Leksioni 1

1. Leksioni 1 Promovimi I Ndryshimeve ne Shendet

2. Percaktimi I Perspektives ne Shendet • Shendet – Dimensionet: Shpirterore, Fizike, Mendore, Intelektuale, Sociale, Emocionale, Ambientale • Qellimikryesormerret me problemetglobale, ndryshimetdhearritjet. • Mireqenia • Arritja e nivelit me telarteteshendetit • Tejesh mire • Status shendetsortekenaqshem

3. Percaktimi I Perspektives ne Shendet • Shendeti: Djedhe Sot • 1800 • Shendeti = mungesesemundje • Semundjet me teshpeshta: Plaget, influenza, cholera • Shendeti I varfershpeshshoqerohet me higjenetevarfer • Fundi I 1800 dhe 1900s • Dyshime se ambientimundtejeteshkaktar I semundjeve

4. Percaktimi I Perspektives ne Shendet • OBSH • 1947 – Konferencandekombetarembishendetin global • “Shendetieshtenjegjendjemireqenie e plote physical, mental, dhe social, jovetemmungese e semundjesosepaaftesive.” • Per here te pare domethenia e shendetitishte me shume se samungesa e semundjes

5. Percaktimi I Perspektives ne Shendet • 1960 percaktimi I shendetitperfshinte: • Elementet e jetes • Fizike • Sociale • Mendore • Dimensionet e jetes • Ambientale • Shpirterore • Emocionale • Intelektuale

6. Percaktimi I Perspektives ne Shendet • Shendeti SOT • Mortalitetitregon se njerezitpojetojne me shume • Morbiditetitregon se gjithnje e me paknjerezvuajnengasemundjeinfektive • A janenjerezit me teverteteteshendetshem?

7. Gjashtedimensionet e vazhdimesiseshendet- semundje • Fizik • Perfshinfunksionintrupor, fitnesinfizik, aktivitetet e jetes se perditshme (ADL) • Sociale • Aftesia per teruajturkenaqshemnjelidhje • Intelektual • “Fuqiatrunore” • Aftesia per temenduarqartedhearsyetuar me objektivitet.

8. Gjashtedimensionet e vazhdimesiseshendet- semundje (Vazhdim) • Emocional • Mendimi per vetendhevete-efikasiteti • Ambiental • Tejeshmirenjohes per ambientin e jashtemdheroliyne ne ketefushe • Shpirterore • Tendjeheshpjese e njespektritegjereegzistence

9. <<Insert figure 1.1>> Figure 1.1

10. Dimensionet e rejateshendetit • Njerezteshendetshem 2000 • 1990 – U.S. propozoinje plan shendetsornacional me objektivaafatgjata per individetdhegrupet. • Njerezteshendetshem2010 • Planifokusohet ne 28 aspekteqeperfaqesojneprioritetet e shendetitpublik • Shembujtperfshijne: perdorimin e duhanit, nutrition dhelidhja me kujdesin

11. Insert table 1.1 Table 1.1

12. Ndryshimetnacionale: permiresimi I shendetitdhereduktimi I pabarazise OrganizatatdheProfesionistet e shendetit do punojne se bashku per tendihmuarnjerezit se sitemarrinvendime me teshendetshme per shendetin. • Qellimetperfshijne; permiresimin e sigurimitteshendetit, akses me te mire me mepakpara, cilesi e larte e kujdesit, permiresimi I edukimit, politikatmbrojtesedhepermiresimi I ambientit

13. Fokusi I rimbiPromovimin e Shendetit • Promovimi I Shendetit • Asistonindividetdhegrupetqetendermarinndryshime ne sjellje • Sjelljet e rrezikshme • Veprimeqerrisinpredispozicioninndajsjelljeveterrezikshme. • Cilatsjelljeterrezikshme do tepelqeniqetendryshoni?

14. Parandalimi I Semundjeve • Trelloje • Primar • Veprimeteplanifikuara per tereduktuarrrezikunperpara se tendodhe • Secondar • Njohja e hershme e faktoreveterrezikutdhendermarja e veprimeve per tereduktuaroseeliminuarrrisqet • Tertiar • Trajtimi I semundjes • Incidenca= numri I rasteveterejaPrevalenca= numri I rasteveegzistuese

15. Drejtimet e Reja ne Shendet • Mendonidisasjelljeshendetsorepozitivedhe negative? • Promovimi I shendetitduhettejetembeshtetes • KritikatShendetsore • Intolerancandajtetjereveteciletnukarrijneteplotesojneqellimet e shendetit

16. Drejtimet e rejateshendetit <<Insert table 1.2 here>>

17. Pergatitja per territurstatusin e shendetit ne shekullin e 21 • Problemet e shendetit Global • Globalizimikapasurnjeefekttethellembifaktoretekonomik, social, shkencat e sjelljesdheteknologjineteciletinfluencojneshendetin tone. • Pergjegjesitenderkombetare ne parandalimjaneterendesishme per teparandaluarperhapjen e semundjeve.

