TÜPRAŞ İZMİT RAFİNERİSİ TEKNİK EMNİYET VE ÇEVRE KONTROL MÜDÜRLÜĞÜ

1. TÜPRAŞ İZMİT RAFİNERİSİTEKNİK EMNİYET VE ÇEVRE KONTROL MÜDÜRLÜĞÜ YANMA VE YANGIN BİLGİSİ

2. EĞİTİMİN İÇERİĞİ • Yanma Nedir? • Yangın Üçgeni • Yangın • Yangın Tetrahedronu • Isı kaynakları • Yanma Ürünleri • Isı transferi • Yangın Evreleri • Yangın Yerindeki Tehlikeler • Kimyasallar ve Tehlikeleri

3. YANMA NEDİR? • YANICI MADDENİNOKSİJEN ile ISI altında belirli oranlarda birleşmesi sonucu meydana gelen kimyasal bir reaksiyondur.

4. YANMA NEDİR? • YANMA OLAYININ GERÇEKLEŞMESİ İÇİN GEREKLİ ÜÇ UNSURUN BELİRLİ ORANLARDA BİR ARAYA GELMESİ GEREKİR. BUNLAR NELERDİR?

5. YETERLİ ISIYETERLİ OKSİJENYANICI MADDE • Yanmanın olabilmesi için gerekli olan bu üç şarta genel olarak “YANGIN ÜÇGENİ” adı verilir.

6. YANMA YOK YOK YOK VAR

7. Ortamdaki bir yanıcı maddenin tutuşabilmesi yada yanabilmesi için; • Yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına ulaşması, • En az % 16 oranında O2 ile buluşarak bir arada bulunması gerekir.

8. OKSİJEN ( O2 ) • Temiz bir ortamdaki havada % 20.9 oranında oksijen (O2) vardır. • Yanma olayının gerçekleşmesi için bu oranın %16’nın altına düşmemesi gerekir. • Oksijen oranının %16’nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu yavaş yavaş sönmeye yüz tutar. • Oksijen oranının %14’ün altına düşmesi halinde yanma reaksiyonu olmaz.

9. Oksijen 51 bar basınç altında ve -119 C’de sıvılaşır.Havadaki mevcut gazlar; • % 78.1 Azot (N2) • % 20.9 Oksijen (O2) • % 0.93 Argon (Ar) • % 0.03 Karbondioksit (CO2) ve • diğer gazlar (Neon, Helyum, Kripton) ortamda bulunan havayı oluştururlar.

10. ISI • Maddeleri oluşturan atom veya moleküllerin yüksek düzeydeki titreşimlerinden doğan bir enerji türüdür. • Isı yükseldikçe maddenin moleküllerinin hareket hızları da o nispette artar.  • Bu ise madenin moleküllerinin oksijen ile birleşimlerine imkan verir. Bu  olayın adı da yanmadır.

11. YANICI MADDE • Katı Maddeler:Kağıt, tahta, plastik gibi... • Sıvı Maddeler:Benzin, gaz yağı,alkol gibi... • Gazlar:Metan, etan, propan gibi...

12. Maddeler katı veya sıvı halde yanmazlar, ısı karşısında gaz veya buhar fazına geçtikleri takdirde yanarlar. • Maddelerin gaz veya buhar fazında hava ile yanabilir bir karışım yapmaları belli yüzdelerde mümkündür. • Bütün yanıcı gaz ve buharların fakir yanabilirlik sınırlarına ALT PATLAMA LİMİTİ (LEL) (Lower Explosive Limit), zengin patlayabilirlik sınırına ise ÜST PATLAMA LİMİTİ (UEL) (Upper Explosive Limit) denir. • Fakir yanmalar alt sınırda, zengin yanmalar üst sınırda elde edilir. Bütün yanıcı maddelerde bu sınırlar farklıdır.

