METALLERIN TOKSIK ETKILERI

1. METALLERIN TOKSIK ETKILERI

2. ?Metalleri diger toksik maddelerden ayiran en �nemli �zellikleri, insanlar tarafindan ne olusturulabilir nede yokedilebilir olmalaridir. ?Periyodik tablodaki 105 elementin yaklasik 80�ini metaller olusturur. ?Bir�ok metal, insan ve hayvanlar i�in esansiyeldir. Esansiyel olanlar, eksikliklerinde oldugu gibi fazla miktarlarda alindiklarinda da v�cut homeostazini bozarak toksik etki olusturabilirler.

3. ?Bug�n �end�striyel metaller� olarak nitelendirilen yaklasik 50 metal ve alasimi �esitli ama�larla kullanilmaktadir. ?Ayrica metaller ve tuzlari tipta ve veteriner hekimlikte ila�, pestisit (fungusit, insektisit, herbisit, rodendisit gibi) olarak da kullanilmaktadir. ?30 civarinda metalin insanlarda toksisite olusturdugu bilinmektedir.

4. ?Insan v�cudu i�in esansiyel olan ve olmayan metaller basta besinler olmak �zere diger bazi yollarla (su, hava gibi) alinmaktadir. B�ylece �v�cut metal y�k� � olusmakta; bazilari ise (al�minyum, kursun ve kadmiyum gibi) yas ile birikerek v�cuttaki konsantrasyonlari artmaktadir.

5. METALLERE NASIL MARUZ KALIYORUZ ?

6. Metaller, insanlar tarafindan veya antrapojenik olarak hava, su, toprak ve besinlere �evresel tasinim sonucu besinler ve i�me sulari ile organizmaya girebilirler. Besinlerin normal bileseni olabildikleri gibi kirlilik olarak da bulunabilirler.

7. ?Hava, su ve toprak, dogal kaynaklar ve teknolojik nedenlerle metallerle kirlenebilir. Metaller �evrede jeolojik ve biyolojik devirlerle dagilima ugrarlar. Dagilim ve tasinma sonucu metaller emisyona ugradiklari yerlerden �ok uzaklarda da birikerek �evredeki konsantrasyonlari artar (Gr�nland buzullarinda kursun konsantrasyonunun daha �nceki yillara g�re 200 defa artmasi bu yeniden dagilim ve tasinmayi g�sterir).

8. ?Mineral yataklarindan ge�en sular buradaki metalleri ��zerek zararli hale getirmektedir. �rnegin K�tahya Emetteki yer alti sularinin arsenikle kirlenmesi

9. ?�evre kirlenmesi sonucu metaller biyoakk�m�lasyonla besin zincirine ge�ebilir. Denizler, g�ller, akarsular insan aktiviteleri (end�stri atiklari gibi) sonucu metallerle kirlenir. Metaller biyolojik par�alanmaya dayaniklidir. Ayrica bazilari �evrede lipofil �zellik kazanarak su bitki ve hayvanlarda birikirler. B�ylece besin zinciri ile insanlara ulasirlar (Japonya�da Minamata b�lgesinde civa ile kontamine olmus baliklarin yenmesi ile g�r�len zehirlenme olayi).

10. ?Dogal kaynaklar veya teknoloji nedeniyle metaller ile kirlenen toprakta yetisen bitkilerde metal birikimi olabilir. �rnegin selenyumca zengin topraklarda yetisen bitkilerde selenyum akk�m�le olur. Hayvan ve insanlara ge�erek keratindeki k�k�rd�n yerini alarak birikir.

11. ?Fosil kaynakli kati ve sivi yakitlarin i�erdigi pek�ok metal (arsenik, kursun, kadmiyum, selenyum, vanadyum gibi) yakin �evremizdeki havayi kirletir. Ayrica egzos gazlarindan �ikan kursun bilesikleri trafigin yogun oldugu sehirlerin havasini kirletir.

12. ?Metalden yapilmis veya metal bilesikleri i�eren besin kaplarindan metaller besinlere ge�ebilir.

