Leksioni 4

1. Leksioni 4 SËMUNDJET INFEKTIVE Tefta Rota

2. SËMUNDJET INFEKTIVE • Infektivekonsiderohentëgjithaatosëmundjeqëshkaktohenngafaktorëtëndryshëmbiologjikëtëcilët me një term tëpërgjithshëmquhenmikroorganizmadheqëndodhennëmjedisin e jashtëm (tokë, ujë, ajër, aponësipërfaqen e trupittënjeriut), porqëmundtëgjendendhenëbrendësitëorganizmavetëgjalla. Kështu p.sh. nëtraktintretës, nërrugët e frymëmarrjesdhenëaparatinurinargjithnjë ka florëmikrobiale me tëcilënorganizmirealizonnjëgjendjeekuilibri me to, me pakfjalëai “bashkëjeton”. Tefta Rota

3. SËMUNDJET INFEKTIVE Nëtëvërtetënëmjedisin e jashtëmekzistonnjëuniversmikrobialdhe ne, qëngalindjajetojmëtërrethuar, përtëmosthënëtëmbuluarngamikroorganizmatëshumta. Sipërfaqia e lëkurësdhesipërfaqja e kanalevetëbrendshme me veshjemukozeqëkomunikojnë me mjedisin e jashtëmjanëtëmbushura me njënumërtëmadhmikrobesh, tëcilatnukisjellinasnjëdëmnjeriut normal. Tefta Rota

4. SËMUNDJET INFEKTIVE Disamikroorganizmashpërndahennëçdopjesëtëglobittokësordhedisatëtjeragjendenvetëmnëdisarajonetëcaktuaragjeografike. Nëdisavendetëzhvilluara, falënivelittëmirëhigjenikdhetëedukatësshëndetësoretëpopullatëspërhapja e mikroorganizmaveështëmë e kufizuar. Vlentëtheksohet se edhenë vende te tilla sëmundjetinfektivepërbejnëmbi 10 milionrasteçdo vit. Tefta Rota

5. SËMUNDJET INFEKTIVE Është e qartë se janëbërëshumëpërparimenëluftënkundrainfeksioneve, porpër fat tëkeqendeatombetennjëkërcënimseriozpërnjerëzimin. Disasëmundjeinfektive si: lija, fruthi, kolla e mirë, poliomielitietj, janëfrenuarngavaksinimet. Porkohë pas koheshfaqennëmënyrëdramatikesëmundjeinfektivetëreja, tëcilatpërngapërmasatqëfitojnëdhedëmet e rreziqetqëparaqesinmundtëmarrinepitetin e përbashkët “tëtmerrshme”. Kështu SIDA ështëbërëmjaftproblematike sot. Tefta Rota

6. SËMUNDJET INFEKTIVE Sëmundjetinfektivekanënjënumërkarakteristikashkliniko-morfologjike, tëcilatjanë: 1. Secilaprejtyreshkaktohetnganjëfaktoretiologjik i veçantëdhepavarësishtnumritjashtëzakonishttëmadhtëmikroorganizmaveqënjihen, atomundtëndahennë: bakterie, rikecie, viruse, protozoarë, mykradhekrimba. Evidentimi i faktorëveetiologjik me ekzaminimetbakteriologjike, virologjike, mykologjike e parazitologjikebëntëmundurmjekiminkorrekt. 2. Sëmundjetinfektivekanënjëburiminfeksioni, i ciliduhetzbuluardheeliminuar, përndryshepërhapja e infeksionevevazhdon. Shpeshherësiburiminfeksionishërbennjeriuisëmurë. Tefta Rota

7. SËMUNDJET INFEKTIVE 3. Infektimirealizohet me njërrugëtëcaktuar. Mbikëtëbazëmundtëkemiinfeksioneaerogjene, gastrointestinale, parenterale, seksuale, infeksionengamanipulimetmjekësore. Kështu p.sh. intubimet, kateterizimetetj. 4. Sëmundjetinfektivemundtëpërhapensirastesporadike, porzakonishtatokanëmundësitëshpërthejnënëepidemi. Epidemitë e mëdhaqëpërhapennëtëgjithëbotënquhenpandemi. 5. Zhvillimiisëmundjeveinfektivebëhet me fazatëpërcaktuara, pavarësisht se kohëzgjatjadhekarakteristikat e tyrejanëjotënjëjtapërsëmundjetëndryshme. Tefta Rota

