Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

1. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Część 2

2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) • Art. 213 Konstytucji: Krajowa Rady Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. • Art. 54 ust. 1: Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. W obrębie wolności wypowiedzi, wyodrębnia trzy szczegółowe wolności: - wolność wyrażania swoich poglądów, • wolność pozyskiwania informacji oraz • wolność rozpowszechniania wiadomości Fundamentalne znaczenie wolności wypowiedzi zarówno dla kształtowania egzystencji człowieka jak i demokratycznego ładu społecznego i ustrojowego nakazuje szeroką jej interpretację.

3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) Szeroka interpretacja wolności wypowiedzi odnosi się zarówno do podmiotów mogących z niej korzystać (każda osoba fizyczna, a także osoba prawna oraz podmiot, który jej nie posiada), form wypowiedzi (słowo mówione i pisane, obraz, gest, mimika, wypowiedź artystyczna i inne) jak i środków ich przekazu (publikacje książkowe, prasa, druki nieperiodyczne, Internet, radio, telewizja, nośniki płytowe i inne, pojawiające się wraz z rozwojem techniki).

4. KRRiT - Skala i zasięg działania mediów współczesnych dostosowała się do zmieniającego się ustroju państwowego. - Media stają się zasadniczym przekaźnikiem wiedzy o procesach zachodzących w państwie, społeczeństwie i wielu innych obszarach. - Media wypełniają istotne funkcje informacyjne, kontrolne, inspiracyjne i mobilizacyjne, pośrednicząc między stanowiącą zbiorowy podmiot suwerenności wspólnotą obywateli (zasada suwerenności Narodu) zorganizowaną w naród a państwem i jego strukturami.

5. KRRiT • Art. 14 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”. • Zamieszczenie w Konstytucji odrębnego przepisu dotyczącego wolności środków społecznego przekazu uzasadnione jest tym, że ten wycinek wolności słowa uzyskał rangę zasady ustrojowej. Stało się tak nie tylko z uwagi na doświadczenia historyczne, ale przede wszystkim ze względu na powszechnie przyjmowany ścisły i konieczny związek zasady państwa demokratycznego i wolności środków społecznego przekazu. Przyjąć należy, że art. 14 Konstytucji nieprzypadkowo sąsiaduje z przepisami dotyczącymi wolności partii politycznych (art. 11), wolności tworzenia innych zrzeszeń (art. 12) oraz zasady decentralizacji władzy publicznej przede wszystkim w formie samorządu terytorialnego (art. 15 i 16). Wszystkie te założenia stanowią bowiem zaprzeczenie charakterystycznych cech niedemokratycznych państw autorytarnych i totalitarnych. (wyrok P 10/06)

6. KRRiT • W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż wolność mediów poprzez potraktowanie jej jako zasady ustrojowej stanowi podkreślenie ustrojowego znaczenia innych praw i wolności jednostki: wolności wypowiedzi (art. 54 Konstytucji), czy prawa do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji). W ten sposób uwypuklony zostaje fakt, iż wolności te służą zarówno jednostce, jak i mają także fundamentalne znaczenie dla systemu ustrojowego.

7. KRRiT • Zasada wolności mediów. • Po pierwsze, swoboda zakładania mediów w sposób wolny od wstępnej czy następczej zgody organów władzy publicznej. Wyjątkiem od tej reguły jest postanowienie zawarte w art. 54 ust. 2 zd. 2, zgodnie z którym „ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej”. • Po drugie, swoboda prowadzenia działalności medialnej czyli swoboda wyrażania i komunikowania opinii oraz pozyskiwania i przekazywania informacji. • Po trzecie, elementem składowym zasady wolności mediów wydaje się być szeroko rozumiany ich pluralizm (tu art. 14 Konstytucji występuje w powiązaniu z art. 10 ust. 1 Konstytucji), odnoszący się nie tylko do nadawanych treści, lecz także ich struktury (w tym własnościowej). W tym kontekście wskazuje się także na mający wynikać z art. 14 zakaz monopolizacji rynku medialnego przez państwo, czy też nakaz tworzenia dogodnych warunków dla powstawania mediów niepublicznych.

8. KRRiT • Ogromny rozwój mediów elektronicznych (radia i telewizji) jaki dokonał się w ciągu XX wieku,podejmowanie stopniowo przez europejskie demokracje decyzji o rezygnacji z państwowego monopolu na tym zakresie, konieczność zachowania wpływu na treść działalności programowej mediów elektronicznych czy też zapewnienie równowagi właścicielskiej na rynku mediów stały się zasadniczymi motywami decyzji o utworzeniu organów realizujących zadania państwa w tym zakresie.

