Ryzyko w działalności banku i firmy

1. Ryzyko w działalności banku i firmy Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

2. Definiowanie ryzyka • Ryzykoto sytuacja, w której co najmniej jeden z elementów składających się na nią nie jest znany, ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Prawdopodobieństwo to może być wymierne albo tylko odczuwane przez decydenta (niewymierne). • Ryzyko to zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów • RYZYKO = NIEPEWNOŚĆ  • RYZYKO = PRAWDOPODOBIEŃSTWO  RYZYKO = NIEBEZPIECZEŃSTWO STRAT oraz SZANSANA ZYSK Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

3. Prowadzenie działalności w warunkach ryzyka dużo ryzyko duża niepewność informacja punkt optimum koszty pozyskania informacji mała mało Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

4. W warunkach rynkowych: • Ryzyko jest nieodłączniezwiązane z kategorią wyniku – jego realizacja może przynieść stratę lub zysk; jeżeli tak, jak twierdzą teoretycy ekonomii klasycznej, zysk jest wynagrodzeniem za podejmowane ryzyko, to i strata jest kosztem ponoszonego ryzyka (działając w warunkach ryzyka trzeba przede wszystkim być gotowym na ponoszenie finansowych konsekwencji ryzyka – odnoszenie strat) • Ryzyko jest powszechne(„czai się wszędzie”)i jest najważniejszym czynnikiem opisującym warunki prowadzenia jakiejkolwiek formy działalności (gospodarczej, naukowej, itd.) • Ryzyko związane jest z przyszłością, próby jego przewidywania sprowadzają się do prognozowania przebiegu zjawisk w przyszłości • Nie można sięw pełni zabezpieczyćprzed jego skutkami i konsekwencjami, ponieważ one także są objęte ryzykiem błędu (co do przewidywania ich rozmiarów) Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

5. Klasyfikacja ryzyka Ryzykowewnętrzne ... Ryzyko zewnętrzne ... • BANK  FIRMA Ryzyko finansowe Ryzyko niefinansowe R. stopy procentowej R. kredytowe R. płynności R. walutowe R. kapitałowe (R. upadku banku) R. polityczne, R. kraju R. kryminalne R. korupcji R. technologiczne .... Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

6. Podział ryzyk ze względu na charakter • Ryzyko obiektywne– jest to ryzyko jednakowe dla wszystkich podejmujących decyzje (z założenia kategoria abstrakcyjna) • Ryzyko subiektywne– jest to ryzyko inaczej rozumiane i odczuwane przez każdego decydenta czy eksperta); jeżeli decydenci mają odmienne przekonania oraz różne informacje to może dojść do sytuacji odczuwania przez nich dokładnie przeciwstawnych ryzyk subiektywnych (na zjawisku takim oparta jest budowa rynków finansowych); osoby przeczuwające ryzyko wzrostu cen starają się kupować instrumenty finansowe dopóki ich ceny są niskie, a przeczuwający ryzyko spadku cen będą na odwrót posiadane instrumenty finansowe sprzedawali, myśląc, że realizują zyski; o tym którzy z nich podjęli słuszne decyzje przekonać się będzie można dopiero po upływie określonego okresu... Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

7. Przejmowanie ryzyka w nowoczesnej gospodarce rynkowej Różne rodzaje ryzyka • Przedsiębiorca (właściciel firmy) Instytucje przejmujące ryzyko (w części) Ubezpieczenie (chroni od skutków niekorzystnych i dających się przewidzieć) zjawisk) Rynek akcji (pozwala na zmniejszenie sumy podejmowanego ryzyka w skali społecznej) Państwo (gwarancje SP oraz umowy z kosztem na „plus”) Banki i fundusze finansowe oferujące wsparcie w postaci gwarancji i poręczeń – czyli poprzez angażowanie posiadanego potencjału umożliwiającego absorbowanie ryzyka Niezdolność rynku do stworzenia odpowiedniego mechanizmu przenoszenia ryzyka prowadzi do kompensujących tą niedogodność zmian w instytucjach społecznych, bankructw, licencjonowania i powstawania dużych organizmów gospodarczych (konsolidacja) w drodze integracji pionowej Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

8. Zarządzanie to: 1) proces świadomego podejmowania decyzji mających za przedmiot wybór: • ogólnych celów działania, • zadań szczegółowych, prowadzących do realizacji tych celów, • środków działania, • sposobu postępowania (stałego i doraźnego). 2) to wytyczanie celów działalności oraz sterowanie czyli działanie polegające na kształtowaniu (oddziaływaniu na przebieg) zjawisk i procesów zmierzające do stworzenia podstaw osiągnięcia założonych celów. Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