8. SËMUNDJET INFEKTIVE Fazatkeyesoretëzhvillimittësëmundjeveinfektivejanë: a. Faza e inkubacionit • Me këtëkuptojmëperiudhënkohorengainfektimiderinëshfaqien e shenjaveklinike. Kjoshkonngadisaditëderinënjëvit. b. Faza e fillimittësëmundjes • Fillimimundtëjetëishpejtëdheifuqishëm, kështundihmonpërvënien e menjëhershmetësëmundjes, osefillongradualisht pa e kuptuarsëmundjen. Tefta Rota

9. SËMUNDJET INFEKTIVE d. Faza e zhvillimitkliniko-morfologjiktësëmundjes • Çdosëmundjeinfektive ka specifikat e veta, pornëpërgjithësiduhetthënë se mundtëketëecuritëzakonshmeosetëndërlikuar. Nëshumicën e rastevejanëndërlikimeqëbëhenrrezikpërtësëmurin. e. Faza e përfundimit • Kjomundtëjetë me shërimtëplotëosetëmbetet me pasojagjatëgjithëjetës. Tefta Rota

10. SËMUNDJET INFEKTIVE 6. Pavarësisht se ngasëmundjainfektivevuanigjithëorganizmi, shumicaprejtyre, dëmtiminkryesor e kanëtëpërqëndruarnëndonjë organ, kështu p.sh. skarlatinaosedifteriadëmtiminkryesor e përqëndronnëgrykë, tifodhedizanterianëzorrë, gripidhefruthinërrugët e frymëmarrjes, hepatitinëmëlçi, meningitis nëcipat e truritetj. 7. Zhvillimiisëmundjeveinfektive, gravitetidhemënyra e përfundimittëtyrekushtëzohetshumëngagjendja e përgjithshme e njeriutndajsaj. 8. Kuadrikliniko- morfologjikisëmundjeveinfektive, nëkohën e sotmeështëmodifikuarmjaft, sidomosngaantibiotikoterapitë. Kjoështëarsyejaqëatoshfaqennë format e tyreatipike. Tefta Rota

11. Infeksionetbakteriale • Sepsis – Me këtëkuptohetnjëgjendjeinfektive e veçantë e cilazhvillohetnëindividëqëkarakterizohenngaulja e reaktivitetittëpërgjithshëmosespecifiktëorganizmitpërtëreaguarndajshkaktarëvetëndryshëmdhepërtëpenguarpërhapjen e infeksionitnëgjithëtrupin. Shkaktarigjendjesseptikemundtëjenëtëgjithamikroorganizmat, porkryesishtjanëkokët- pirogjenë. Përzhvillimin e sepsitduhetnjëvatërprimareqë e mbantëgjallësepsin, p.sh njëinfeksionilëkurës, infeksionurinar, infeksionnëgojë, veshetj. Njihendy forma kliniko-morfologjiketësepsit: Septicemia dheSeptikopiemia. Tefta Rota

12. SËMUNDJET INFEKTIVE • Septicemia –Ështënjëinflamacion purulent ilokalizuardikudheqëpërparonnëdrejtimtëgjendravelimfatiketërregjionitpërkatës. • Septikopiemia – Karakterizohetngaprania, përveçvatrësseptike, edhetëshumëvatravetëtjerainflamatoresirezultatipërhapjes se infeksionit me rrugëhematogjene. Tefta Rota

13. SËMUNDJET INFEKTIVE • Stafilokoksitë – Quheninfeksionet e shkaktuarangastafilokokusi p.sh: laringiti, pneumonia, folikulite, dermatiteetj. • Streptokoksitë – Quheninfeksionetngallojet e ndryshmetëstreptokokut. Format mëspecifikejanë: ErizipeladheSkarlatina. • Meningokoksitë – Quheninfeksionet e shkaktuarangameningokokudheqëjepmeningit cerebrospinal (preksipat e trurit). Tefta Rota

14. Tifoabdominale • Tifoabdominale – Shkaktohetngadisamikrooganizma gram negative qëpërbëjnëgrupin e salmonelave. Infektimibëhetngauji, ushqimet e kontaminuara, prandajmundtëshpërthejnënëepidemi. Kryesishtdëmtimetjanënëzorrën e hollë, ileum. Tefta Rota

15. Difteriabacilare • Dizanteriabacilare – Shkatohetngagrupiishigelaveqëjanëmikrobeintestinale gram negative. Infektimibëhet me rrugëgastrointestinalengapersoniisëmurëosengambartësit e shëndoshë. Tefta Rota

16. SËMUNDJET INFEKTIVE • Difteria –Ështësëmundjeinfektive e rëndëqëprekkryesishtfëmijët e pavaksinuar. • Kolera – Shkaktohetngavibrioniikolerësiciliështënjëbacil gram negativ. Infektimibëhetnërrugëperorale. • Antraksi – Plasjaështësëmundje e vjetër me origjinëbakteriale. Shkatohetnga bacilli iantraksitqëështë gram pozitiv. Buriminfeksionijanëkafshët e infektuara, sidomosdhentë. • Tetanozi – Është clostridium tetani, bakteranaerob gram pozitiv. Kybakterështëipranishëmnëzorrët e kafshëveshtëpiakedhepasibienëkontaktmëambientin e jashtëm (nëtokë), kryhetinfektimi. Portëhyrjejeshërbennjëplagë. Tefta Rota

17. SËMUNDJET INFEKTIVE • Kolla e mirë – Pertusis, ështësëmundje e moshësfëminore. Bacilidepërtonnëorganizmin e njeriut me anëtëfrymëmarrjes. • Lepra – SëmundjaHanses ka njëperiudhëinkubacionishumëtëgjatë (derinë 20 vjet). Kjovështirësonshumëidentifikimin e burimittëinfeksionitdhemënyravetëinfektimit. • Sifilizi - Ështësëmundjeinfektivekronikeqëbënpjesënëgrupin e sëmundjevevenerianesepsemerret me kontaktinseksual. Mëparë ka qenësëmundje e shpeshtëdhe e rrezikshme. Tefta Rota

18. SËMUNDJET INFEKTIVE • Bruceloza – Infektimibëhetnëpërmejtqumështitdhenënproduktevetëtij. Merretngagjedhët, dhentëdhederrat. • Murtaja – Ështësëmundjeinfektiveakute e shkaktuarngabakteripasterelapestit. Infektimibëhetngabrejtësitshtëpiakëdhetëegërnëprmjetpleshtave. • Tifojaekzantematike – Tifoja e morrittransmetohetnëpërmjetpickimittëmorrave. Nëtëkaluarën ka shperthyernëepidemisidomosnësituatatëvështiraekonomiko-shoqërore. Tefta Rota

19. Infeksionetvirale • Infeksioneveviraleiduhetkushtuarnjëvëmendje e rëndësishmepasijanëshumëtëshpeshta. Njënumërimadhityreshpërthejnënëepidemimasive, madjedhepandemi. Tëgjithavirozatpërbëjnënjëshkaktepërtërëndësishëmtëpaaftësisëtëpërkohëshmetënjerëzvenëpunë. • Virozatprekintëgjithaorganet, si sisteminnervor, sisteminrespirator. Virozatndahennë: virozaparenkimatoze si parotiti, hepatitis viral, dhevirozalimfotrope si munonukleozainfektivedhe SIDA. Tefta Rota

20. SËMUNDJET INFEKTIVE • Gripi – Ështënjësëmundjemjaft e përhapur. Nuk ka vit qëtë mos shpërthejëepidemi e kësajsëmundjedheshpeshatojanëshumëtëgjëradhemarrinvlerat e pandemive. Njihentre tipe virusitëgripittëcilëtemërtohenvirusi A, B dhe C. Virusi A nukinfektonvetëmnjerëzitporedhekafshët si psh, derrat, kuajtdhezogjtë. Ndryshengavirusi A, virusit B dhe C prekinnjerëzit, sidomosfëmijët. Virusi i gripitmundtëshkatojëpneumoni. Tefta Rota

