ENERGETYKA JĄDROWA

1. ENERGETYKA JĄDROWA TADEUSZ HILCZER

2. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej

3. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Obiekt jądrowy uważa się za bezpieczny, gdy przy normalnej eksploatacji, zakłóceniach i awariach projektowych zapewnione jest nie przekroczenie dopuszczalnych : • wielkości dawek napromieniowania personelu i ludności • wielkości uwolnionych substancji promieniotwórczych do otoczenia. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

4. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Bezpieczeństwo obiektu jądrowego zapewniane jest przez: • właściwy wybór lokalizacji • ustanowienie niezbędnej strefy ochronnej wokół obiektu • wyposażenie obiektu w układy bezpieczeństwa • wysoką jakość • projektu układów i urządzeń mających wpływ na bezpieczeństwo • produkcji urządzeń i materiałów • robót budowlano-montażowych • utrzymanie w nienagannym stanie technicznym układów i urządzeń ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa • eksploatację obiektu zgodnie z przepisami i instrukcjami • wysokie kwalifikacje personelu eksploatacyjnego. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

5. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Zapewnieniu bezpieczeństwa reaktorów jądrowych służy: • system przepisów i szczegółowych norm technicznych (krajowych i międzynarodowych), • rygorystyczny system zapewnienia jakości podczas • budowy, • rozruchu, • eksploatacji, • rozbiórki • nadzór prowadzony przez państwowe organa dozoru, • analiza możliwych (nawet mało prawdopodobnych) awarii które mogłyby doprowadzić do zagrożenia mieszkańców na obszarze wokoło elektrowni. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

6. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Koncepcja głębokiej obrony - obejmuje trzy kolejne poziomy bezpieczeństwa: • I poziom bezpieczeństwa • projekt zapewnia w czasie normalnej eksploatacji • maksymalne bezpieczeństwo • maksymalną odporność na zakłócenia • projekt wymaga wysoką jakość wykonania • projekt zakłada możliwości inspekcji i prób • przed odbiorem • w czasie całego okresu pracy. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

7. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Koncepcja głębokiej obrony - obejmuje trzy kolejne poziomy bezpieczeństwa: • II poziom bezpieczeństwa • zakłada, że awarie wystąpią pomimo starannego projektowania, budowy i eksploatacji. • wprowadza układy bezpieczeństwa których zadaniem jest: • ochronić załogę i okolicznych mieszkańców • zabezpieczyć przed stratami, jeśli wydarzą się awarii Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

8. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Koncepcja głębokiej obrony - obejmuje trzy kolejne poziomy bezpieczeństwa: • III poziom bezpieczeństwa • dodatkowe systemy bezpieczeństwa na podstawie oceny przebiegu hipotetycznych awarii zakładając, że pewne układy bezpieczeństwa zawiodą w momencie awarii, przed którą miały one zabezpieczyć. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

9. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • I poziom bezpieczeństwa • układy pracujące normalnie w czasie eksploatacji elektrowni • II poziom bezpieczeństwa • układy do natychmiastowego wyłączenia reaktora przy przekroczeniu maksymalnie dopuszczalnych parametrów pracy, zapewniające chłodzenie rdzenia nawet w przypadku rozerwania obiegu pierwotnego lub układu prętów bezpieczeństwa. • III poziom bezpieczeństwa • obudowa bezpieczeństwa reaktora i układy likwidacji skutków awarii. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

10. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Źródłem zagrożenia radiologicznego są produkty rozszczepienia zawarte w paliwie znajdującym się w rdzeniu reaktora. • Bezpieczeństwo radiologiczne polega na zabezpieczeniu przed niekontrolowanym wydostaniem się i rozproszeniem substancji promieniotwórczych. • Podczas pracy reaktora wodnego o mocy 1000 MW(e) aktywność produktów rozszczepienia osiąga 3,7 1020 Bq • przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych mogą spowodować wystąpienie maksymalnej dawki dopuszczalnej w odległości 1 km od elektrowni jądrowej. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

11. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • „Koncepcja głębokiej obrony” wymaga przy projektowaniu obiektu jądrowego analizy urządzeń, układów i konstrukcji ze względu na funkcję, jakie spełniają w bezpiecznej eksploatacji - funkcji bezpieczeństwa • Funkcje bezpieczeństwa - zgrupowane w czterech klasach bezpieczeństwa. • Najważniejsze funkcje związane z bezpieczeństwem zaliczane do pierwszej klasy, nieco mniej ważne do drugiej, itd. • Klasyfikacja bezpieczeństwa jest podstawą do różnicowania wymagań projektowych i jakościowych dla poszczególnych układów. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

12. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Realizacja „koncepcji głębokiej obrony” - stosowanie czterech podstawowych zasad projektowania: • 1 - zwielokrotniania układów • Celem zwiększenia niezawodności eksploatacyjnej układy ważne dla bezpieczeństwa obiektu jądrowego projektuje i wykonuje w postaci trzech (200% rezerwy) lub dwóch (100% rezerwy) równoległych, odrębnych i analogicznych grup technologicznych nie mających ze sobą żadnych elementów wspólnych, ani w części technologicznej, ani w części zasilania elektrycznego, ani w układach kontroli i sterowania. • Do spełnienia przez układ swojej funkcji wystarcza w zupełności praca tylko jednej grupy technologicznej. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

13. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Realizacja „koncepcji głębokiej obrony” - stosowanie czterech podstawowych zasad projektowania: • 2 - - zróżnicowania układów pełniących te same funkcje • To samo zadanie w zakresie bezpieczeństwa realizowane jest przez układy skonstruowane w oparciu o różne zasady działania. • Przykład - równoległe stosowanie na jednym rurociągu trzech zaworów o różnym napędzie: • elektrycznym, • hydraulicznym, • mechanicznym. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

14. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Realizacja „koncepcji głębokiej obrony” - stosowanie czterech podstawowych zasad projektowania: • 3 - separacja przestrzennaukładów pełniących te same funkcje • Wymagane jest • fizyczne rozdzielenie urządzeń technologicznych poszczególnych grup zwielokrotnionych układów, • fizyczne rozdzielenie tras rurociągów, kabli zasilających i sterowniczych, • Separacja musi być tak zrealizowana, aby awaria w jednej grupie nie mogła spowodować uszkodzeń w innych grupach urządzeń. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

15. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Realizacja „koncepcji głębokiej obrony” - stosowanie czterech podstawowych zasad projektowania: • 4 - automatyzacji procesów ważnych dla bezpieczeństwa obiektu jądrowego • Obecnie przyjmuje się, że najbardziej zawodnym elementem w obiekcie jądrowym jest człowiek. • W sytuacjach awaryjnych, w których istnieje możliwość popełniania groźnych w skutkach błędów • przez pewien czas obiektem kieruje układ automatycznie realizujący algorytm awaryjny, • człowiek uzyskuje niezbędny czas na właściwą ocenę sytuacji i podjęcie najbardziej efektywnych działań. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

16. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • We współczesnych elektrowniach jądrowych wprowadza się kilka niezależnych barier, zatrzymujących produkty rozszczepienia: • paliwo z materiałów zatrzymujących ogromną większość wytworzonych w procesie rozszczepienia substancji promieniotwórczych. • koszulki elementów paliwowych, • ścianki rurociągów obiegu pierwotnego (chłodzenia reaktora), • obudowa bezpieczeństwa, obejmująca cały obieg pierwotny. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

17. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Ocena bezpieczeństwa rozpatruje się wszystkie możliwe awarie i ich wpływ na niezależne bariery. • Potencjalne konsekwencje każdej awarii zależą od wyzwalanej wskutek niej ilości produktów rozszczepienia. • Zagrożenie związane z daną awarią określa się jako iloczyn prawdopodobieństwa jej wystąpienia i jej możliwych skutków. • Potencjalne zagrożenie powodowane przez elektrownie jądrową jest sumą wszystkich zagrożeń powodowanych wszystkimi możliwymi awariami. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

18. Podstawy bezpieczeństwa energetyki jądrowej • Przyjmuje się, że: • awarie występujące z dużą częstością nie mogą prowadzić do napromieniowania ludzkości i personelu, • awarie występujące rzadko mogą powodować niewielkie zagrożenia radiologiczne, • awarie występujące bardzo rzadko - Maksymalne Awarie Projektowe (MAP), mogą powodować maksymalne zagrożenie radiologiczne dopuszczalne w warunkach awaryjnych. • MAP oraz wszystkie awarie o potencjalnie mniejszych skutkach nazywa się awariami projektowymi • Awarie o skutkach większych od MAP nazywa sięawariami nadprojektowymi. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

19. Awarie projektowe • Dla każdego obiektu jądrowego określa się Maksymalną Awarię Projektową (MAP)największą przewidywaną w projekcie • na opanowanie skutków MAP musi być zaprojektowany Układ Awaryjnego Chłodzenia Rdzenia (UACR) zapewniający nie przekroczenie dopuszczalnego poziomu napromieniowania personelu i ludności. • Do kategorii awarii nadprojektowych zalicza się wszystkie, skrajnie mało prawdopodobne awarie związane z uszkodzeniem obudowy bezpieczeństwa, a także ze znacznym uszkodzeniem, czy nawet częściowym stopieniem rdzenia reaktora. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