9. Zarządzanie ryzykiem • jest funkcją każdego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, polega na: • Identyfikacji i pomiarze ryzyka, • Doborze metod i instrumentów sterowania ryzykiem, • Finansowaniu ryzyka • Nadzorze nad aktualnymi i potencjalnymi ryzykami Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

10. Zarządzanie ryzykiem banku to podejmowane świadomie decyzje oraz przedsiębrane odpowiednie działania (w warunkach występowania ryzyka), których celem jest takie umiejętne (właściwe i korzystne dla banku) wykorzystanie wszelkich posiadanych zasobów, aby konsekwencje występowania ryzyka były dla banku pozytywne, albo aby nie powodowały negatywnych skutków dla obecnej i przyszłej sytuacji rynkowej banku (marketingowej i finansowej). Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

11. Etapy zarządzania ryzykiem Ø rozpoznanie rodzajów zagrażającego firmie ryzyka Ø określenie skali ekspozycji firmy na rozpoznane rodzaje ryzyka Ø konstrukcja zasad umiejętnego postępowania z czynnikami wywołującymi ryzyko Ø przygotowanie odpowiednich zasobów ludzkich, rzeczowych i technicznych Ø stworzenie potencjału finansowego, dzięki któremu firma będzie mogła w przyszłości ponieść skutki aktualnie podejmowanych (w warunkach niepewności) decyzji Ø podejmowanie decyzji Ø ciągła kontrola przebiegu zjawisk i procesów związanych z zagrażającym ryzykiem Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

12. Swoiste cechy zarządzania ryzykiem w bankach komercyjnych ... (decydujące o odrębności tych procesów w stosunku do zarządzania ryzykiem, traktowanego jako funkcja każdego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą) • wyjątkowe rodzaje ryzyk, które mają wpływ na funkcjonowanie banków • specyficzne przepisy prawne wymuszające podejmowanie decyzji, których przedmiotem jest wybór metod postępowania z ryzykiem (narzucona prawem konieczność utrzymywania płynności) • zasadnicze znaczenie etapu polegającego na finansowaniu ryzyka Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

13. Swoiste cechy zarządzania ryzykiem w bankach komercyjnych • szczególna popularność metod sprowadzających się do unikania, ograniczania oraz zabezpieczania się przed ryzykiem • możliwość wykorzystywania wszelkich instrumentów finansowych w zarządzaniu ryzykiem • wyjątkowa konieczność poddawania się procesom kontrolnym i nadzorczym ze strony organów nadzoru bankowego (KNB i GIINB) • poważne efekty realizacji ryzyka (w niektórych przypadkach może ono doprowadzić nawet do upadku banku) mówi się wówczas o ryzyku upadku banku. Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

14. Metody postępowania w sytuacjach ryzyka I. Unikanie ryzyka II. Kształtowanie ryzyka 1. Zmniejszanie rozmiarów ryzyka (podział pierwotny) 2. Zabezpieczanie się przed skutkami ryzyka (podział wtórny) 3. Wyrównywanie ewentualnych strat (kompensata) 4. Podejmowanie ryzyka w oryginalnym rozmiarze (hazard) Podział (wg podmiotów) Ograniczanie Rozrzut – dywersyfikacja (wg przedmiotu) Prawne formy zabezpieczeń Refinansowanie –składka na ryzyko Ubezpieczenie Samoubezpieczenie Opcje Transakcje futures Transakcje FRA Inne derywaty Tworzenie potencjału “wytwórczego” Zapewnienie adekwatności kapitałowej Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

15. Przykłady zachowań banku w sytuacjach ryzyka Unikanie ryzyka to działalność polegająca na podejmowaniu decyzji powodujących sytuacje nie związane z występowaniem ryzyka – najważniejszą kwestią jest przestrzeganie wszelkich limitów i ograniczeń ostrożnościowych NBP (zaniechanie to też działanie) I. Unikanie ryzyka: nie udzielanie kredytu w sytuacji niepewności co do terminowej spłaty zadłużenia nie przejmowanie zlecenia przeprowadzenia rozliczenia o ile bank ma podejrzenie niewypłacalności importera nie przyjmowanie depozytu o ile bank podejmie wątpliwość dotrzymania terminu spłaty kredytu Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

