Ludzkość wymyśliła dwie doniosłe rzeczy na świecie. Najmądrzejszą rzecz - książkę i najgłupszą - wojnę! Mieczysław Kot

1. Ludzkość wymyśliła dwie doniosłe rzeczy na świecie. Najmądrzejszą rzecz - książkę i najgłupszą - wojnę! Mieczysław Kotarbiński ( polski malarz i grafik )

2. HistoriaksiązkiwPolsce Prezentację multimedialną opracowały : Danuta Kozłowska i Jolanta Jurkowska – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka – Filia w Dębicy

3. Nie wiele wiemy o wytwarzaniu książki rękopiśmiennej w Polsce średniowiecznej. Niektórzy badacze nawet wątpią, czy w tym okresie w ogóle istniały w naszym kraju jakiekolwiek skryptoria.

4. Skryptorium (łac. scribere – pisać) – w średniowieczu terminem tym określano pulpit do pisania i czytania oraz całość warsztatu pisarskiego. W klasztorze – pomieszczenie, w którym przepisywano ręcznie księgi. Zakonników zajmujących się rękopiśmiennictwem nazywano skryptorami lub skrybami.

7. Chrzest Polski Decydującym momentem w rozwoju pismiennictwa było przyjęcie przez Mieszka I jego dwór w 966 r. religii chrześcijańskiej według obrządku łacińskiego przez co Polska dostała się w orbitę wpływów kultury zachodniej .

8. Pierwsze księgi zostały do Polski przywiezione przez duchownych przybyłych z Czech w orszaku Dąbrówki. W tym czasie znajomość pisania i czytania na terenie Polski była zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Posiadali tę umiejętność tylko obcokrajowcy, przebywający tutaj np. w celach misyjnych oraz ich uczniowie należący również do stanu duchownego.

9. Dlatego tez, jeśli istniały wówczas warsztaty pisarskie, to podobnie jak w całej Europie, mieściły się one w klasztorach mi.in. benedyktyńskich, które znajdowały się w Tyńcu, Łysej Górze, Lubinie, na Św. Krzyżu i Trzemesznie.

10. Klasztor w Tyńcu– zdjęcie archiwalne

11. Oprócz działalności, jaką w zakresie wytwarzania książki rozwijały klasztory i biskupstwa, takie jak: Gniezno, Poznań, Płock, Kraków, Kołobrzeg i Wrocław, wybitną rolę odegrał również dwór książęcy. Rozległe stosunki dyplomatyczne i personalne rodziny piastowskiej z Zachodem, liczne poselstwa do Czech, Węgier, Rzymu i na dwór cesarzy niemieckich ułatwiały import książki.

12. Pierwsze księgi Cenne księgi sprowadzane były do Polski za pośrednictwem księżniczek zachodnich, które tu przybywały jako żony Piastów.

13. Pierwszych książek było bardzo mało dlatego były bardzo drogie. Stanowiły własność królów, książąt i bogatych duchownych. Z chwilą powstania w 1364roku pierwszego polskiego uniwersytetu, Akademii Krakowskiej zaistniała potrzeba przygotowania większej ilości książek dla studentów zwanych wówczas żakami. W tym samym roku, król polski Kazimierz Wielki, nadał prawa pierwszym handlarzom książek, którzy przepisywali, wypożyczali i sprzedawali studentom potrzebne do nauki teksty.

14. Nie zachowały się jednak do naszych czasów najwcześniejsze rękopisy, które zgromadzili pierwsi Piastowie, ponieważ zginęły w zamieszkach, jakie rozpętały się po śmierci Mieszka II (1034 r.) i w czasie najazdu Brzetysława czeskiego w 1038 r.

15. Zabytki rękopiśmienne obcego pochodzenia Kodeks GertrudySakramentarz tynieckiEwangeliarz emmeramskiKodeks pułtuski

16. Sakramentarz tyniecki Najstarszy z zachowanych w Polsce, iluminowanych, rękopiśmiennych kodeksów liturgicznych o wymiarach 28,5 x 22,5 cm liczący 234 karty. Wybitne dzieło szkoły kolońskiej z ok. 1060/1080 r. Związane z Opactwem Benedyktynów w Tyńcu. Przywieziony  do Polski prawdopodobnie przez bpa krakowskiego Aarona z Brunwillare (opata benedyktyńskiego), co świadczy żywych kontaktach z krajami nadreńskimi oraz kulturą francuską.

