INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT

1. INLEIDING TOT HET RECHTPRIVAATRECHT Thema 2b - het rechtsfenomeen Prof. Dr. Rogier de Corte 1ste bac. PSW – academiejaar 2005-06 Inleiding Thema2-b17 okttober 2005

2. Het rechtsfenomeen wat is het probleem bij de inhoudelijke omschrijving van wat is recht? - verschillende verschijningsvormen van rechtindividuele case, algemene regel, verantwoording- verschillende functies van het rechtdistributief, ruimte creërend, handhavend- inhoudelijke diversiteithumanitaire interventie in Somalië, overspel …- maatschappelijk verschillende visiesbevrijding onderdrukten, veiligheid heersers

3. probleem recht identiteitscrisis van het recht recht (en juristen) boden eeuwenlang oplossingen voor maatschappelijke problemen,oplossingen vanuit een relatief gesloten denkwerelddeze oplossingen werden spontaan aanvaard, verwijzend naar een zeker sacraal element dat met recht verweven wasrecht is probleemloos bij spontane aanvaarding van de geboden oplossingen

4. probleem recht vanaf de jaren 1960 verdwijnt spontane aanvaarding • zij die verantwoording vragen aan anderen, moeten zich nu zelf verantwoorden (controle rechterlijke macht …) • recht wordt één van de maatschappelijke systemen naast de vele andere (invoering bemiddeling als oplossingsmodel) • de maatschappij zelf is niet meer uniform, zodat het oplossingspatroon voor conflicten dit ook niet meer is

5. oplossing - 5 grote stromingen in het recht duiden - elk van deze stromingen legt bepaalde aspecten bloot- maatschappelijke kader waarin het recht zich beweegt

6. I - Vijf benaderingen • natuurrecht school • rechtspositivisme • functionele rechtsleer • Juristic Concepts-theorie • Law and Economics

7. A. Natuurrechtschool de kern van fundamentele rechtsregels zijn te herleiden tot de natuur van het «mens-zijn»concrete rechtsregels zijn vertalingen van dit natuurrechtdit impliceert dat rechtsregels dienen getoetst te worden aan het natuurrecht en daaraan ondergeschikt zijn het recht op levenhet recht op eigendomhet recht om te huwen …..

8. natuurrechtschool het drama van Antigone van Sophocles aan wie moet Antigone gehoorzamen?- aan het bevel van koning Creon- of aan de goddelijke wet, die haar oplegt haar broer (Polineikes) te begraven indien men staande houdt dat onrechtvaardige wetten niet moeten nageleefd worden, moet men zich noodzakelijk op het natuurrecht beroepen

9. natuurrechtschool natuurrechtwordt vervangen door ‘de rechten van de mens’ positiefrechtelijke bepalingen worden opzij geschoven omdat ze strijdig worden geacht met de opvattingen over mensenrechten zoals die nu zich ontwikkelen Antigone: onrechtvaardige wetten leef ik niet na!

10. B. Rechtspositivisme met de Franse revolutie en de daarop volgende codificatie wordt rechta) weggehaald uit het bovenwereldlijkeb) weggehaald uit de sfeer van de ‘gunsten’c) onderworpen aan de toets van de rationaliteit: normen worden niet meer geformuleerd naar aanleiding van een betwisting, maar op voorhand

11. rechtspositivisme RECHTSREGELS krijgen een autonoom bestaan

12. rechtspositivisme recht wordt de studie van de rechtsnormen normen hebben gelding enkel door hun formele legitimatie de norm wordt niet teruggekoppeld naar de onstaansreden de regel krijgt voorrang boven de norm dura lex sed lex

13. omschrijving recht is - het geheel van regels & instellingen- door de overheid - bindend opgelegd aan de burgers- ter ordening van de maatschappij- in rechtvaardigheid

14. gedragsregel & instelling-1 gedragsregel bevelen - wat - hoe openbare orde dwingend aanvullend beloven - wat - grondrechten

15. gedragsregel & instelling gedragsregel bevelen - wat - hoe openbare orde dwingend recht aanvullend recht

16. gedragsregel & instelling gedragsregel stadium van het bevelen is nog niet bereikt beloven - wat - grondrechten

17. gedragsregel & instelling instellingen de complexiteit van de normering is zo groot, dat de handhaving een gespecialiseerde en voortdurende ondersteuning vereist:- algemeen welzijn: OCMW- bescherming van de privacy: CBPL- tewerkstelling: VDAB ………….