13. ?End�stride metallerin islenmesi ve teknoloji sirasinda dogrudan maruz kalma ile pek�ok mesleksel zehirlenme olabilir. (Kronik kursun, civa, kadmiyum zehirlenmesi gibi). End�stride metal zehirlenmeleri baslica inhalasyon yolu ile olmaktadir. Ancak talyum, alkil kursun, nikel, arsenik ve berilyum gibi metallerin deri yolu ile de absopsiyonlari �nemlidir.

14. Metal Toksisitesi ve Etkileyen Fakt�rler

15. Metallerin toksik etkileri her metalin �zelligine g�re degismektedir. Ancak genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal zehirlenmelerinde �hedef veya kritik organ�, o metale en duyarli olan etki yeri i�in kullanilmaktadir. �rnegin kadmiyuma en duyarli organ b�brekler olmakla beraber karaciger ve akcigerlerde de toksik etki g�r�l�r.

16. Metal toksisitesini etkileyen fakt�rler birka� grupta incelebilir: ? Esansiyel elementlerle etkilesim: Bazi metaller metabolik olarak benzedikleri elemetlerin yerine ge�erek toksik etki g�sterirler. �rnegin kursun kalsiyuma benzer metabolizmasi ile kemik mineralizasyonunu, demir ve �inkonun yerini alarakta hem metabolizmasini etkiler.

17. ? Metal-protein komplekslerinin olusumu: Bazi metallerin proteinlerle kompleks olusturmasi detoksikasyon veya koruyucu mekanizma olarak tanimlanir. �rnegin metallotioneinler (s�lfidril grubu i�eren proteinler) kadmiyum, �inko, bakir ve diger metallerle kompleks olustururken, ferritin ve hemosiderin intasell�ler demir-protein kompleksleridir.

18. ? Yas ve gelisim durumu: �ocuklar ve yaslilar metal toksisitesine yetiskinlerden daha duyarlidirlar. ? Yasam tarzi ile ilgili fakt�rler: Sigara i�imi veya alkol toksisiteyi indirekt etkileyebilir.

19. ? Metallerin kimyasal formu: Toksisiteyi �nemli derecede etkiler. Cr+6 bilesiklerinin Cr+3 bilesiklerinden, alkil kursun ve alkil civa bilesikleri anorganik formlarindan �ok daha toksiktir.

20. ? Imm�n sistem: Civa, altin, platin, berilyum, krom ve nikel imm�n reaksiyonlar olusturabilen metallerdir. Sistemik anafilaksi ve gecikmis tipteki reaksiyonlar gibi �esitli tipte alerjik reaksiyonlar olusturabilirler (platinle olusabilen deri ve bronsiyal hipersensitivite reaksiyonlari, organik altin bilesikleri ile olusabilen trombositopeni, nikel ve kroma maruziyetle gelisebilen kontakt dermatit, berilyum ve zirkoniyumla olusabilen gran�lomalar gibi).

21. Metal Toksisitesinin Nicel Olarak Degerlendirilmesi (Risk Degerlendirmesi)

22. Risk degerlendirmesi metalin bulundugu ortamdaki (hava, su, toprak, besin) konsantrasyonu ve bu ortamdan insana ulasabilen dozu esas alinarak yapilir. Bu ama�la bazi degerlere ulasilmasi gerekir:

23. ?Referans Doz (RfD) (mg/kg-g�n)(oral, dermal) Referans Konsantrasyon (RfC) (mg/m3)(inhalasyon): Karsinojenik olmayanlar i�in kullanilir. Yasam boyu advers etkilerin g�r�lmeyecegi g�nl�k alinabilecek en y�ksek doz veya konsantrasyon olarak tanimlanir.

24. Diger end�stri maddelerinde oldugu gibi metaller i�inde isyerleri havasi i�in g�nde 8 saat ve haftada 5 �alisma g�n� g�z �n�ne alinarak TLV (TWA) degerleri saptanmistir. TLV (Esik Limit Deger) (mg/m3): G�nde 8 saat veya haftada 40 saat �alisma s�resi i�in defalarca maruz kalindiginda o kimyasal maddenin advers etki g�stermeyen konsantrasyonudur.