20. Awarie MAP i nadprojektowe • Awaria typu MAP w reaktorach wodnych nigdy jeszcze się nie wydarzyła • prawdopodobieństwo jej wystąpienia jest rzędu 10-10 -10-7 na reaktor na rok • Awaria nadprojektowa zdarzyła się 26 kwietnia 1986 r. w Czamobylu • spowodowana ona została w sposób ewidentny przez człowieka, podobnie jak w przypadku innych, mniej groźnych awarii zawiodło najsłabsze ogniwo łańcucha bezpieczeństwa w technice jądrowej. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

21. Awarie projektowe • Awaria MAP w przypadku reaktorów wodnych ciśnieniowych • natychmiastowe poprzeczne rozerwanie zimnej nitki rurociągu obiegu pierwotnego o maksymalnej średnicy w pobliżu króćca wlotowego do reaktora. • rozerwanie rurociągu obiegu pierwotnego prowadzi do bardzo szybkiej ucieczki chłodziwa z obiegu chłodzenia reaktora • znaczne pogorszenie warunków odbioru ciepła z rdzenia i rozgrzewanie się paliwa • uszkodzenie rdzenia • wydzielenia się znacznych ilości produktów rozszczepienia na zewnątrz reaktora. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

22. Ciepło powyłączeniowe • Po awarii MAP mimo natychmiastowego przerwania łańcuchowej reakcji rozszczepienia, w paliwie generowana powyłączeniowa moc reaktora wynosi: • bezpośrednio po awariiokoło 7% mocy nominalnej • po godzinie około 1,2% mocy nominalnej • jest jeszczeenergia cieplna, tzw. ciepło powyłączeniowe. • Ciepło powyłączeniowe musi być odprowadzone z reaktora przez układy awaryjne. • Źródła ciepła powyłączeniowego: • rozszczepienia wywołane przez neutrony opóźnione • reakcje rozpadu promieniotwórczego izotopów znajdujących się w paliwie. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

23. Awarie reaktywnościowe • Awarie typu reaktywnościowego - nieoczekiwany i niekontrolowany wzrost mocy w rdzeniu reaktora • dużo mniej groźne dla reaktorów wodnych • reaktor wodny ma ujemny reaktywnościowy współczynnik temperaturowy. • Wzrost mocy cieplnej w rdzeniu powoduje • wzrost temperatury wody • zmniejszenie jej gęstości • zmniejszenie efektywności wody jako moderatora neutronów • zmniejszenie współczynnika mnożenia neutronów • obniżenie poziomu mocy reaktora. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

24. Awarie reaktywnościowe • W reaktorach, w których spowalniaczem jest np. grafit, współczynnik reaktywnościowy jest dodatni. • W przypadku wzrostu generowanej mocy • ubywa chłodziwa • grafit nadal spowalnia neutrony • zmniejszona masa chłodziwa mniej pochłania neutrony • strumień neutronów wzrasta • Wzrasta moc reaktora • Wzrasta temperatura rdzenia • Takimi reaktorami są np. reaktory typu RBMK elektrowni w Czamobylu. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

25. Bariery bezpieczeństwa • Obecnie standardem przyjętym na całym świecie jest system co najmniej 4 barier: • postać paliwa jądrowego, • koszulka elementu paliwowego, • granice ciśnieniowego obiegu pierwotnego, • obudowa bezpieczeństwa Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

26. I bariera bezpieczeństwa • Pierwsza bariera – paliwo jądrowe • najczęściej w stanie stałym w postaci pastylek • zatrzymuje do 99%produktów rozszczepienie • przy znacznym przegrzaniu może się z niego wydostać więcej izotopów promieniotwórczych. • Wydzielanie się jąder promieniotwórczych z paliwa - głównie przezodrzut jąder w procesie rozczepienia. • paliwo metaliczne - zasięg odrzutu w materiale paliwa jest bardzo mały. • paliwo ceramiczne (pracuje przy znacznie wyższych temperaturach) - zasięg odrzutu w materiale paliwa jestznacznie większy. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

27. I bariera bezpieczeństwa • W materiale paliwowym pozostaje część produktów rozszczepienia w postaci : • roztworu stałego, • nie tworzącej roztworu stałego, która migruje do gęstszych obszarów paliwa, tworząc pęcherzyki gazowe lub wtrącenia. • w temperaturach 1900 – 2100 K występuje zjawisko wzrostu kryształów • w temperaturach od 2100 K do temperatury topnienia 3100 K tworzą się duże kryształy, co pozwala na znaczne przesunięcie pęcherzyków i tworzenie pustych przestrzeni. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

