İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI

1. İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Ferda Ulutaş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 11 Şubat 2014 EBSO, İzmir

2. KAPSAM • Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir? • TTGV ve Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Faaliyetleri • Örnek Uygulamalar ve Kazanımlar • UNIDO Eko-verimlilik Programı • TTGV Çevre Destekleri Programı

3. Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir?

4. Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir? Kirlilik Kontrolu – Kirlilik Önleme Temiz Üretim Geri Dönüşüm Arıtma Seyreltme 1990 KirlilikÖnleme (Temiz Üretim) 1960 KirlilikKontrolü (Boru-sonu)

5. Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir?

6. Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir? Boru sonu Ürün Kaynaklar PROSES Atık Atık Bertarafı TEMİZ ÜRETİM UYGULAMASI İLE Ürün PROSES Kaynaklar Atık Bertarafı Atık

7. Temiz Üretim (Eko-verimlilik) Nedir? Temiz üretim: Bütünsel ve önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı - UNEP) Temiz üretim:Hammadde, su ve enerjinin etkin olarak kullanılarak olası en yüksek oranda ürüne/ hizmete dönüştürülmesi Temiz Üretim: Atık miktarının azaltılarak verimliliğin artırılması

8. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Gelişimi • Temiz üretim kavramı, 1990’lı yıllardan bu yana, pekçok ülkenin gündeminde yer almaktadır. • AB’de 1980’li yıllardan beri kirliliğin önlenmesi, vb. kavramlar ile temiz üretim ile ilgili konular gündemdedir. • Özellikle son yıllarda “sürdürülebilirlik” yaklaşımı ile birlikte üretim boyutu kadar tüketim boyutu da ön plana çıkmış, “sürdürülebilir tüketim ve üretim” kavramı üzerinde yoğun olarak durulmaya başlanmıştır. • Başta AB olmak üzere pek çok ülkede “temiz üretim” ve/veya “sürdürülebilir tüketim ve üretim”, vb. kavramları hedefleyen politikalar, stratejiler, eylem planları hayata geçmektedir.

9. Hammadde kullanımının azaltımı Kaynakta atık azaltımı Enerji verimliliğinin artırılması (Tehlikeli) kimyasal tüketiminin azaltımı Çevreye duyarlı tasarım Ürün dayanıklılığının ve ömrünün artırılması Geri dönüşüm çalışmalarını içeren koruyucu/bütünsel/sürekli bir stratejinin ÜRETİM SÜREÇLERİNE ÜRÜNLERE HİZMETLERE uygulanarak Maliyetlerin azaltılması ve çevresel performansın geliştirilmesi ile eko-nomik ve eko-lojik verimliliğinin arttırılması demektir. Neden Temiz Üretim (Eko-verimlilik)? VERİMLİLİK ARTIŞI İLE ÇEVRESEL PERFORMANS VE EKONOMİK KAZANÇ

10. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yeniden kullanım ve/veya geri dönüşüm • Ürün modifikasyonu

11. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Atıkların kaynağında azaltımı • Yönetsel önlemler: • Temiz üretimin en basityöntemlerinden biridir. • Ciddi bir yatırım maliyeti getirmez. • Olanaklarınbelirlenmesinin hemen ardından uygulamaya geçirilebilir. • Ör: Üretim planlaması, bakım onarım programları, eğitim programları, enerji yönetimi • Ör: Su vanalarının kapalı tutulması, ekipmanların, boşa çalıştırılmaması, kimyasal madde dozlarınınoptimizasyonu,vd. yoluyla su, enerji ve diğer kaynak kayıplarınınönlenmesi

12. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Atıkların kaynağında azaltımı • b. Daha iyi proses kontrolü: • Proses çalışma şartlarının kaynak tüketimi, üretim ve atık oluşumu bakımından optimum düzeye uygun olup olmamasının kontrol edilerek, gerekli ise uygun şekilde düzenlenmesini içerir. • Sıcaklık, zaman, basınç, pH, proses hızı gibi parametrelerin izlenmesini ve olabildiğince optimum seviyelere yakın tutulmasını kapsamaktadır. • Yönetsel önlemlere göre daha gelişmiş bir izleme ve yönetim (otomasyon, vb.) gerektirmektedir.

13. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Atıkların kaynağında azaltımı • c. Malzeme değişimi: • Maliyet ve kaliteden ödün vermeden daha yüksek kalitede bir malzemenin kullanılmasıdır. • Malzemelerin kalitesi ile ürünlerin kalite ve miktarlarını doğrudan etkiler. • Malzeme değişimi malzemelerin daha iyi çevresel özelliklere sahip olanlarla değişimini de kapsar. (Ör: Tehlikeli kimyasal madde içeren bir boyanın çevre dostu alternatifi ile ikamesi, tehlikeli kimyasal maddenin neden olduğu arıtıma gereksinimleri ve maliyetlerinin ortadan kalkmasını/ azalmasını sağlar)

14. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Atıkların kaynağında azaltımı • d. Ekipman Modifikasyonu: • Var olan ekipmanların daha az atık oluşması ve daha verimli üretim prosesleri sağlaması yönünde geliştirilmesidir. • Motor devirlerinin ayarlanması, yüksek verimli motor kullanılması, reaktör, tank, vb. hacimlerinin optimizasyonu, sıcak ve soğuk yüzeylerin izole edilmesi, vb. ekipman modifikasyonuna verilebilecek örneklerden bazılarıdır.

15. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Atıkların kaynağında azaltımı • e. Proses Değişikliği: • Modern ve daha verimli teknik ve teknolojilerin kullanılmasını kapsar. • Diğer temiz üretim uygulamalarından daha yüksek bir ilk yatırım maliyeti gerektirir. • Potansiyel kazanımlar ve kalitedeki artışlar yatırımın kısa süre içinde geri dönmesini sağlar, firmanın daha güncel ve çağdaş üretim proseslerine geçmesini kolaylaştırır. • Bu tür uygulamalar genellikle ürün ve üretim kalitesinde de iyileşme sağlar. • Ör: Fırın yakma teknolojisinin değiştirilerek verimli yanma ve kaliteli ürün elde edilmesi

16. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Yeniden Kullanım/ Geri Dönüşün • Yerinde geri dönüşümya da yeniden kullanım, atıkların toplanması ve bunlarınüretimin aynı ya da farklı bölümlerinde yeniden kullanılmasınıkapsar. (Ör: Bir prosesten kaynaklı yıkamasuyunun diğer bir temizleme prosesinde yeniden kullanımı) • Yan ürün, atıkların toplanması (gerekiyorsabelli bir işlemden geçirilmesi) sonrası diğer firmalara girdi olarak satılmasıdır. (Ör: bira fabrikasından kaynaklanan atık mayanın, hayvanyemi, balık üretimi ve gıda katkı maddesi olarak kullanılması; atıktan enerji üretilmesi)

17. Temiz Üretimin (Eko-verimlilik) Nasıl Uygulanır? • Atıkların kaynağında azaltımı • Yenidenkullanımve/veyageridönüşüm • Ürünmodifikasyonu • Ürün Modifikasyonu • Geliştirilmiş ürüntasarımı, malzeme tüketimi ve tehlikeli maddelerin kullanımındaazaltım sağlayabilir. • Geri dönüştürülebilir ürünler, uzatılmış ürün ömrü, daha etkin ve daha az malzeme yoğun paketleme, zararlı madde içeren malzemelerin kullanılmaması • Ürünlerin hafifletilmesi, et kalınlıklarının azaltılması,ürünün daha kolay geri dönüştürülebilir olmasınısağlayan tasarımlar, vd. • Ör: Ambalaj değişimi (Buradaki temel bakış açısı, ürünün korunmasınıgaranti ederken, ambalaj malzemesi miktarınınminimize edilmesidir.) • Ör:Kırılabilir malzemelerin korunmasına yönelikolarak plastik köpük yerine geri dönüştürülmüş karton kullanımıdır.

18. TTGV ve Temiz Üretim (Eko-verimlilik)

19. İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI AB ÇEVRESEL İŞBİRLİĞİ AĞLARI PROJESİ İZMİR EKO-VERİMLİLİK TEMİZ ÜRETİM PROJESİ UNIDO TEKSTİL SEKTÖRÜ PROJESİ GEF ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJESİ YEŞİL GİRİŞİMCİLİK PROJESİ İSKENDERUN KÖRFEZİNDE ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ PROJESİ ÇOB-TTGV – TEMİZ ÜRETİM PROJESİ AB 7. ÇERÇEVE: SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİM ÜRETİM PR. UNIDOEKO-VERİMLİLİK ESİNKAP TTGV ÇEVRE DESTEKLERİ OTİM PROJESİ TTGV Kuruldu

20. UNIDO EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI

21. BM Ortak Programı “TÜRKİYE’NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ” BM ORTAK PROGRAMI Proje Süresi: 3 Yıl (2008-2011) Ana Faydalanıcı: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Proje Yürütücü Ortakları: • Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) • Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) • Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) • Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Faydalanıcı: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Pilot Bölge: Seyhan Havzası (Kayseri, Niğde, Adana)