25. ?Kanser Slop fakt�r� (mg/kg/g�n)(oral,dermal) �nit risk (mg/m3,mg/kg/g�n) (inhalasyon,oral): Karsinojenik riski olanlar i�in bir �m�r boyu (70 yil) alinabilecek dozu tanimlar.

26. Amerika Birlesik Devletlerin�de EPA (Environmental Protection Agency), reg�lasyon bazinda metallerin s�rekli risk degerlendirmesinin yapildigi kuruluslardan birisidir (Integrated Risk Information System-IRIS).

29. International Agency for Research on Cancer (IARC), kimyasal maddeleri insandaki karsinojenik etki risklerine g�re bes gruba ayirmistir: Grup 1. Insanda Karsinojenik Etkililer Arsenik ve bilesikleri, kadmiyum, krom (6 degerli), nikel ve bilesikleri bu gruptadir. Grup 2A. Insanda Karsinojenik Etki Olasiligi Bulunanlar Cisplatin bu grupta yer almaktadir.

30. Grup 2B. Insanda Muhtemelen Karsinojenik Etkili Olanlar Kursun ve anorganik bilesikleri bu gruptadir. Grup 3. Insandaki Karsinojenik Etkileri Y�n�nden Siniflandirilabilir Olmayanlar Grup 4. Insanda Karsinojenik Etkisi Olmayanlar

31. AGIR METAL ZEHIRLENMELERINDE ANTIDOT KULLANIMI Agir metaller toksik etkilerini fizyolojik fonksiyonlar i�in gerekli ligantlarla birleserek g�sterdikleri i�in, agir metal antagonistleri olarak, metaller ile kompleks yapma yetenegi olan ve ligantlarla metal katyonlarinin baglanmasini �nleyebilir veya tersine �evirebilir �zelligi olan maddeler kullanilir (Selat yapici maddeler).

32. Selat�rlerin etkinligi: -Relatif affinite -V�cuttaki dagilimi -Suda ��z�n�rl�g� -Metallerin depolandigi yerlere ulasabilme yetenegi -Kalsiyum, �inko, bakir ve demir iyonlarina affinitesinin az olmasi

33. Dimerkaprol (BAL): I.M. olarak (%10�luk yagli ��zelti) -100 mg/ml dozda 3ml�lik ampuller- kullanilir. Arsenik, kursun ve civa zehirlenmelerinin yanisira antimon, bizmut, krom, kobalt, altin ve nikel gibi pek �ok metal ile dayanikli selatlar olusturabilir.

34. Yan etkileri: Sistolik ve diyastolik kan basincinda artma, tasikardi, basagrisi, mide bulantisi, kusma, �rtiker, lakrimasyon Renal kadmiyum konsantrasyonunu arttirdigi i�in kadmiyum toksisitesinde kullanimindan ka�inilir. Organik civa ve arsin zehirlenmesinde yararli degildir.

35. Kalsiyum Disodyum Edetat (Kalsiyum Disodyum Versenat): %20 EDTA kalsiyum sodyum ; 10x2 ml ampuller halindedir. I.M. veya I.V. kullanilir. �zellikle kursun zehirlenmesinde kullanilir. Renal toksisitesine dikkat edilmelidir.

36. D-Penisillamin: Wilson hastaligi ve kursun, civa ve demirin v�cuttan uzaklastirilmasinda etkilidir. Oral yolla etkilidir. Yetiskin dozu: 1-1.5 g/g�n (4 esit dozda) Alerjik reaksiyonlar olusturabilir(Anafilaksi, deri reaksiyonlari, l�kopeni)

37. 2,3-Dimerkaptos�ksinik Asit (DMSA): BAL�in suda ��z�nen bir t�revidir. �ocuklar i�in oral yolla kullanilabilecek kursun selat�r�d�r. Oral yolla kullanilmasi ve yan etkilerinin olmamasi nedeniyle EDTA�ya g�re avantajlidir. T�rkiye�de ruhsatli olanlar: Liberta (CaNa2EDTA, Liba) Desferal (Desferoksamin, Novartis)

38. ARSENIK ?Metalloid �zellik g�steren ve yer kabugunda en bol bulunan elementlerden biridir. Volkanik aktivitesi olan ve jeotermal b�lgelerde bulunur (As2S3 ve FeAsS gibi).