18. gedragsregel & instelling-3 instellingen slachtofferbijstand in de huidige maatschappij vroeger art. 1382 B.W. - oplossing met regels oplossing met instellingen:- Motorwaarborgfonds- Commissie Slachtofferhulp- OCMW …. nu

19. opgelegd door gelegitimeerde organen een belangrijk aspect van een rechtsnorm is de formele legitimering: eenmaal totstandgebracht door een bevoegd orgaan heeft de regel gelding, zonder dat de gelding nog in vraag mag gesteld worden- geen toetsing van de normen- op voorhand vastgelegd en publiek gemaakt- verschil met andere normen

20. ter ordening van de uitwendigheid de toepassing van een rechtsregel wordt steeds geïnitieerd door een uitwendig gedrag, maar blijft niet noodzakelijk beperkt tot het uitwendig gedrag strafrecht verbintenissen uit overeenkomst verbintenis uit onrechtmatige daad

21. in rechtvaardigheid de ordening is geen willekeurige ordening, maar een ordening waaraan waarden ten grondslag liggen: gelijkheid, vrijheid, … het bereiken van de maatschappelijke vrede (rechtvaardigheid) is de reden waarom rechtsregels worden gemaakt verhouding tussen de belangen vanhet slachtoffer ende dader

22. recht versus rechtvaardigheid eenmaal een regel ‘geformuleerd’ werd [formalisering van norm]ontstaat er een structurele spanning tussende regelenwat als een rechtvaardige oplossing kan doorgaan -eenmaal een norm gecreëerd, kan hij niet getoetst worden de noch aan de onderliggende waarden noch aan concrete case

23. afdwingbaar • rechtstreeks door overheid of door burger via de overheid • verbod vaneigenrichting • niet noodzakelijk elke norm • volkenrecht • verlies van overtuigingskracht

24. beoordeling • historisch een belangrijke stap tegen willekeur in het recht – regels worden op voorhand vastgelegd en de rechter past ze toeklemtoon ligt op regel niet op rechter • de rechtspositivistische leer weegt nu nog zwaar door op het rechtsgebeuren: het verklaart- het verbod van de toetsing van de wet aan de grondwet- het schoorvoetend erkennen van algemene rechtsbeginselen (Hof van Cassatie)

25. beoordeling • statisch en formeel • de juridische werkelijkheid wordt herleid tot de ‘rechtsregel’ - dura lex sed lex

26. beoordeling • werkt sterk vervreemdend bij ontwikkeling van rationele concepten, voorwaarden en regels allerhande, krijgen de regels en voorwaarden een eigen bestaanen keren zich tegen hun eigen doel ….

27. C. Functionele rechtsleer de kern van recht is niet het arsenaal van regels (objectiveren van het recht), maar welde maatschappelijke activiteit van het oplossen van [bepaalde] problemen volgens [bepaalde] modellen op een aanvaardbare wijze Law in actionLaw in the books verantwoordenwaarheden poneren

28. algemeen recht, in de zin van het bieden van verantwoorde oplossingen voor maatschappelijke conflicten, is eerder een menselijk kunstwerk dan een gegeveneen goede beslissing is een evenwichtige beslissing waar rekening wordt gehouden met alle aspecten die mogen betrokken worden bij een beslissing - proto-juridisch veld - juridisch veld - meta-juridisch veld

29. proto-juridisch veld-1 indien recht de kunst is om goed te beslissen dan is het « omgaan » met het maatschappelijk conflict dat de grondslag van de beslissing vormt een eerste belangrijk gegevendrie belangrijke inzichten: • subjectief vs. intersubjectief • context-bepaald • bewijsrechtelijk beperkt hetverhaal