13. Yangın (Fire) • Katı, sıvı veya gaz halindeki yanıcı maddelerin kontrol dışı yanma olayıdır.

14. Yangın Tedrahedronu • Yangının dört unsuru vardır; 1) Yanıcı Madde, 2) Oksijen, 3) Yanıcı maddeyi tutuşma sıcaklığına kadar ısıtacak Isı kaynağı ve 4) Baştaki üç unsur bir araya gelip oksidasyon başladıktan sonra devreye giren Zincirleme Kimyasal Reaksiyon

15. ISI KAYNAKLARI

16. Yangına sebebiyet verme açısından ısı kaynaklarını istatistiki olarak incelediğimizde

17. YANMA ÜRÜNLERİ

18. ISI TRANSFERLERİ • Ekzotermik bir kimyasal reaksiyon olan yangın, sürekli ısı üretmekte ve zincirleme şekilde bitişikteki maddeleri tutuşma sıcaklığına ulaştırarak büyümekte ve yayılmaktadır. • Bu herkes tarafından kolayca anlaşılmaktadır. • Ayrıca bitişik olmayan maddelerin tutuşma sıcaklığına ulaşarak yanmaya başlaması söz konusudur ki bu ancak tecrübeli itfaiyecilerce veya ısı transferi bilgisi ile anlaşılır.

19. KONDÜKSİYON(Katı Cisimler Vasıtası İle Isının Nakli) • İletimle Isı Transferinde arada iletken vardır. • Mesela kötü bir iletken olan "beton duvar" yangın odasındaki ısıyı diğer odaya iletir. • Duvarın öbür tarafındaki duvar kağıdı, yaslanmış dolap, sandalye gibi yanıcı maddeler tutuşma sıcaklığına ısınır ve yanar. • İtfaiyeci bunu bildiği için henüz hiçbir yanma belirtisi olmayan duvara su sıkarak soğutma yapar.

20. KONDÜKSİYON(Katı Cisimler Vasıtası İle Isının Nakli)

21. KONVEKSİYON(Isının hava sirkülasyonu ile nakli) • Konveksiyon, hava veya sıvı hareketinin neden olduğu bir ısı nakli türüdür. • Sıvılar ve gazlar ısıtıldıklarında, kendi içlerinde hareket etmeye başlarlar, bununla ısı transferi gerçekleşir. • Bir binada meydana gelen yangında, bina içindeki hava ısındıkça genleşir ve yükselir. • Bu nedenle konveksiyon yolu ile yangının yayılması genelde yukarı yönde olur, ama hava akımları ısıyı her yöne taşıyabilir.

22. KONVEKSİYON(Isının hava sirkülasyonu ile nakli

23. Işınımla Isı Transferi (Radyasyon) • Işınımla Isı Transferinde arada iletken veya akışkan olmadığı halde güneş örneğinde olduğu gibi ısı ışın olarak yayılmakta ve karşısındaki maddeyi tutuşma sıcaklığına yükseltmektedir. • Rüzgar ters yönden esse dahi yangın, ışınımla etraftaki binalara ısı aktarır. Etraftaki binaları soğutmak gerekir.

24. Işınımla Isı Transferi (Radyasyon)

25. YANGININ EVRELERİ • 1.BAŞLANGIÇ EVRESİ • 2. YAYILMA EVRESİ (Kararlı Halde Yanma Evresi) • 3. KORLAŞMA EVRESİ (İçten Yanma Evresi)

26. BAŞLANGIÇ EVRESİ • Başlangıç safhasında Oksijen yeterli ama ısı yetersiz olduğundan tam yanma olmuyor. • Yarım yanmış gazlar sıcaklıklarından dolayı yükselip dolaşırlarken, uygun oksijen + sıcaklık oranını buldukları yerde kısa süreli olarak alev dili şeklinde yanıyorlar (Flame-over). • Başlangıç evresinde itfaiyeciler müdahale ederken eğilerek, hatta çömelerek çalışmaları gerekiyor. Çünkü yukarılarda her an bir alev dili şeklinde yanabilecek yarım yanmış gazlardan oluşan duman dolaşmaktadır. • Böyle durumlarda da hava tüplü solunum cihazı koruyucu görev yapmaktadır.

28. YAYILMA EVRESİ (Kararlı Halde Yanma Evresi) • Oksijende tıpkı diğer gazlar gibi yukarıya doğru hareket eder. • Odanın üst kısmındaki sıcak hava, alt kısmındaki soğuk havayı aşağıya doğru itmeye başlar. • Bütün alevler ortamdaki yanıcı maddeyi sarmaya başlar. • Alevler çok büyüdüğü için, alevlere uzak olan yanıcı maddelerde tutuşma sıcaklığına kadar yükseltilebilir. • Solunum aparatları mutlaka takılmalıdır.

29. KORLAŞMA EVRESİ (İçten Yanma Evresi) • Oda içindeki oksijen tükenmiş ve yanıcı maddeler korlaşmıştır. • Alevler küçülmüştür. • Zehirli gazlar oda içine dolmuştur. • Zehirli gazlar pencere aralıklarından ve kapıdan sızmaya başlamıştır . • Yangının korlaşma evresinde (içten yanma evresi), yangının devam etmesi için yeterli oksijen olmadığından tam yanma olmaz.