39. Anorganik formlari: -Arsenik trioksit (Rodentisit)-Sodyum arsenit (Insektisit)-Bakir aseto arsenit (Insektisit)-Arsenik triklor�r (Insektisit) -Arsenik pentoksit-Arsenik asit-Kursun arsenat (Insektisit)-Potasyum asit arsenat (Deri ve kagit end�strisinde)

40. Organik formlari:-Monometilarsonat-Dimetilarsinat (Herbisit)-Arsenobetain -Difenilklor arsin (Kimyasal savas gazi)-Betaklorvinilklor arsin (Lewisit) (Kimyasal savas gazi)

41. ?�esitli arsenik bilesikleri seramik, cam, pestisit, boya, cila, emaye, vernik ve lastik end�strisinde kullanilirlar. D�nyada yilda 60 000 ton arsenigin islendigi, USA�de bu metale yaklasik 900 000 is�inin mesleksel olarak maruz kaldigi tahmin edilmektedir.

42. ?Arsenigin toksik etkisi, kimyasal sekline oldugu kadar maruziyet sekli ve s�resinede baglidir. Insektisit olarak arsenik triklor�re maruziyet temas yerinde yanma ile ve olasi bir bronkopn�moni gelisimi ile karakterizedir.

43. Arsin (AsH3) renksiz ve hafif sarmisak kokulu bir gazdir ve baslica yari iletken end�strisinde kullanilir. Bu gazin toksisitesi hemolize neden olarak siddetli anemi ve sarilik olarak ortaya �ikar. 250 ppm arsinin kisa bir s�re solunmasi veya 25-30 ppm arsinin 30 dakika gibi daha uzun bir s�re solunmasi fatal olabilir.

44. ?Akut maruziyette, ates, kusma, ekstremitelerde kramplar, anoreksi, melanozis olusabilir. Kardiak aritmiler, konv�lziyonlar ve paraliz gibi semptomlar ve �l�m olusabilir. Zehirlenen kisi hayatta kalirsa maruziyetten 1 veya 2 hafta sonra periferal n�ropati ve kan tablosu degisimi (Kemik iligini baskilanmasiyla anemi, l�kopeni, gran�lositopeni) gibi diger semptomlar da gelisir. Bu etkiler reversibldir. Arsenik trioksit i�in letal doz 100-200 mg�dir.

45. ?Kronik maruziyette arsenik bilesiklerinin diagnozu zordur. �ncelikli hedef organlari sinir sistemi ve deridir. Yillar i�inde motor ve duyu n�ronlarinda periferal n�ropatiler (Demiyelinizasyon) gelisebilir.Derideki etkiler avu� i�leri ve ayak tabaninda dermatit, hiperpigmentasyon ve keratoz gelisimi ile karakterizedir.

46. Karaciger hasari, arsenigin kronik maruziyetinin bir diger belirtisi olabilir. Sarilikla baslar ve siroz seklinde gelisir. Periferal vask�ler hastaliklar da gelisebilir (Taiwan ve Sili�de i�me suyu ile arsenige maruz kalan kisilerde g�r�len gangren seklinde vask�ler etkiler)

47. ?Karsinojenik potansiyeli: Kronik arsenik maruziyeti ile �esitli deri kanserleri (Bazal h�cre karsinomasi, skuamoz h�cre karsinomasi) olusabilir. Ayrica mesleksel olarak inhalasyonla arsenige maruziyet akciger kanserine neden olabilir.IARC tarafindan insan karsinojeni olarak tanimlanmistir (Grup1).