30. proto-juridisch veld-2

31. juridisch veld-1 het oplossen van maatschappelijk conflicten geschiedt aan de hand van verwachtingspatronen: op voorhand gedefiniëerde oplossingsmodellen = positieve rechtsnormenproblemen zijn: • hermeneutische cirkel • spanning norm - regel

32. juridisch veld-2 hermeneutische cirkel • norm wordt gevonden door de feiten, terwijl de feiten slechts kunnen geselecteerd worden indien men de norm kent • de norm zelf verstaat men slechts door zijn tekst-elementen, terwijl de tekstelementen slechts begrijpelijk zijn door het geheel

33. juridisch veld-3 het doorbreken van de hermeneutische cirkel gebeurt door: • het anticipatief beslissen • het recursief denken expertise

34. juridisch veld-3

35. juridisch veld-4 spanning norm - regel de norm (het beoogde resultaat) valt niet steeds samen met de regel (de uitgedrukte tekst)  een regel kan nooit een norm « vatten » normdoel

36. juridisch veld-5

37. meta-juridisch veld-1 een goede beslissing wordt niet alleen bepaald door:- een correcte inschatting van het maatschappelijk conflict dat aan de grondslag ligt- en door een deskundige toepassing van het normenmateriaal gelijkgeaarde conflicten worden met hetzelfde normenstelsel verschillend opgelost, zonder dat dit een verstoring is van de rechtsorde voorbeeld: vonnis Brusselmans

38. meta-juridisch veld-2

39. de beslissing-1 de daadis voor een jurist een beslissing waarbij: • op evenwichtige wijze de verschillende componenten in rekening zijn gebracht • door de motivering de aanvaardbaarheid wordt beoogd Besl = f(PJM)

41. de beslissing - 3 subjectieve &intersubjectievewerkelijkheid verhaal 1 verhaal bepaalt norm verhaal 2 bestaande rechtsnormen

42. D. Juristic Concepts-theorie zoeken naar grondbegrippen in het recht aanspraken claims schuld duty bevoegdheid faculty aansprakeloosheid macht power gebondenheid liability

43. E. Law & Economics de rechtsordening verloopt niet via de zgn. juridisch-ethische benadering, maar wel via de economische beginselen:- de mens streeft nutsmaximalisatie na- gaat daarbij rationeel te werk- met het oog op het verdelen van de koek bij het nemen van beslissingen moet een kosten-batenanalyse worden gemaakt, waarbij rekening moet worden gehouden met de externe effecten en de transactiekosten

44. III - Rechtssysteem -rechtsorde • rechtspluralisme • rechtsmonisme

45. rechtspluralisme formeelwie produceert de regel de Belgische rechtsorde en de meeste andere rechtsorden zijn gekenmerkt door zeer grote diversiteit of pluralisme aan formele bronnen

46. rechtspluralisme Vlaanderen federale wetten Europa

47. rechtsmonisme los van de verscheidenheid aan bronnenwordt het Belgisch recht als één geheel aangezien= rechtsmonismehoe gerealiseerd? instellen van hiërarchie van normenfederale rechtscollegesprecudiële vragenuitputting interne rechtsmachtverdragsautonome interpretatie

48. beoordeling rechtssysteem conceptueel opgebouwd systeem common law systeem

49. IV - Rechtsvinding wat bakt men ervan in de praktijk?hoe gaat de rechter om met de conflictenbescherming? rechtspositivisten- de rechter past de wet toe, via een juridisch syllogisme- la bouche qui prononce la loi- dura lex sed lex functionalisten rechtspreken is een complexe handeling 1. regels kunnen eigen toepassing niet vastleggen2. regel: steeds duidelijke kern, onduidelijke rand3. spanning tussen orm en regel is essentie van recht

50. V - Juridisering • wat en gevolgen? • sport: is voetbalfout een onrechtmatige daad? • ontspanning: scouts organiseren nachtdropping