17. Chrystus na tronie

18. Inicjał całostronicowy VMiniatura z Sakramentarza tynieckiego

19. Kodeks Gertrudy zwany również Modlitewnikiem Gertrudy, w literaturze zachodniej dominuje określenie Psałterz Egberta nie do końca dokładne, bowiem jest to nazwa głównego tekstu w kodeksie) – pergaminowy rękopis w formie kodeksu ( 239 mm × 187 mm), składającego się z 233 kart i zszytego w XI wieku. Jest przechowywany obecnie Friuli we Włoszech. Kodeks składa się z dwóch części: starszej — wykonanej dla arcybiskupa Trewiru Egberta w X wieku, i młodszej (z XI wieku — dla księżnej Gertrudy, córki króla Polski Mieszka II Lamberta i Rychezy. Psałterz zdobiony jest całostronicowymi miniaturami.

20. Miniatura z Chrystusem oraz Gertrudą i jej synem Jaropełkiem

21. Miniatura z Maternusem von Köln

22. Ewangeliarz emmeramski- Powstał w latach 1099-1106 lub 1106-1111. Jedni uczeni określają ten ewangeliarz mianem Kodeksu Henryka IV, inni Kodeksem Henryka V. Wiążą one kodeks z osobą Henryka IV

23. Złoty kodeks pułtuskiEwangeliarz płocki Kodeks iluminowany, wywodzący się z czeskiej szkoły iluminatorsko-pismienniczej , rozwiniętej pod wpływemszkoły malarstwa miniaturowego w Ratyzbonie. Jestjednym z najpóźniejszych polskich zabytków średniowiecznych piśmiennictwa łacińskiego z końca XI wieku.

24. Strona z kodeksu

25. Zabytki polskie BogurodzicaKazania świętokrzyskiePsałterz floriańskiBiblia Królowej ZofiiKodeks Baltazara BehemaGraduał OlbrachtaPsałterz puławski Mszał Erazma Ciołka

26. Kodeks Baltazara Behema

27. Powstał w 1505 roku, stanowiąc ważny dokument prawny i gospodarczo-kulturalny. Autor rękopisu (notariusz miejski) Baltazar Behem, zamieścił w nim przywileje i statuty miasta Krakowa oraz ustawy cechowe. Dzieło swe ofiarował tamtejszej radzie miejskiej, prawdopodobnie ubiegając się o stanowisko rajcy. W tym celu na obu stronach tytułowych dzieła, umieścił nazwiska szanowanych mieszczan, by sobie ich pozyskać.

28. Psałterz Floriański psałterz pochodzący z końca XIV wieku. Bywa także zwany Psałterzem Jadwigi; jego nazwa pochodzi od miejscowości w Austrii – SanktFlorian. Obecnie znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

29. Z genezą tego dzieła wiąże się wiele zagadek. Liczne miniatury i inicjały wskazują, iż był przeznaczony dla kogoś z rodziny królewskiej. Najprawdopodobniej dla kobiety z rodu Andegawenów, Małgorzaty, Marii lub Jadwigi. Przyjmuje się, że był sporządzony na potrzeby królowej Jadwigi.

30. Bogurodzica "Bogurodzica" jest polską pieśnią narodowo-religijną, pierwszą tego rodzaju w języku polskim. Jest utworem anonimowym. Przez długi czas miała charakter hymnu narodowego i takiż zachowała aż do XVI wieku. To arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej.

31. Treść z 1407 roku Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,U twego syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja!Zyszczy nam, spu<ś>ci nam. Kyrieleison.Twego dziela Krzciciela, bożycze,Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.Słysz modlitwę, jąż nosimy,A dać raczy, jegoż prosimy:A na świecie zbożny pobyt,Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison.

32. Rękopis z roku 1407

33. Kazania świętokrzyskie to jeden z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza. Do naszych czasów dochował się w postaci 18 pergaminowych pasków pochodzących z czterech kart obszerniejszego rękopisu, wykorzystanych wtórnie przez introligatora do oprawy łacińskiego kodeksu z XV stulecia. Kodeks ów, spisany być może w klasztorze w Miechowie, znalazł się potem w bibliotece benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze (stąd dzisiejsza nazwa kazań). Po powstaniu listopadowym rękopis został wywieziony do Petersburga, gdzie w roku 1890 odnalazł go Aleksander Brückner,

34. Najstarszy zabytek prozy polskiej (oprócz Bogurodzicy) Podczas przeglądania kodeksu papierowego z XV wieku natrafił on na szereg wszytych w oprawę tego kodeksu pasków pergaminowych, zapisanych jakimś starym polskim pismem. Okazało się, że są to fragmenty średniowiecznego zbioru kazań polskich.