30. KORLAŞMA EVRESİ (İçten Yanma Evresi) • Ancak, kararlı halde yanma evresinde oluşan ısı devam etmektedir ve içeri oksijen girdiği anda yanacak olan yanmamış karbon parçacıkları ve diğer parlayıcı yanma ürünleri de vardır. • Havanın uygun olmayan şekilde, örneğin kapı açılarak yada cam kırılarak girmesi tehlikeli maddeyi ortaya çıkarır : OKSİJEN.

31. GAZLARIN TERMAL TABAKALANMASI • Termal tabakalanma gazların ısıya göre tabakalar oluşturma eğilimidir. • En sıcak gazlar en üst tabakada olur, daha soğuk hava alttadır. • En sıcak hava ve gazlar yükseldiği için, alt düzeyler itfaiyeciler için güvenlidir.

32. GAZLARIN TERMAL TABAKALANMASI • Eğer su yanan bölgeye gelişi güzel tutulur ve bölge havalandırılmazsa,su ilk yangın hücumu ile oluşan buharı soğutur ve yoğunlaştırır. • Duman ve buharın girdap oluşturması ile normal termal tabakalanma bozulur. • Termal tabakalanmanın bozulması ile birçok itfaiyeci yanmıştır. • Bunun için uygun havalandırma yöntemi seçilmelidir.

33. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • YANGININ BÜYÜME HIZI

34. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER YÜKSEK SICAKLIK TEHLİKESİ: • Yangın yerinde sıcaklık çok hızlı bir şekilde yükselir. • Sıcaklık 5 dakika sonra 555 oC, • 10 dakika sonra 660 oC, • 15 dakika sonra 720 oC, • yarım saat sonra 820 oC olmakta, • bir saat sonra 927 oC’ a yükselmektedir. • Görüldüğü gibi en büyük sıcaklık artışı ilk beş dakikada olmaktadır. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir.

35. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELERYÜKSEK SICAKLIK TEHLİKESİ • İnsan vücudu ve solunum sistemleri 65 oC sıcaklığa sınırlı bir süre, • 120 oC sıcaklığa 15 dakika, • 143 oC sıcaklığa 5 dakika, • 177 oC sıcaklığa ise 1 dakika dayanabilir.

36. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER YANGIN BİLEŞENLERİNİN YANGININ YAYILMASINA ETKİLERİ Yangın bileşenleri olan Yanıcı Maddenin cinsi, miktarı ve dağılımı, Oksijen veya havanın oranı, rüzgarın olup olmayışı ve Isı transferi gibi faktörler yangının yayılmasını etkilemektedirler

37. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER ZEHİRLİ GAZLARIN OLUŞTURDUĞU SOLUNUM ZORLUĞU TEHLİKESİ Zehirli gazları tesirlerine göre üç gruba ayırabiliriz; • Kendisi zehirli olmadığı halde bulundukları yerlerde oksijeni ittikleri için boğulmaya neden olurlar. • Oksijen oranı % 16’ nın altındaki hava, insan vücudu için yetersizdir. • Oksijenin dışındaki bütün gazlar bu açıdan zehirli kabul edilir. • Bu gruba giren gazlar: Su Buharı, Azot, Asal Gazlar (Helyum, Neon, Argon, Kripton, Xenon), Hidrojen, Metan, Etan, Propan v.b.

38. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • 2. Grup Zehirli Gazlar; • Nefes yollarını tahriş ederler, göz ve deriye de zarar verirler. • Bunlar asidik ve bazik gazlardır; • Hidroklorik Asit (HCl), Nitrik Asit (HNO3), Formik Asit (HCOOH), • Asetik Asit (CH3COOH), Propiyonik Asit (CH3CH2COOH), • Klor (Cl2), Kızgın hava, Amonyak (NH3), Aminler (R-NH2), • Hidrazin (H2N-NH2), Azotdioksit (NO2), Azot Monoksit (N2O), • Kükürtdioksit (SO2) v.b.

39. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • 3.Grup Zehirli Gazlar; • Kana, sinir sistemine ve hücrelere tesir ederler. • Bu gruba giren gazlar; Karbon Monoksit (CO): Hemen her yangında ortaya çıkar. • Hidrojen Siyanür (HCN) benzer şekilde kompleks yapmaktadır. • Karbon Disülfür (CS2) ve Hidrojen Sülfür (H2S) sinir zehirlidirler. • Merkezi sinir sistemini tahrip edip ölüme neden olurlar.

40. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • Piroliz ve Ayrılma ile Tehlikenin artışı; • Yangın yerindeki yüksek sıcaklık nedeniyle bazı gazların, zehirleme etkisi daha fazla ürünler oluşturduğu bilinmelidir. • Karbontetraklorür (CCl4) [Halon 104, • Yangın söndürücü olarak kullanılıyordu, yasaklandı] kızgın demire püskürtüldüğünde çok zehirli olan fosgen (COCl2) oluşur. • Diğer halojenlerde de benzer şekilde daha zehirli ürünler oluşur.

41. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER PATLAMA TEHLİKESİ • Yangın yerindeki en büyük tehlikelerden biri de patlama tehlikesidir. • Fiziksel Patlama; • Yangın yerinde içinde yanıcı gaz olsun olmasın bütün basınçlı kaplar fiziksel patlama tehlikesi oluştururlar. • Yangın söndürme tüpleri, deodorantlar, düdüklü tencere, LPG tüpleri içlerindeki gazın artan sıcaklıkla genleşmesi sonucu, çeperlerin taşıyabileceği basıncı aştığında en zayıf yerinden, genellikle ısındığı taraftan patlar.

42. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • Kimyasal Patlama; • a- Patlayıcı Maddelerin patlaması; Yangın yerinde patlayıcı maddeler olabilir. Isı ve ateşin ulaşması sonucu patlama meydana gelir. • b- Oda patlaması;Yanıcı gazların alt ve üst patlama sınırları vardır. Kapalı hacimde var olan veya açığa çıkan yanıcı gazların konsantrasyonu bu patlama sınırları arasına ulaşırsa en ufak bir kıvılcımla bile oda patlaması meydana gelir.

43. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • ÇÖKME TEHLİKESİ • Yangın yerinde çökme tehlikesi ile sık karşılaşılır. Çökmeyi kullanılan malzeme ve yapı cinsi önemli ölçüde belirler.

44. YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER • Yangın yerindeki elektrik kaçağı itfaiyeciyi tehdit eden en büyük tehlikelerdendir. • İtfaiyecinin en büyük silahı sudur ve su da elektriği iletir. • Dolayısıyla su sıkarken çarpılma ve ayrıca dokunarak çarpılma tehlikesi vardır. • Elektrik kurumu tarafından aksi belirtilmedikçe tüm teller ve metal kısımlar elektrikli olarak kabul edilmelidir.

46. TEHLİKELİ MADDELER VE YÜKLERTEHLİKELİ MADDE SEMBOLLERİ Zehirli(T) ve çok zehirli (T+) Parlayıcı (F) ve çok hızlı parlayıcı (F+) Zararlı (Xi) ve Tahriş Edici (Xn) Çevre sağlığı için Tehlikeli ( N ) Oksitleyici (O) Patlayıcı (E) Aşındırıcı ( C )

47. TEHLİKELİ MADDELER VE YÜKLER Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği Düşük Sıcaklık Parlayıcı Madde Zehirli Madde Elektrik Tehlikesi Patlayıcı Madde Aşındırıcı Madde Tehlike Mikrop Bulaştırıcı Radyoaktif madde Kuvvetli Manyetik alan Zararlı ve Tahriş edici Asılı Yük İş makinası

48. TEHLİKELİ MADDELER VE YÜKLER Turuncu Uyarı Tabelası Rakamların önünde X harfi varsa bu maddeye suyla müdahale edilmez anlamındadır.(ex: X423) Rakamların sonu « 23 » ile bitiyorsa (ex: 823, 323),bu madde su ile tepkimeye girerek yanıcı gaz açığa çıkartabilir.Bu rakamların önüne X harfi konulur. Aynı rakamın iki defa tekrarı tehlikenin yoğunluğunu belirtir.( ex: 33 Aşırı yanıcı madde Tehlike no.su X 423 1428 Madde no.su TEHLİKE KODU ÜRÜN KODU

49. TEHLİKELİ MADDELER VE YÜKLER Trafikte ki nakliye işaretleri Örneğin: Sıvı halinde ki madde nakli

50. TEHLİKELİ MADDELER VE YÜKLER Trafikte ki nakliye işaretleri Örneğin: (Tanker) Üç tane tank içerisinde iki ayrı sıvı var.