48. ?Tedavi: Akut zehirlenme tedavisi semptomatiktir. Sivi hacmi replasmani ve kan basincinin desteklenmesi dikkat edilmesi gereken noktalardir. Dimerkaprol (3 mg/kg IM her 4 saatte) semptomlar giderilene kadar verilir Bunu takiben oral penisillamin tedavisi yapilir. Kronik zehirlenmede yine dimerkaprol ve/veya penisillamin tedavisi uygulanir.

49. Zehirlenmenin tanimlanmasi ve biyolojik indikat�rleri: Arsenige maruziyetin biyolojik indikat�rleri idrar, kan ve sa� arsenik konsantrasyonlaridir. Idrardaki arsenik, kandan daha iyi bir biyolojik indikat�r olup yakin zamandaki maruziyeti g�sterir.

50. USA�de Kalifornia ve Nevada�da yapilan bir arastirmada i�me suyundaki arsenik konsantrasyonu 400 ?g/L�ye ulastigi zaman idrar konsantrasyonu 75 ?g/L, kan konsantrasyonu 14 ?g/L�ye ulasmaktadir. Sa� ve tirnaktaki arsenik, ge�mis maruziyet i�in iyi bir indikat�rd�r.

52. KURSUN ?Gerek dogal olarak ve gerekse end�stride sik kullanimina bagli olarak �evrede sik rastlanilan bir metaldir. Inorganik tuzlari: Kursun arsenat, kursun arsenit, kursun kromat, kursun fluoroborat, kursun nitrat, kursun tiyosiyanat Organik tuzlari: Tetrametil kursun, tetraetil kursun

53. ?�evreden baslica maruziyet kaynaklari; -Benzin dumanindaki kursun (Tetrametil kursun vuruntuyu �nlemek i�in benzine katilmaktadir. S�per benzine 400mg/L, normal benzine 150 mg/L) -End�striyel Maruziyet (Ak�m�lat�r, seramik, porselen, kau�uk end�strilerinde)

55. -Kursunlu boyalar ( Kursun bazli duvar boyalari, oto boyalari) -I�me sulari ( Kursunlu borular, kursun i�eren end�striyel emisyonlarla sularin kirlenmesi) -Kursun i�eren besinler (Kursun i�eren toprakta yetisen bitkiler, seramik kaplar, teneke kutular)

56. ?Kursunun baslica absorpsiyon yolu gastrointestinal ve solunum sistemidir. Gastrointestinal absorpsiyon �ocuklarda %40 Yetiskinlerde %10 Organizmaya absorbe olduktan sonra dozun %99�u hemoglobine baglanir.

57. �nce yumusak dokularda dagilir. Atilim hizi �ok yavastir. Maruziyetin devami halinde kemiklerde depolanmaya baslar. Ileri yaslarda (50-60 yas) v�cut kursununun %90�i kemiklerde toplanir.

58. ?Akut kursun zehirlenmesi nadir g�r�l�r.Ya kursun bilesiklerinin oral yolla alinmasi ya da kursun buharlarinin inhalasyonu ile meydana gelir.Agizda metalik tat, mide bulantisi, karin agrisi ve kusma meydana gelir. SSS�deki akut etkiler parestezi, agri ve kaslarda g��s�zl�k olarak ortaya �ikar. B�brek harabiyeti ve oligouri meydana gelir. ?Kronik kursun zehirlenmesi (Plumbizm) belirtileri gastrointestinal, n�rom�sk�ler, n�rolojik, hematolojik ve renal etkiler olarak ortaya �ikar.

60. Gastrointestinal etkiler: -Anoreksi -Kursun koligi N�rolojik etkiler: -�ocuklarda IQ skorlarinda azalma -Kursun ensefalopatisi (Beyinde sivi toplanmasi, beyin damarlarinda hasar, n�ronlarda miyelin kaybi) -Periferal n�ropati (N�ronlarda demiyelinizasyon ve aksonal dejenerasyon)

61. Hematolojik etkiler: -Kursun anemisi Hem sentezinin inhibisyonu Eritrositlerin yari �mr�n�n azalmasi Renal etkiler: -Proksimal Tubullerde hasar -Interstisiyel nefropati -Saturnin gut (�rik asit kristallerinin eklemlerde birikmesi)

62. Y�ksek kan basinci: -Kalsiyum metabolizmasinin etkilenmesiyle damar d�z kaslarinin kontraksiyonu sonucu -Renal toksisite sonucu Gingivada mavi-siyah �izgi

64. ?Kursunun karsinojenik etkileri: IARC tarafindan 2B grubuna alinmistir. Deney hayvanlarinda kesin karsinojen (Renal karsinomalar) oldugu halde insanlar i�in yeterli delil yoktur.