18. DiferencatGjinore ne StatusinShendetsor • Pseegzistojneketodiferenca? • Diferencatfiziologjike • Me pakkerkimejanekryermbishendetin e gruaspara 1990 • Instituti I shendetitkombetarkrijoiZyren e KerkimevembiShendetin e Gruas • Iniciativat e ShendetitteGruas • 15 vite, $625 million dollar per njekerkimklinikmbishkaqetkryesorevdekjeve/semundjeve ne 160,000 gra postmenopausal

19. Faktoretqeinfluencojnestatusin e shendetit <<Insert fig 1.2>> Figure 1.3

20. Permiresimi I shendetit • Sjelljeteshendetshme • Gjume I miregjatenates (minimumi 7 ore) • Ruajtja e zakoneveteshendetshmetetengrenit • Menaxhimi I peshes • Pjesemarja ne aktiviteterikrijuesefizike • Mosperdorimi I duhanit • Praktikimi I seksittesigurte • Kufizimi I marrjevealkolike • Planifikimi I rregullt I egzaminimevemjeksore

21. Permiresimi I shendetit • Veprimetetjera • Kontrolli I stresoreve • Mbajtja e lidhjevedomethenese • Ti kushtoshvemendjevetes • Pjesemarrja ne aktivitetetegezuaracdodite • Terespektoshambientin • Tevleresoshcdodite • Tejesh i mire me vetenashtusijeni me tetjeret • Tenjoheshsistemin e kujdesitshendetsordhe ta perdoresh ate pa kursim • Rreshtonifaktoretetjereqepromovojneshendetin!

22. Pergatitja per Ndryshimet ne Sjellje • FaktoretqeNdikojneNdryshimet ne Sjellje • Predispozicioni • Asistimi • Mbeshtetja • Motivimi • Deshira per tendryshuar

23. Faktoretqeinfluencojnevendimet e ndryshimeve ne sjellje Insert fig 1.3 Figure 1.3

24. Pergatitja per Ndryshimet ne Sjellje • Motivimi • Tekeshshperblimosearsye per tekryerndryshimin • Gadishmeria • Gjendje e teqenitqeprecedonndryshimin ne sjelljedhe e ben ate temundur • Besimet • Vleresimi I lidhjesndermjetdisaobjekteve, veprimeose ide sidheatributendajobjektit, veprimitoseidese • Qendrimet • Nje sere besimesh, ndjenjashdhesjelljesh, tendencat ne lidhje me dike osedicka.

25. Modeli I BesimeveteShendetit (Rosenstock) • Perceptimi I seriozitetit • Sa seriozmundtejeteproblemineselihettezhvillohetosenuktrajtohet? • Ka me shumemundesitekerkohettrajtimineseefektetperceptohensiserioze. • Perceptimi I prekshmerise • Con ne zhvillimin e problemeveshendetsore • Njerezitqemendojne se jane ne rreziktelarteka me shumemundesitendermarrinveprime • Sinjalet per veprim • Kujtesarrethproblemevepotenciale me mundesi per tendermarreveprime

26. Qellimet e Ndryshimeve • Paramendimi • Produkt I besimevedheqendrimeve ne drejtimtenjeveprimi. • Teoria e VeprimeveteArsyeshme • Mendimet pas veprimit

27. Pergatitja per ndryshimin e sjelljeve • Ata qenarrethojnesiAgjenteNdryshimi • Familja • LidhjetSociale • MbeshtetjaSociale

28. Problemet me Ndryshimet ne Sjellje <<Insert fig 1.4>>

29. Zgjedhja e strategjise se ndryshimittesjelljes • Teknikat • Ndikimi • Fillo me ngadale, me hapatevogladhetesigurta, jifleksibel, mosharrondonje hap, jepicmimvetes. • Vizualizimi • Modelimi • KontrolloSituaten • Cmimet • Ushqim/pije • Aktivitet • Manipulo • Kontrollo • Socializo

30. Ndryshosjelljentende • Vetevleresimi • Kualifikimet: stimulojneaktivitetet • Pasojat: rezultatet e aktivitetit • Analizimi I SjelljevePersonale • Frekuente • Vazhdueshme • Serioze • Baza e problemeve ne sjellje • Ndezveprime

31. Ndryshosjelljentende • Marja e Vendimeve • Kujto, ndryshimimerrkohe. • Mba ne vemendjealternativat. • Ruajvlerat/besimet. • Percaktimi I QellimeveRealistike • Vleresopseeshte I rendesishemndryshime. • Mendo per mundesitedhekufizimet. • Cilatprograme/servisemundtiundihmojneju? • A janefamiljaretdhemiqtetegatshem per mbeshtetjeqellimetematshmedhetearritshme?