28. I bariera bezpieczeństwa • W praktyce dominującymi składnikami aktywności produktów rozszczepienia wydzielonych z paliwa jest • aktywność gazów i izotopów jodu, powstających w temperaturach powyżej 2100 K. • frakcja tych składników wzrasta szybko z temperaturą. • w temperaturze 1000 K jest ona bardzo mała • w temperaturze wzrostu kryształów osiąga 30%, • w temperaturze tworzenia dużych kryształów dochodzi do 100%. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

29. II bariera bezpieczeństwa • Druga bariera – koszulka paliwowa • wykonana najczęściej ze stopu cyrkonu, stali lub aluminium, • gazowo szczelna osłona paliwa, • dla reaktorów energetycznych dopuszczalny stopień nieszczelności • gazowej wynosi 1 %, • kontaktowej 0,1 %. • W normalnych warunkach produkty rozszczepienia wydostające się z materiału paliwowego nie przenikają do chłodziwa, lecz pozostają w szczelinie między pastylką paliwową a koszulką. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

30. II bariera bezpieczeństwa • W przypadku MAP następuje utrata chłodziwa, temperatury koszulek wzrastają a w związkuze spadkiem ciśnienia w obiegu, ciśnienie gazów rozszczepieniowych w paliwie wywołuje znaczne naprężenia rozciągające w koszulce paliwowej. • Najgroźniejsze skutki powoduje wzrost temperatury i różnice ciśnienia: • duże odkształcenia koszulki, • pęcznienie, • odsuwanie ścianki koszulki od pastylek paliwowych • blokowanie przepływu wody chłodzącej pomiędzy prętami paliwowymi Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

31. II bariera bezpieczeństwa • Po odkształceniu koszulki pękają albo • w okresie wydmuchu wody z rdzenia, gdy różnica ciśnień miedzy wnętrzem pręta a obiegiem pierwotnym jest dostatecznie duża, • po rozpoczęciu zalewania, gdy na gorącą koszulkę padną krople zimnej wody z UACR. • Gazowe produkty rozszczepienia wydostają się do obiegu pierwotnego. • Odkształcone koszulki stwarzają groźbę całkowitego zablokowania przepływu chłodziwa i odcięcia możliwości odbioru ciepła z rdzenia. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

32. II bariera bezpieczeństwa • Aby wykluczyć niebezpieczeństwo uszkodzenia koszulki paliwowej • system UACRmusi zapewnić takie warunki odbioru ciepła z rdzenia przy MAP, by • temperatura koszulki nie przekroczyła 1500 K, • głębokość warstwy utlenionej w koszulce nie przekroczyła 17% jej grubości • nie doszło do zablokowania przepływu, • uniemożliwienia chłodzenia paliwa. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

33. II bariera bezpieczeństwa • W analizach zakłada się, że MAP prowadzi do • rozszczelnienia 100% koszulek paliwowych, • wydziela się 100 % promieniotwórczych gazów szlachetnych zawartych w paliwie, • wydziela się 50 % izotopów jodu, • wydziela się 1 % stałych produktów rozszczepienia. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

34. II bariera bezpieczeństwa • Groźna jeszcze bardziej nieprawdopodobna jest awaria nadprojektowa w której może zajść do stopnienia paliwa • wydzielenie znacznych ilości zawartych w paliwie • rutenu, • strontu, • baru, • gazów szlachetnych (Xe, Kr), • izotopów jodu, • izotopów talu, • izotopów cezu. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

35. III bariera bezpieczeństwa • Trzecia bariera - granice ciśnieniowego obiegu pierwotnego • Szczelny obieg pierwotny - produkty rozszczepienia nie mogą wydostać się do atmosfery, nawet w przypadku: • zaburzeń chłodzenia lub • niekontrolowanego wzrostu mocy reaktora, prowadzącego do rozszczelnienia prętów paliwowych. • Po zniszczeniu koszulek i pastylek paliwowych wydzielające się produkty rozszczepienia pozostają w granicach obiegu pierwotnego, rozpuszczone w chłodziwie utrzymywanym pod wysokim ciśnieniem w rurociągach i zbiornikach. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

36. III bariera bezoieczeństwa • Ściany ciśnieniowe obiegu pierwotnego tworzą: • – zbiornik ciśnieniowy • – ściany rurociągów • – zawory odcinające, za którymi znajdują się części niskociśnieniowe wszystkich urządzeń obiegu pierwotnego, jak pompy, wytwornice pary i stabilizatory ciśnienia. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