65. ?Kursuna maruziyetin biyolojik izlenmesi: -Kanda kursun d�zeyi -Idrar kursun d�zeyi -Dokularda kursun d�zeyi (Dis, sa� gibi) -Kanda ALA-D aktivitesi -Idrarda ALA-D aktivitesi, koproporfirin miktari -Eritrositte protoporfirin miktari -Hematolojik arastirmalar

66. ?Tedavi: Kursun zehirlenmesinin akut d�neminde yapilacak tedavi destekleyici nitelikte olmalidir. Selasyon tedavisine baslamadan �nce kan kursun d�zeyleri tayin edilmelidir.

67. Selasyon tedavisi, semptomlari olan hastalarda ya da kan kursun d�zeyleri 50-60?g /100ml�nin �zerinde olan yetiskinlerde ve 45?g /100ml�nin �st�nde olan �ocuklarda uygulanir. 1. CaNa2EDTA 2. Dimerkaprol (BAL) 3. D-penisillamin 4. Dimerkaptos�ksinik asit (DMSA) Kursun ensefalopatisinde CaNa2EDTA ve dimerkaprol kombine halde kullanilir.

68. CaNa2EDTA 30-50 mg/kg/g�n dozda derin IM ya da yavas IV inf�zyon olarak 5 g�n s�resince verilir. CaNa2EDTA�nin tedavi s�resince total dozu 500 mg/kg�i ge�memelidir. CaNa2EDTA-Pb kompleksinin nefrotoksik oldugu d�s�n�ld�g� i�in idrar �ikisi mutlak izlenmelidir. Dimerkaprol 4 mg/kg dozda 4 saatte bir 48 saat s�re ile, daha sonra 6 saatte bir 48 saat s�re ile ve sonu�tada her 6-12 saatte bir 7 g�n s�re ile IM olarak verilir.

69. D-penisillamin sadece oral yol ile etkilidir (250 mg�lik tabletleri). Genellikle 25-35 mg/kg/g�n olarak b�l�nm�s dozlarda verilir. Dimerkaptos�ksinik asit (DMSA) �ocuklar i�in oral yolla kullanilabilecek kursun selat�r�d�r (Kan kursun d�zeyi 20-35 ?g/100ml oldugu zaman). Etkinligi D-penisillaminden �ok daha iyidir. Genelde 8 saatte bir 10 mg/kg dozda 5 g�n s�re ile ve daha sonra 2 hafta s�re ile 12 saatte bir kullanilir.

70. CIVA ?Civa normal sicaklikta sivi olan tek metaldir. Oda isisinda kolayca buharlasabilir. ?Civa yer kabugunda bulunan temel elementlerden biridir. Dogal dagilimla s�rekli serbest hale ge�tigi i�in insan dahil t�m canlilarda iz halinde bulunur.

71. ?Maden yataklarindan Volkanik aktivitelerden Fosil kaynakli kati ve sivi yakitlarin yakilmasiyla yilda 20 000 ton civanin �evreye yayildigi tahmin edilmektedir.

72. ?Metalik civa, anorganik ve organik civa bilesikleri en az 80 end�stri yerinde 300�den fazla degisik sekilde kullanilmaktadir: -Kloralkali ve kagit end�strisi -Elektrik cihazlari -Boyalar -Fungusit -Amalgam yapimi -Tipta antiseptik, di�retikve antisifilitik vb.