9. KRRiT • W przypadku Polski, motywy te zostały dodatkowo silne wsparte doświadczeniami okresu tzw. konstytucjonalizmu socjalistycznego. W następstwie zmiany ustrojowej jak dokonała się po ustaleniach Okrągłego Stołu w 1989 r. nastąpiło uwolnienie mediów (zarówno elektronicznych jak i prasy) nie tylko spod monopolu państwa, lecz przede wszystkim jednej partii.

10. KRRiT • Organy państwa, utworzone w wielu państwach demokratycznych, zarówno europejskich (np. Wielka Brytania, Francja, Włochy, Holandia, Dania, Szwajcaria) jak i pozaeuropejskich (Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Australia, Nowa Zelandia) dość powszechnie nazywane są w piśmiennictwie regulatorami, ze względu na szeroko pojętą działalność regulacyjną tych organów. Ponieważ określenie to nie jest wystarczająco precyzyjne (zarówno gdy chodzi o samo pojęcie regulacji jak i jego zakres przedmiotowy), często też bywa dookreślone przez wskazanie podmiotów, których dotyczy ich działalność; stąd też używane bywa określenie – regulatory (regulatorzy) mediów.

11. KRRiT • Organy te różnią się ze względu choćby na szczegółowy zakres przedmiotowy działania, przyjęte procedury i posiadane kompetencje. Wskazać można jednak pewne cechy wspólne, które pozwalają traktować je łącznie jako ważną grupę organów władzy publicznej. • Należy zwrócić uwagę, że zasadniczą przyczyną utworzenia organów regulacyjnych była konieczność unormowania kluczowego zagadnienia jakie powstało po podjęciu decyzji o rezygnacji z monopolu państwa w dziedzinie mediów elektronicznych (radio i telewizja). Skutkiem bowiem podjęcia tej decyzji było powstanie grupy podmiotów domagających się od państwa możliwości utworzenia własnych, niepaństwowych ośrodków nadających programy radiowe i telewizyjne (nadawców). Ze względu choćby na ograniczone możliwości techniczne (stosunkowo nieliczne częstotliwości nadawania będące w dyspozycji państwa) kluczowym problemem stało się zapewnienie mechanizmu sprawiedliwej dystrybucji tego rzadkiego dobra, jakim było uzyskanie częstotliwości umożliwiającej nadawanie.

12. KRRiT • Dystrybucja ta musiała uwzględniać zarówno strukturę własnościową rynku mediów (zabezpieczenie przed powstaniem monopolu jednego prywatnego nadawcy), ich pluralizm i niezależność nadawców, chroniący przed zdominowaniem nadawanych treści jednostronnością przekazu, a wreszcie procedurę przyznawania prawa do nadawania radiowego i telewizyjnego, w formie koncesji.

13. KRRiT • Współcześnie ukształtował się pewien kanon kompetencji będących w dyspozycji regulatorów mediów. Zrzeszenie europejskich organów regulacyjnych w sferze mediów w postaci Europejskiej Platformy Ciał Regulacyjnych, będące reprezentacją kilkudziesięciu tego typu podmiotów zalicza do nich: • tworzenie podstaw normatywnych działalności nadawczej, • wydanie koncesji radiowych lub telewizyjnych, • kontrolę zawartości programu, • monitoring nadawców i nakładanie na nich kar z tytułu naruszenia norm prawnych i warunków koncesji oraz • posiadanie uprawnień quasi – sądowych.

14. KRRiT • We współczesnych państwach demokratycznych obserwujemy różne formy instytucjonalnego usytuowania tych i innych zagadnień ze sfery mediów, głównie elektronicznych. W niemałej grupie państw (Szwajcaria, Szwecja, Hiszpania, USA, a do niedawna także Wielka Brytania) zagadnienia z tego obszaru rozdzielane są pomiędzy kilka organów państwowych, gdy z kolei w innych następuje kumulacja całości zagadnień ze sfery regulacji mediów w dyspozycji jednego organu (Francja, Włochy, Wielka Brytania).

