HES PROJELERİNDE ÇED SÜRECİ ve İPTAL DAVALARI

1. HES PROJELERİNDE ÇED SÜRECİve İPTAL DAVALARI Av. Süleyman BOŞÇA Enerji Hukuku Araştırma Enstitüsü Başkanı

2. ÇED’LE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER • T.C Anayasası m. 56: “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.” • Çevre Kanunu m. 10: “Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez.” • ÇED Yönetmeliği (17.07.2008 tarihli Resmi Gazete)

3. ELEKTRİK PİYASASI LİSANS YÖNETMELİĞİm. 10 • İnceleme ve değerlendirme sonucu lisans alması Kurul kararıyla uygun bulunan başvuru sahibi tüzel kişiye; Lisans başvurusuna konu üretim tesisi projesinin, 17/7/2008 tarihli ve 26939 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında olması halinde, söz konusu Yönetmelik kapsamında alınan kararı ibraz etmesi, için üçyüz gün süre verilir. Lisans başvurusunda bulunan tüzel kişiler uygun bulma kararının kendilerine yapılan yazılı bildirimi izleyen otuz gün içerisinde, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği çerçevesinde ilgili kuruma başvurmak zorundadır.

4. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ • Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED): gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesiiçin alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalardır.

5. ÇED YÖNETMELİĞİ Çevresel etki değerlendirmesine tabi projeler MADDE 7 – Bu Yönetmeliğin; a) EK-I listesinde yer alan projelere, b) Seçme Eleme Kriterlerine tabi olup "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" kararı verilen projelere, • Bu Yönetmelik kapsamında ya da kapsamı dışında bulunan projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesi halinde, kapasite artışı toplamı bu Yönetmeliğin EK-I’inde belirtilen eşik değer veya üzerindeki projelere, ÇED Raporu hazırlanması zorunludur. "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı verilen proje için yedi yıl içinde yatırıma başlanmaması durumunda "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı geçersiz sayılır. "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumsuz" kararı verilen projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumsuz" kararı verilmesine neden olan şartların tamamında değişiklik olması durumunda proje sahibi yeniden başvuruda bulunabilir.

6. ÇED YÖNETMELİĞİ MADDE 15– Bu Yönetmeliğin; a) EK-II listesinde yer alan projeler, b) Bu Yönetmelik kapsamında ya da kapsamı dışında bulunan projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesi halinde, kapasite artış toplamı bu Yönetmeliğin EK-II’sindeki eşik değer veya üzerindeki projeler, Seçme eleme kriterlerine tabidir. “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı verilen proje için beş yıl içinde yatırıma başlanmaması durumunda Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı geçersiz sayılır. "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" kararı verilen projeler için gerekçeli karar Bakanlığa bildirilir. Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi uyarınca "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" kararı verilen projeler, Çevresel Etki Değerlendirmesine tabidir. Bir yıl içinde bu Yönetmeliğin 8 inci maddesine göre Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinin başlatılmaması durumunda başvuru geçersiz sayılır.

7. ÇED YÖNETMELİĞİ EK– I LİSTESİ ● Kurulu gücü 25 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller. ● 154 kV (kilovolt) ve üzeri gerilimde 15 km’den uzun enerji iletim tesisleri (iletim hattı, trafo merkezi, şalt sahaları).

8. ÇED YÖNETMELİĞİ EK– II LİSTESİ SEÇME-ELEME KRİTERLERİ UYGULANACAK PROJELER LİSTESİ (Ek– 1 Listesinde Yer Alan Alt Sınırlar Bu Listede Üst Sınır Olarak Alınır) ● Kurulu gücü 0,5 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller. ● 154 kV üzeri gerilimdeki enerji iletim tesisleri (5 Km ve üzeri).