73. ?Civanin toksik etkisi kimyasal bilesimine g�re degisir. Genel olarak civa baslica sinir sistemini ve b�brekleri etkiler. Metalik civa buharlarina akut maruziyet fatal olabilen korrozif bronsit ve pn�moniye neden olabilir. Iyilesmeden sonra uzun s�reli etkiler gelisebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek tremor, asiri sinirlilik ve duyarlik hali, unutkanlik gibi davranis bozukluklari g�zlenen klinik belirtilerdir.

74. Kronik maruziyet siklikla merk�rializm olarak tanimlanir. Tremor, tiroid b�y�mesi, tasikardi, d�zensiz nabiz, gingivitis gelisir. Motor hareketlerin koordinasyon bozuklugu, davranis bozuklugu, sinirlilik hali, hafiza kaybi, depresyon ve delirium merkezi sinir sisteminin etkilenmesi ile gelisen n�ropsikiatrik etkilerdir.

75. Civa tuzlari 1 gr gibi k���k dozlarda dahi fatal olabilen toksik ve korrozif maddelerdir. Bu tuzlarin agiz yoluyla alimi, abdominal kramplara, kanli diyare, gastrointestinal kanalda �lserasyon ve nekroza neden olur. Sok, dolasim kollapsi ve �l�mle sonu�lanabilir. Eger iyilesme olmussa proksimal tubullerde hasar nedeniyle renal hasar olusabilir. Civa tuzlarina kronik maruziyet otoimm�n hastaliklara da (Glomer�ler nefrit) neden olabilir.

76. Organik civa (Metil civa) civanin en toksik formudur. �zellikle beyinin serebral korteksini ve serebellumunu etkiler. Agiz, dudak ve ekstremitelerde uyusukluk, ataksiler, yorgunluk hali, konsantrasyon bozuklugu, isitme ve g�rme kayiplari, tremorlar gelisir.

77. ? �evrede civanin metilasyonu ve biyokonsantrasyonu: Anorganik civa bilesikleri genellikle besin zincirinde birikmez. Civanin metilasyonu akarsu ve denizlerde bakteriyel sentezle olusur (Biyometilasyon). Mikroorganizmalardan �evreye verilen metil civa hizla diff�zlenerek besin zincirine girer (Biyokonsantrasyon).

78. Metil civa ? akuatik bitkiler ? algler ? ilkel hayvanlar ? baliklar ve kabuklu deniz hayvanlari ? insan Metil civanin balik dokusundaki biyokonsantrasyon fakt�r�, suya g�re 10 000-100 000 arasinda degisir.

79. �rnek 1. 1953-1960 yillari arasinda Japonya�da Minamata k�rfezinde civa ile kontamine balik ve istridyeleri yiyen halkta g�r�len epidemik zehirlenme olayi (Minamata Hastaligi) 421 Akut zehirlenme 47 �l�m �rnek 2. 1964-1965 yillarinda Japonya�da Niigata b�lgesinde 48 zehirlenme olayi �rnek 3. Irak�ta metil civa (fungusit) zehirlenmesi

81. ?Tedavi: -Civa zehirlenmesinde tedavi, kritik organlardaki civa konsantrasyonunu d�s�rmeye y�nelik olmalidir. -�zellikle akut renal hasarla seyreden �ok ciddi vakalarda sistein veya penisillamin gibi civa selasyon ajanlarinin inf�zyonu ile birlikte hemodiyaliz uygulanabilir. -Daha hafif seyreden anorganik civa zehirlenmelerinde BAL ile tedavi etkindir.

82. KADMIYUM ?Kadmiyum i�in modern toksik metal denilir. ?Kadmiyum dogada basta �inko olmak �zere �esitli mineral filizlerinde bulunan ve end�stride yogun kullanimi olan bir metaldir.

83. ?End�stride; -Elektrolizle kaplama ve galvanizleme proseslerinde (Antikorrozif) -Boya pigmenti ve plastiklerde -Nikel-kadmiyum pillerinde -Seramik ve cam yapiminda vb.

84. ?Maruziyet baslica oral ve inhalasyon yolu ile olur. �esitli tip et, balik ve meyvalar 1-50 ?g/kg Cd i�erebilir. Tahillarda 150 ?g/kg�a �ikabilir. Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvan larinda 100-1000 ?g/kg�a kadar birikebilir. Inhalasyonla alinan kadmiyumun da %30�u absorbe olabilir. Sigara �nemli bir Cd kaynagidir. Bir adet sigara 1-2 ?g Cd i�erir.