15. KRRiT • Ustawa o radiofonii i telewizji nazywa KRRiT „organem państwowym właściwym w sprawach radiofonii i telewizji” • Spór o charakter prawny KRRiT Kwalifikacja KRRiT wynika z położenia w rozdziale IX Konstytucji („Organy kontroli państwowej i ochrony prawa”), lecz brak jasnej charakterystyki konstytucyjnej tego organu (ogólne określenie pozycji członka KRRiT nie musi przekładać się na pozycję organu w którego skład wchodzą członkowie KRRiT – art. 214 ust. 2 – członek KRRiT nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji) Występuje także pogląd, że KRRiT jest szczególnym organem administracyjnym, gdyż: 1) prowadzi działalność reglamentacyjną w zakresie koncesji rtv, 2) prowadzi działalność prawotwórczą – wydaje rozporządzenia 3) wydaje decyzje administracyjne.

16. KRRiT • Art. 6 ustawy o radiofonii i telewizji • Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji „stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności dostawców usług medialnych i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji”. • Tak określona rola ustrojowa KRRiT powinna zostać „obudowana” szczególną pozycją ustrojowoprawną tego organu, gwarantującą jego niezależność od innych organów państwa, partii politycznych, grup nacisku oraz nadawców. • Rodzi się pytanie, czy postanowienia Konstytucji i ustaw (szczególnie o radiofonii i telewizji) nadają taki status KRRiT ?

17. KRRiT • Zwraca uwagę instytucja odrzucenia sprawozdania KRRiT przez Sejm i Senat, zatwierdzonego przez Prezydenta RP, co skutkuje wygaśnięcie kadencji wszystkich członków KRRiT. Instytucja ta przypomina instytucję parlamentarnej odpowiedzialności politycznej (prof. R. Chruściak) • Podobne wątpliwości budzi zadanie KRRiT projektowania w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji. Wskazuje to na istotny udział KRRiT w działalności politycznej.

18. KRRiT • Funkcje i kompetencje KRRiT • f. prawotwórcza – wydawanie rozporządzeń na podstawie upoważnień ustawowych oraz uchwał, • f. koncesyjna – udzielanie koncesji na działalność nadawczą, w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Przewodniczącego na podstawie uchwały KRRiT, • f. kreacyjna – wybór rad nadzorczych i zarządów publicznych spółek radiowych i telewizyjnych, • f. kontrolna – sprawdzanie przestrzegania warunków koncesji przez nadawców na drodze kompetencji kontrolno – nadzorczych (np. żądanie przedstawienia przez nadawcę materiałów, dokumentów i udzielenia wyjaśnień, wezwanie nadawcy do zaniechania rozpowszechniania programów naruszających ustawę czy warunki koncesji, nałożenie kary pieniężnej, a nawet cofnięcie koncesji, • f. opiniodawczo – programowa - kreowanie polityki wobec mediów elektronicznych, a także regulacji prawnych ich dotyczących, opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących tych mediów.

19. KRRiT • Organizacja KRRiT • W skład KRRiT wchodzi 5 członków powoływanych przez Sejm (2), Senat (1) i Prezydenta (2) spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu. • Przewodniczący KRRiT jest wybierany i odwoływany przez członków Rady. Wiceprzewodniczący w ten sam sposób wybierany jest na wniosek Przewodniczącego • Kadencja członków Rady wynosi 6 lat i nie może być ponowiona na pełną kadencję. • Pracami KRRiT kieruje jej Przewodniczący, jednak jego kompetencje częściowo tylko mają charakter związany z bieżącymi pracami Rady (zwoływanie posiedzeń, przewodniczenie obradom, podpisywanie uchwał i rozporządzeń Rady itd.), niektóre wykonywane są w oderwaniu od kierowania Radą (np. może żądać od dostawcy usług medialnych przedstawienia materiałów, dokumentów i udzielenia wyjaśnień w zakresie zgodność działania dostawcy z przepisami prawa, warunkami koncesji itd.)

20. KRRiT • Krajowa Rada corocznie do końca marca przedkłada Sejmowi i Senatowi (wyjątek o zasady braku funkcji kontrolnej Senatu) sprawozdanie ze swej działalności w roku poprzednim oraz informację o podstawowych problemach radiofonii i telewizji. • Jeżeli obie izby odrzucą sprawozdanie KRRiT (ustawa nie określa żadnych przesłanek odpowiedzialności, co zbliża ją do odpowiedzialności politycznej) , a uchwały te zostaną potwierdzone przez Prezydenta, kadencja KRRiT wygasa.