9. ÇED İPTAL DAVALARI Yürütmeyi Durdurma Kararlarında ve İptal Davalarında Mahkemelerin Durdurma ve İptal Gerekçeleri: ● HES projesinin, aynı dere üzerinde bulunan diğer HES'ler ile birlikte değerlendirilmesi gerektiği, ● Enerji nakil hatlarının  HES projelerinden ayrı olarak ele alındığı, Enerji nakil hattı olmadan proje kapsamındaki HES projesinden üretilen elektrik enerjisinin ulusal ağa eklenemeyeceği, bu hatların ciddi çevresel etkilerinin (ağaç kesimi, yol açılması, yangın potansiyelleri vb.) olduğu, bu nedenle ENH ve HES'lerin çevresel etkilerinin birlikte ele alınması gerektiği,

10. ● Çevre ve Orman Bakanlığının HES projelerinde Tennant metodunu kullanarak dere yatağına bırakılacak su miktarını belirlediği ( bu değer yıllık ortalama akış debisinin 10% ‘dur ) bu değerin Doğu Karadeniz bölgesindeki nehirler için kullanılmasının çok da doğru olmayabileceği, çevresel açıdan vurgulanmak istenen noktanın, tennant metodunun sucul yaşamın içinde bulunduğu yeri, kötüden iyiye doğru grupladığı ve su miktarı hakkında daha sonra değerlendirme yaptığı, bu metot uygulanmadan önce uygulama bölgesinin sınıflandırılmasının gerekliği,

11. ● HES çalışmalarının inşaat ve enerji üretimi süreçlerinin ayrı ayrı çevresel etkilerinin olduğu; HES inşa eden firmaların uyguladıkları inşaat yöntemlerinin gelişmiş özellikler taşımadıkları, inşaat sektörünün ekosistem üzerinde ciddi tahribat açan yöntemleri, belki de süregelen bir alışkanlık olarak devam ettirdiği, projelerdeki temel belirsizliğin kullanılacak inşaat yöntemlerinin net olarak ortaya konulamaması olduğu, ● Tünel kazısı hafriyatının depolanacağı eski taş ocaklarının yerlerinin proje tanıtım dosyasında olmadığı, ayrıca açık kazılardan çıkan büyük hacimdeki hafriyatın nasıl bertaraf edileceği hakkında proje tanıtım dosyasında herhangi bir bilgi bulunmadığı, hazırlanacak olan ÇED raporunda hafriyat döküm alanları ve döküm şekli hakkında detaylı bilginin verilmesinin gerektiği, yüzeyden kazınacak olan bitkisel toprağın nerede barındırılacağının açık bir şekilde yazılmadığı,

12. ● Proje kapsamında kesilecek ağaçların heyelan ve erozyona yol açıp açmayacağı, proje kapsamında ortaya çıkabilecek katı atık ve atık suların bölgenin doğal yapısına zarar verip vermeyeceği hususlarının gerektiği gibi incelenmediği,

13. SONUÇ ● ÇED Yönetmeliği gereğince “Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumsuz" kararı verilen projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumsuz" kararı verilmesine neden olan şartların tamamında değişiklik olması durumunda proje sahibi yeniden başvuruda bulunabilir. ● ÇED İptal Kararı, ÇED Raporunun Birkaç Bölümüne İlişkin Olması Halinde ÇED Süreci En Baştan mı Başlayacak? Sadece eksik veya yetersiz görülen kısımlar yeniden düzenlenmeli ve hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulmalıdır. Bu durumda inceleme ve değerlendirme komisyonu tekrar toplanır. Yapılan düzenlemelerin yeterli görülmesi halinde ÇED Raporu sonuçlandırılır. Proje ile ilgili ÇED Olumlu ya da ÇED Olumsuz kararı verme yetkisi Bakanlıktadır.

14. ● ÇED İptal Kararlarının Tesis Tamamlanma Süresine Etkisi? Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği kapsamındaki tesis tamamlanma süresinin ÇED’e ilişkin iptal kararının verilmesinden itibaren yeniden ÇED’e ilişkin karar alınıncaya kadar uzatılması için EPDK’ya süre uzatım talebinde bulunulması gerekmektedir. (Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği m. 10/12)

15. TEŞEKKÜRLER s.bosca@ehae.org.tr