85. ?Agiz yoluyla akut zehirlenme nadirdir. ?Inhalasyonla akut maruziyet pn�moni ve pulmoner �deme neden olur. 5 mg/m3 havanin 8 saat solunmasi �l�me neden olur. ?Inhalasyonla kronik maruziyet kronik bronsit, fibrozis ve amfizem gelisimine neden olur. ?Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyum b�brek t�b�llerinde (metallotionein sentezini arttirir ve Cd-MT kopleksi halinde) birikir.

86. ?100-300 ?g/g Cd b�brek y�k�, b�brek t�b�lleri h�crelerinde hasara neden olur. ?Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D metabolizmasini bozarak kemikler �zerine de etkili olabilmektedir. Maruz kisilerde osteoporoz veya osteomalasia gelisir. �rnek: 1946�da Japonya�da �itai-itai� hastaligi adi verilen epidemik bir olay

87. ?Karsinojenik etkisi: Epidemiyolojik �alismalar kadmiyum oksit toz ve buharlarina maruz kalan is�ilerde solunum yolu kanserlerini arttidigini g�stermektedir. IARC�in siniflamasinda Grup 1�de (Insanda karsinojenik etkililer) bulunmaktadir. ?Tedavisi: Klinik kullanim i�in onaylanmis bir selasyon tedavisi yoktur. Deneysel olarak DMSA ve CaNa2EDTA iyi sonu�lar vermektedirler. BAL nefrotoksisiteyi arttirir.

88. KROM ?End�stride; -Kromla kaplama (Korozyona karsi) -Boya end�strisinde -Deri ve tekstil end�strisnde vb. kullanilir.

89. ?Krom, dogada Cr2 - Cr6 oksidasyon basamaklarinda bulunur. Ancak Cr3 ve Cr6 formlari biyolojik olarak �nemlidirler. En toksik olani hekzavalan (Kromat) formudur. ?Hekzavalan formu akcigerler gibi �esitli doku tiplerinin h�cre memranlarindan kolayca ge�ebilir ve h�cre i�inde Cr3�e indirgenir.

90. ?Maruziyet baslica deri ile temas sonucu ve krom i�eren toz ve buharlarin inhalasyonu ile olmaktadir. End�stride kroma dermal maruziyet kontakt dermatite neden olur. Hekzavalan krom deri ve burun mukoz memranlarina siddetli korroziftir (Krom �lserleri ve burun delinmesi). Krom tozlari farenjit ve bronsite de neden olur. ?Hekzavalan kromun akciger kanserleri ile iliskisi oldugu g�sterilmistir. IARC�in insan karsinojenleri (Grup 1)grubundadir.

91. NIKEL ?Sertligi ve korozyona dayanikliligi nedeniyle bir�ok metal alasiminin yapisina girer. ?�elik �retimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, boya ve elektronik �retimi gibi daha pek �ok alanda kullanilir. ?Nikelin agiz yoluyla alinmasi, kontamine olmus besinler araciligi ile olur. ?Bir adet sigara 1-3 ?g Ni i�erir.

92. ?Nikelin baslica maruziyet, toz ve buharlarinin solunmasi ile olur. ?Nikele maruziyetin olusturabilecegi baslica saglik riski solunum sistemi kanserleridir. Burun ve akciger kanserleri en sik rastlanilanlardir.

93. ?30 ppm nikel karbonile 30 dak maruziyet fatal olabilmektedir. Baslangi� semptomlari; basagrisi, yorgunluk, halsizlik, bulanti ve kusmadir. 12-36 saat i�ersinde, soluma zorlugu, g�g�s agrisi olusur. Solunumun bozulmasini pn�moni izler. ?Nikele maruziyetin birdiger �nemli etkisi de alerjidir. Astim, �rtiker, eritem, kontakt dermatit olusturabilir.

94. Agir Metallerin TLV Degerleri