16. Przykłady zachowań banku w sytuacjach ryzyka II. Kształtowanie ryzyka: działalność polegająca na świadomym podejmowaniu ryzyka – tzn. na podejmowaniu decyzji, które powodują występowanie ryzyka II.1. Zmniejszanie ryzyka (podział pierwotny): Podział ryzyka między kilka banków – czyli działanie polegające na obciążeniu ryzykiem jak największej liczby podmiotów (na przykład kredyt konsorcjalny lub stosowanie nowych instrumentów finansowych) powoduje obniżenie pojedynczego poziomu ryzyka Ograniczanie rozmiarów ryzyka – ustalanie w umowach klauzul (“klauzul negatywnych”) wyłączających odpowiedzialność banku w przypadku przekroczenia pewnych norm ryzyka (np. wypowiedzenie umowy kredytowej w przypadku 1 msc. opóźnienia w spłacie rat kredytu); instrumentami mogą być różnego rodzaju limity Rozrzut (dywersyfikacja) ryzyka – zastępowanie dużego ryzyka – wieloma mniejszymi; może mieć charakter dywersyfikacji ilościowej oraz jakościowej; dywersyfikacja jakościowa przebiegać może według następujących kryteriów: podmiotowych, przedmiotowych, czasowych, lokalizacyjnych (ryzyko kredytowe) Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

17. Przykłady zachowań banku w sytuacjach ryzyka II. 2. Zabezpieczanie się przed skutkami ryzyka (podział wtórny) Samoubezpieczenie – tworzenie rezerw(odkładanie środków „na czarną godzinę”) Przenoszenie ryzyka:rozszerzenie odpowiedzialności na inne podmioty, ustanowienie prawnych zabezpieczeń służących ochronie przed ryzykiem Ubezpieczenie ryzyka(na przykład - ubezpieczenie kredytu czy depozytów) II. 3. Wyrównywanie ewentualnych strat – dzięki nowym instrumentom finansowym – derywatom, poprzez zawieranie transakcji odwrotnych, możliwe do stosowania wtedy tylko gdy w społecznym podziale pracy Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

18. Przykłady zachowań banku w sytuacjach ryzyka II. 4. Podejmowanie ryzyka II. 4. a. Podejmowanie ryzyka – tworzenie potencjału “wytwórczego” – działanie, które ma na celu stworzenie tak “silnej” struktury aktywów, że ewentualne – poszczególne ryzyka nie będą zagrażać bankowi jako całości II. 4. b. Podejmowanie ryzyka – zapewnienie adekwatności kapitałowej – działanie opierające się na założeniu, iż kapitał własny jest podstawową “bazą” kompensowania ryzyka w banku Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

19. Ubezpieczenie jako forma przenoszenia ryzyka byłoby idealne, gdyby nie: • Ograniczenia co do zakresu(nie wszystkie rodzaje ryzyk mogą być ubezpieczone) • Ubezpieczenia ograniczane są co do sumyz reguły jest to ograniczenie do wysokości poniesionych, faktycznych strat, ograniczenie to na swój sposób ma zapobiec ryzyku moralnemu (a więc niebezpieczeństwu związanemu z faktem, że osoba ubezpieczona zacznie się zachowywać nadmiernie ryzykownie, wpływając tak naprawdę na prawdopodobieństwo zrealizowania się niekorzystnych zjawisk, przykładów jest całe mnóstwo) • Trzecim rodzajem (z ekonomicznego punktu widzenia) ograniczenia jest uciekanie się do bezpośredniego kierowania ubezpieczonym; wszelkie warunki wypłaty, jak i postawienie pieniędzy do dyspozycji ubezpieczonego jest możliwe tylko tedy kiedy spełniać on będzie odpowiednie wymagania zakładu ubezpieczeniowego Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

20. bank sam decyduje o wielkości odprowadzanych środków część z odprowadzonych środków może zaliczyć w koszty uzyskania przychodów istnieje ryzyko iż zgromadzone środki nie wystarczą na pełną rekompensatę ewentualnych strat wymaga posiadania na długo „wolnych” środków finansowych wymaga opłaty składki (uzależnionej od wartości przedmiotu ubezpieczenia) gromadzone w wyniku opłaty składki fundusze stają się kosztem działalności zgromadzone środki są poza decyzjami zarządzających bankiem istnieje gwarancja wypłaty odszkodowania w przypadku np.: utraty kredytu pozwala „na raty” finansować ryzyko Porównanie cech samoubezpieczenia i ubezpieczenia Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński

21. KONIEC Katedra Bankowości, dr Grzegorz Kotliński