy je urozmaicać- ciemne pieczywo, płatki zbożowe, kasze, makaron, musli. Produkty z tej grupy są bogatym źródłem węglowodanów złożonych, białka roślinnego, witamin z grupy B- B1, B2, B6 i PP, również błonnika pokarmowego ułatwiającego trawienie i regulującego prace jelit.

45. WARZYWA I OWOCE Powinno się spożywać 3-4 razy dziennie. Są bogate w witaminy, zwłaszcza w wit. C oraz beta-karotenu, błonnika i soli mineralnych. Cenne składniki zawarte w owocach i warzywach maja działanie przeciwnowotworowe, obniżają ciśnienie krwi, regulują prace przewodu pokarmowego dzięki błonnikowi. Obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi

46. Mięso i wędliny Mięso czerwone, drób, wędliny, ryby, jaja powinny występować w co najmniej jednym posiłku w ciągu dnia, nie więcej niż 2-3 porcje. Są bogatym źródłem żelaza, pełnowartościowego białka i witamin z grupy B.- B12, B6, PP. Mięso należy spożywać z umiarem. Najbardziej łatwo strawne jest mięso drobiowe.

47. TŁUSZCZE I SŁODYCZE Produkty z tej grupy należy spożywać z umiarem. Nadmiar słodyczy powoduje próchnice zębów, przecukrzenie organizmu-cukrzyca. Tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce- powodują otyłość, miażdżyce i wiele innych groźnych chorób. Nie należy łączyć tłuszczy z węglowodanami.

48. PODSUMOWANIE W 3 PODPUNKTACH PO PIERWSZE: PO DRUGIE: Produkty zbożowe z pełnego ziarna (brązowy ryż, chleb pełnoziarnisty, płatki owsiane, prażona kukurydza, kasza perłowa, otręby, makarony z mąki durum). Należy je dodawać do każdego posiłku, ponieważ są najzdrowszym źródłem energii. Codziennie trzeba też dostarczyć organizmowi, dawki zdrowych tłuszczów – 3-5 łyżeczek olejów (oliwa, olej rzepakowy, sojowy, kukurydziany, słonecznikowy i arachidowy). Do każdego posiłku należy dołączyć warzywa, które zwiększają objętość posiłku oraz dostarczają witamin, minerałów i błonnika. Warzywa (surowe albo gotowane na parze) możemy jeść bez ograniczeń, natomiast zawierają sporo cukru owoce- dwie-trzy porcje dziennie. bobu) i orzechów. PO TRZECIE Raz dziennie wart sięgać po chudy drób, tłustą rybę lub jajka. Współcześni dietetycy zalecają umiar w sięganiu po mleko i przetwory mleczne-

49. TAJEMNICZY SYMBOL „E” Stosowanie chemicznych utrwalaczy niewątpliwie przynosi wiele korzyści. Dzięki nim można w skuteczny sposób zapobiegać lub hamować niekorzystne procesy powodujące psucie i obniżanie jakości żywności, przedłużać trwałość surowców, półproduktów i wyrobów gotowych oraz zapobiegać niekorzystnym zmianom podczas ich przechowywania.Ale niestety, coraz częściej pojawiają sygnały ostrzegawcze, mówiące o tym, iż długotrwałe przyjmowanie środków konserwujących może ujemnie odbijać się na zdrowiu i szczególnie negatywne ujawniać w następnych pokoleniach.

50. TAJEMNICZY SYMBOL „E” Tajemniczy symbol E, a za nim trzy cyfrowy numer identyfikacyjny. Takie oznaczenia spotkać możemy na opakowaniach większości produktów spożywczych. Dziwne kody od lat wzbudzają kontrowersje. Jednym kojarzą się ze sztuczną żywnością, innym ze szkodliwym oddziaływaniem na zdrowie, a nawet rakotwórczością. Jak jest naprawdę?