35. Kazania świętokrzyskie powróciły do Polski, w wyniku ustaleń traktatu ryskiego, w roku 1925 i włączone zostały, m.in. wraz z częścią zbioru Załuskich do narodowego księgozbioru. We wrześniu 1939 r. znalazły się wśród najcenniejszych obiektów ewakuowanych do Kanady, skąd po 20 latach wróciły do Biblioteki Narodowej w Warszawie. Pozostają własnością narodową.

37. Mszał Erazma Ciołka

38. Graduał Olbrachta totrzytomowy kodeks muzyczny w latach 1499-1500ufundowany przez króla Jana Olbrachta, bibliofila i mecenasa sztuki, dla katedry wawelskiej.

39. Biblia Królowej Zofii Najstarszym polskim tłumaczeniem całości Starego Testamentu (a być może nawet całego Pisma świętego) jest tzw. Biblia królowej Zofii, zwana również Biblią szaroszpatacką - od węgierskiego Saros Patak, gdzie zabytek przechowywany był do roku 1939. Z dwóch tomów rękopisu zachował się jedynie pierwszy, kończący się na Księdze Hioba, oraz kilka pojedynczych kart z tomu drugiego. Przekład z łaciny powstał prawdopodobnie na zamówienie czwartej żony Władysława Jagiełły, Zofii, w latach 1453- 1461.

40. Biblia królowej Zofii - reprint

41. ur. ok. 1399,zm. 1468) – złotnik i drukarzmoguncki, niemiecki rzemieślnik, twórca pierwszej przemysłowej metody druku na świecie. Początkowo stosował znane już wcześniej w Europie czcionkidrewniane, z czasem opracował własną wersję czcionek metalowych (również znanych już w Europie), posługiwał się także czcionkami glinianymi. Skonstruował specjalny aparat do ich odlewania, w którym nowością było używanie wymiennych matryc. Zaprojektował również własną wersję prasy drukarskiej na wzór znanych już pras introligatorskich Gutenberg

42. Biblia Gutenberga

43. Około 30 lat po wydrukowaniu pierwszych stron przez Gutenberga jego wynalazek przywędrował do Polski. Przywieźli go tu przybysze z Niemiec - mistrzowie drukarscy, którzy najchętniej osiedlali się w Krakowie. Upowszechnienie w Europie papieru i druku, znacznie ułatwiło produkcję książek i obniżyło jej koszty.

44. Wygląd pierwszych drukarń

45. Początkowo książki drukowane były w języku łacińskim. Pierwszą drukowaną książką w Polsce był łaciński kalendarz astronomiczny na 1474 rok, a pierwszą drukowaną książką w języku polskim był modlitewnik "RajDuszy" Biernata z Lublina wydrukowany w Krakowie w 1513 roku. (W rzeczywistości jednak pierwsza drukowana polska książka to opublikowana przez anonimowego autora w 1508 roku Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz bestselleru na skalę europejską „Marcina Miechowity traktat o obojgu Sarmacjach”.(Haller)

46. Najstarsze druki zwane inkunabułami miały wygląd pisma ręcznego, a wszelkie ozdoby, takie jak ilustracje, nagłówki rozdziałów i ich pierwsze litery, malowano ręcznie. Dopiero w XVI wieku, kiedy w Polsce nastąpił wielki rozwój kultury, literatury i sztuki, zwany odrodzeniem wzrosła produkcja książek. Od tej chwili zaczęły pojawiać się pierwsze dzieła w języku polskim takie jak: utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja i Andrzeja Frycza Modrzewskiego - najsłynniejszych polskich pisarzy tamtych czasów.

47. Biblia D. Jakuba Wuyka

48. Na rozwój drukarstwa w Polsce miał także wpływ rozwój nauki i odkryć geograficznych. Zaczęły pojawiać się nowe wydawnictwa typu atlasy geograficzne, albumy z rycinami zwierząt i roślin. Z biegiem czasu w XVIII wieku wynaleziono nowy system ilustrowania książek za pomocą nowych farb drukarskich i nowego papieru. Farbę drukarską za pomocą specjalnej techniki nakładano na płytę kamienną i odbijano na papier. Taka odbitka nosi nazwę litografii.

49. Litografia • technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym, także odbitki wykonane tą techniką. • W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień — gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce.

50. Kamień litograficzny pokryty rysunkiem