21. SËMUNDJET INFEKTIVE • Fruthi – Ështënjëinfeksionakut. Ai ështëspecifikpërnjeriun, prekfëmijëtdhe ka karakterendemik. Infeksionipërhapetnërrugëaerogjene. • Parotiti – Prekgjendrënparotis. Edheky virus hynnëorganizëm me rrugëaerogjene. • Varicela – Ose lia e dhenëve. Prekfëmijët. Shfaqet me vezikulatëvoglanëtëgjithëtrupin. Zakonishtkalonlehtë, me përjashtimtërastevekurkomplikohet me pneumoni. • Mononukleozainfektive – ËshtënjësëmundjelimfoproliferativeqëshkaktohetngavirusiEbstein- Barr. Infektimindodhnëkontaktin e ngushtë me tësëmurin. Tefta Rota

22. SËMUNDJET INFEKTIVE • Sindroma e imunodeficencëssëfituar ose SIDA – Kjosëmundjeështëdiagnostikuarpërherëtëparënë 1981, dhebrendanjëkohetëshkurtërajomorrinjërëndësitëjashtëzakonshmepërvdekshmërinë e lartëqë ka arritur. Buriminfeksionijanëtësëmurëtdhebartësit e shëndoshëtëvirusit (seropozitivë). Transmetimibëhetmërrugëseksuale, me transfusion gjakuaposhiringaetj. • Shfaqjetfillestaretësëmundjes (dobësi, rënienëpeshë, anoreksi, subfebrilitet, djersëetj) janëtëpërgjithshmedhejospecifike. Elementipatologjikmëkryesorështëlimfoadenopatia e gjeneralizuar e shoqëruar me limfopeni. Uletimuniteti, përkëtëarsyendërlikohet me infeksione. Tefta Rota

23. SËMUNDJET INFEKTIVE • Malaria– Shkaktohetprejnjëprotozoariqëquhetplazmodiumi i malaries. Tek ne ka qenësëmundjeshumë e përhapur, por sot ështëzdukurplotësisht. Kjosëmundjetransmetohetngamushkonjat. Tefta Rota

24. Leishmanioza • Leishmanioza – Ështësëmundjeparazitareqëshkaktohetnga leishmania. Infektimibëhetprejqenit. Prekkryesishtfëmijëtdheshoqërohet me hepatosplenomegali. Tefta Rota

25. SËMUNDJET INFEKTIVE • Amebiaza - Ose dizanteriaamebikeqëshkaktohetnganjëprotozoar me emrinEntamoebahistolytica. Lezionetbazë i jepnëzorrën e trashë me uleracione. • Toksoplazmoza– Shkaktohetngaprotozoari me emrintoxoplazma gondi. Infektimindodhngafeçet e maceveapongamishi i derrit ose qengjitqënukkanëpasurpërpunimin e mjaftueshëmtermik. Tefta Rota

26. Infeksionetmykotike • Kandidoza– Infeksionqëshkaktohetngagrupi i kandidavetëcilëtjanësaprofitetëzakonshmetëlëkurës, gojës, tubittretës. • Helmintiazat – Sëmundjeinfektiveqëshkaktohenngakrimbat e ndryshëm. Ka disallojekrimbashqëjapinsëmundjetëndryshme. • Ekinokokoza– Shkaktohetngaechinococcusgranulosus. Forma adulte tëparazititjetojnënëzorrët e qenit, ujkut, çakallit. Ky mikrobmerret me produktet e mishittëinfektuar. Ështënjësëmundje e shpeshtënëvendetblektorale. Tefta Rota

27. Askaride Tefta Rota

28. Literatura • ShyqyriSubashi, EduartHaxhihyseni “AnatomiaPatologjike” (f. 391- 455) Tefta Rota