37. III bariera bezpieczeństwa • Rozerwanie obiegu pierwotnego: • jest to MAP • woda o temperaturze 3000 K uległa gwałtownemu odparowaniu i w ciągu kilku sekund reaktor jest opróżniony, • utrata chłodziwa prowadzi do przegrzania paliwa i stopienia pastylek paliwowych i koszulki - do zniszczenia jednocześnie trzech barier Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

38. III bariera bezpieczeństwa • Szczelność obiegu pierwotnego jest podstawowym elementem bezpieczeństwa reaktora jądrowego. • W analizach bezpieczeństwa przyjmuje się, że rurociągi obiegu pierwotnego mogą ulec rozerwaniu • prawdopodobieństwo awarii wynosi 10-4 – 10-3 w ciągu 30 lat pracy reaktora. • doświadczenia eksploatacyjne wykazały, że wycieki z obiegu pierwotnego są realną groźbę. • nigdy nie doszło do rozerwania rurociągu • zdarzyło się wiele przypadków nieszczelności • w łożyskach pomp lub zaworach • z kilku przypadkach doprowadziły one do poważnych awarii reaktora. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

39. IV bariera bezpieczeństwa • Czwarta bariera - obudowa bezpieczeństwa • chroni przed wydostaniem substancji radioaktywnych które mogły przedostać się poza obręb obiegu pierwotnego. • Obudowa wykonana jest ze stali i betonu • odporny na ciśnienie, • jakie może wystąpić po rozerwaniu obiegu pierwotnego, • wyposażony w specjalne systemy pomocnicze: • zraszania, • chłodzenia, • wentylacji, • recyrkulacyjnej wewnętrznej. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

40. IV bariera bezpieczeństwa • Dopuszczalne przecieki z obudowy bezpieczeństwa na zewnątrz do atmosfery wynoszą (0,1 - 1) % objętości obudowy na dobę. • Aby zabezpieczyć się przed ewentualnym rozszczelnieniem układu, którego część jest wewnątrz, a cześć na zewnątrz obudowy, na rurociągu przechodzącym przez ściany obudowy bezpieczeństwa są po obu stronach zawory odcinające, zamykane automatycznie w przypadku awarii. • Główne zagrożenie dla człowieka - izotopy jodu Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

41. IV bariera bezpieczeństwa • Obudowa bezpieczeństwa musi być odporna na działanie zjawisk zewnętrznych: • wstrząsy sejsmiczne o maksymalnym natężeniu, jakie może wystąpić w okolicy, • działanie huraganów łącznie z uderzeniami przedmiotów unoszących się przez wiatr o prędkości dochodzącej do 350 km/h, • wybuchy substancji, przewożone w sąsiedztwie elektrowni, • uderzenie samolotu • … Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

42. IV bariera bezpieczeństwa • Obudowa bezpieczeństwa musi być odporna na działanie zjawisk wewnętrznych: • działanie tnące strugi parowo-wodnej • skutki awarii w sąsiednich budynkach, • uderzenie łopatek turbiny po rozerwaniu jej kadłuba w maszynowni • … Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

43. IV bariera bezpieczeństwa • W obudowie bezpieczeństwa z podwójnymi ścianami znajdują się: • zbiornik zawierający rdzeń reaktora • obieg pierwotny z wytwornicami pary i pompami cyrkulacyjnymi. • Ściana wewnętrzna - szczelna powłoka stalowa. • Ściana zewnętrzna - powłoka żelazobetonowa. • Obie ściany zapewniają wymaganą wytrzymałość i osłonę przed ewentualnym promieniowaniem w razie awarii. • Pomiędzy obu powłokami jest podciśnienie, • gazy z tej przestrzeni odprowadzane są do filtra, skąd po oczyszczeniu przepływają do komina wentylacyjnego. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

44. IV bariera bezpieczeństwa Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny

45. IV bariera bezpieczeństwa • Układy zraszania zaczynają wtryskiwać wodę do wnętrza obudowy po upływie 20 – 30 s od chwili rozerwania rurociągu. • Woda zraszająca jest doprowadzona pod niewielkim ciśnieniem do dysz i sit zraszających. • Do wody zraszającej dodane są środki chemiczne reagujące z jodem, (hydrazyna, tiosiarczan sodu). • Jod z elementów paliwowych występuje w trzech postaciach: • pary jodu w postaci molekularnej, • jodu osadzonego na cząsteczkach lotnych, • jodu w związkach organicznych, głównie jodku metylu. • Związki organiczne jodu najtrudniej jest zatrzymać w układach bezpieczeństwa. Tadeusz Hilczer, wykład monograficzny