22. UNIDO Eko-verimlilik Programı Proje Ekibi: Yürütücü Kuruluşlar: Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Proje Danışmanı: Prof. Dr. Göksel N. Demirer (ODTÜ) Program Süresi Haziran 2008 – Aralık 2011

23. Proje Uygulamaları Gıda ve İçecek Sektörü • Adana - PAKYÜREK Tarım San. ve Tic. A.Ş. • Kayseri - GÜLSAN Gıda San. ve Tic. A.Ş. (MEYSU) Metal İşleme ve Makine Sektörü • Niğde - DİTAŞ Doğan Yedek Parça İma. ve Tek. A.Ş. • Ankara - BOSAN Boyama Ltd. Şti. Kimya Sektörü • Adana - ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş Tekstil Sektörü • Bursa - ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti

24. Kullanılan Yöntemler ve Araçlar • Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) • Birim ürün başına tüketim (su, enerji vb.) • Birim hammadde başına tüketim (su, enerji vb.) • Kıyaslama (Benchmarking ) • Uluslararası literatür ve uygulamalar • En iyi teknikler/teknolojiler (BATs) • Hammadde Maliyet Analizi • Malzeme Akış Analizi • Su Kütle Dengesi • Proses bazlı su tüketim verileri • Atıksu üretim değerleri

25. PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Firma Bilgisi Sektör: Gıda Sektörü - Marine, füme ve dondurulmuş deniz ürünleri üretimi Şehir: Adana • Kuruluş yılı: • 1960 • Çalışan sayısı: • 120 Proje öncesi yıllık su tüketimi: 75.000 m3

26. PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Proje Öncesinde Durum Hamsi Çözdürme • Tesise donmuş olarak kasalar halinde gelen hamsiler su yardımıyla çözdürülüyor. • Yıllık su tüketim: 22.000 m3 Hamsi Temizleme (Ayıklama) • Çözdürülmüş hamsiler işçiler tarafından el ile temizleniyor. • Temizlenme aşamasında sürekli olarak su akışından faydalanılıyordu. • Yıllık su tüketimi: 36.000 m3

27. PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Gerçekleştirilen Uygulamalar Uygulama: Hamsi Çözdürme ve TemizlemeSularının Geri Kazanımı Yöntem: • Yeni bir çözdürme sistemi tasarımı • (Duşlama) • Filtrasyon + Çöktürme + Ozonlama • (Arıtılmış suyun yeniden kullanımı) Proje Bütçesi: 26.900 $  UNIDO Katkısı 50.000 $  Firma Katkısı

28. PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Sağlanan Kazanımlar • Toplam Su Tasarrufu: 33.400 m3/yıl • Uygulamalar sonucu ürün kalitesi de artmıştır.

29. GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) Firma Bilgisi Sektör: • İçecek Sektörü - Meyve suyu ve süt ürünleri üretimi Şehir: Kayseri • Kuruluş yılı: • 1970 • Çalışan sayısı: • 100-130 Proje öncesi yıllık su tüketimi: 851.500 m3

30. GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) Proje Öncesinde Durum Meyve Konsantresi Üretimi • Tesise gelen meyveler yıkandıktan ve ön işlemden geçirildikten sonra pastörize edilerek konsantre haline dönüştürülüyor. • Konsantre üretimi aşamasında yer altı suyu soğutma amaçlı kullanılıyor (Once-through Cooling). • Yıllık soğutma suyu tüketimi: 346.000 m3 Meyve Suyu Üretimi • Meyve konsantresi su ve diğer katkı maddeleri ile birleştirilerek meyve suyuna dönüştürülüyor. • Meyve suyu üretimi aşamasında yer altı suyu soğutma amaçlı kullanılıyor (Once-through Cooling). • Yıllık soğutma suyu tüketimi: 173.000 m3

31. GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) Gerçekleştirilen Uygulamalar Uygulama: Meyve konsantresi ve meyve suyuüretim hattında soğutma suyu geri kazanımı Yöntem: İki ayrısoğutma kulesi ve pompalama sistemiile soğutma sularının sistemde yeniden kullanılması Proje Bütçesi: 28.600 $  UNIDO Katkısı 28.300 $  Firma Katkısı

32. GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) Sağlanan Kazanımlar Yıllık su kazancı: 473.000 m3 • OSB’ye gönderilen atık su miktarı azalmıştır.

33. GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama

34. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Firma Bilgisi Sektör: • Tekstil Sektörü – Tekstil boyama ve apreleme Şehir: Bursa • Kuruluş yılı: • 1940 • Çalışan sayısı: • 150 Proje öncesi yıllık su tüketimi: 300.000 – 350.000 m3

35. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Proje Öncesinde Durum Tekstil Boyama ve Apreleme Prosesleri • Yaklaşık olarak yıllık 260.000 m3 su bu prosesler için kullanılmakta olup bu tüketim değeri firmanın toplam tüketiminin % 80-85’ini oluşturmaktadır. Su Yumuşatma Sistemi • Proseslerde kullanılan distile su eski teknoloji bir su yumuşatma ekipmanı ile üretilmekte olup bu ekipman manüel olarak çalıştırılmadadır. Su yumuşatma cihazının rejenerasyonu sırasında tüketilen su miktarı 15 m3 /rej iken tüketilen tuz miktarı 450/kg/rej’dur.

36. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Gerçekleştirilen Uygulamalar Tekstil Boyama ve Apreleme Prosesleri • Her bir proses için su tüketim değerlerinin daha iyi kontrol edilmesi ve bu proseslerdeki optimum su tüketim değerlerinin belirlenmesi • Yıkama sürelerinin azaltılması, terbiyede kullanılan taşarlı yıkamadaki taşar yıkama vanalarının kapatılması • Boyama makinelerinin soğutma suyu bölümlerindeki giriş-çıkış vanalarının yenilenmesi. • Kurutma makinesi soğutma sularının toplanarak yeniden kullanılmak üzere yumuşak su havuzuna gönderilmesi • Kumaş açma makinesinde kullanılan suyun optimum debisinin belirlenmesi • Kumaş tüy yakma makinesi soğutma suyunun yeniden kullanılmak üzere yumuşak su havuzuna gönderilmesi

37. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Gerçekleştirilen Uygulamalar Su Yumuşatma Sistemi • Proje kapsamında eski teknoloji olan su yumuşatma cihazı tam otomatik ve üretilen suyun kalitesini de artıran yeni sistem bir su yumuşatma ünitesi ile değiştirilmiştir. Proje Bütçesi: 10.000 $  UNIDO Katkısı 12.000 $  Firma Katkısı

38. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Sağlanan Kazanımlar

39. ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş. Firma Bilgisi Sektör: • Kimya Sektörü – Elyaf ve Polyester üretimi Şehir: Adana • Kuruluş yılı: • 1968 • Çalışan sayısı: • 1.200 Proje öncesi yıllık su tüketimi: 2.300.000 - 3.000.000 m3

40. ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş. Proje Öncesinde Durum • Proje öncesi süreçte, kızgın yağ iletimi için kullanılan pompalar iyon değiştirici sistemi ile üretilen yumuşak su ile soğutulmaktaydı.

41. ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş. Gerçekleştirilen Uygulamalar • Gerçekleştirilen proje ile su soğutmalı (yumuşak su) ısı transfer pompalarının yerine hava soğutmalı yeni nesil pompalara geçiş sağlanmıştır. Bu sayede üretimin bu aşamasında su tüketimi ortadan kaldırılmıştır. Proje Bütçesi: 24.300 $  UNIDO Katkısı 25.000 $  Firma Katkısı

42. ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş. Sağlanan Kazanımlar

43. ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş. Sağlanan Kazanımlar

44. Pilot Projeler Sonucunda Toplam Kazanımlar

45. Pilot Projeler Sonucunda Toplam Kazanımlar

46. TTGV Çevre Destekleri

47. TTGV Çevre Destekleri Yaklaşımı TEMEL YAKLAŞIM: Sanayicimizin çevre dostu teknoloji ve teknikleri uygulayarak, çevre performanslarını ve aynı zamanda rekabet güçlerini artırmalarını/maliyetlerini düşürmelerini sağlamak. Teknoloji Geliştirme Sürdürülebilirlik Politikaları Ekonomik büyüme Çevre performansının iyileşmesi • ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ EKO-VERİMLİLİK/ TEMİZ ÜRETİM • ENERJİ VERİMLİLİĞİ

48. Çevre Destekleri Değerlendirme • Portföy: 28 Proje • Toplam Kullandırım: 11,5 Milyon ABD Doları • Sektörler: Tekstil, Seramik, Alüminyum, Enerji, Kağıt, Plastik, Gıda, Çelik, Gazbeton, Hayvan Yemi, Kimya, Geri Kazanım, İzolasyon • Bölgeler: Marmara, İç Anadolu, Karadeniz, Akdeniz, Ege, Doğu Anadolu • Firma Büyüklüğü: Büyük + KOBİ • İzleme/ değerlendirme çalışmaları, başarı öyküleri…

49. Çevre Destekleri – Örnek Projeler

50. Çevre Destekleri – Örnek Projeler • 15 Seçilmiş Proje: