Ahmet SANDAL İç Denetçi & Etik Eğiticisi 28.08.2012 Erzurum Çevre ve Şehircilik

1. KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ Ahmet SANDAL İç Denetçi & Etik Eğiticisi 28.08.2012 Erzurum Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü

2. 1. BÖLÜM: TANIM VE AÇIKLAMALAR • TARİHSEL VE FELSEFİ BAKIŞ • ETİĞE İLİŞKİN KAVRAMLARIN TANIM VE AÇIKLAMASI • KAMU YÖNETİMİ VE ETİK

3. Giriş: • Etik yönetim kurmak ve uygulamak, tarihsel, güncel ve küresel bir meseledir. • Tarihlerden beri insanoğlunun çözemediği en büyük beş problem varsa, bu ilk beşe girecek bir meseledir. • Etik yönetimi, adil ve erdemli bir yönetimi kurmak ve uygulamak her dönemde en gerekli ihtiyaçtır. • Bu mesele, sırf bir Ülkeye ya da yerele de ait bir mesele değildir. Küresel bir meseledir. • Etik yönetimi konuşmak, söylem değil, daha çok uygulamayı/pratiği konuşmak, çözümler üretmek demektir. • “Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz.”

4. TANIMLAMA 4 Etik kavramı Yunanca “ethos’’ sözcüğünden gelmektedir. Ethos, huy, karakter, alışkanlık gibi anlamlar taşımaktadır. Etik aynı zamanda bir bilim dalıdır. Etik:İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan ilke ve kuralları, doğru yanlış ya da iyi-kötü gibi değer ve kavramları araştıran bir felsefe disiplinidir. Etik ve Ahlak İlişkisi: Ahlak, Arapçadan gelen bir kelimedir. Ahlak, huy, adet, alışkanlık, yaradılış, insanın ruhsal-zihinsel-manevi halleri anlamındadır. İngilizce’de moral, morality ahlak anlamında kullanılır. Ahlak:“Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları’’ veya “iyi nitelikler, güzel huylar’’ olarak tanımlanabilir.

5. 5 Etik ve ahlak çoğu kez birbirlerinin yerine ve dönüşümlü olarak kullanılabilen bir kavramlardandır. Ancak, toplumumuzda ahlak kelimesi daha ağır ve ciddi bir anlama sahipken etik kelimesi biraz hafif kalmaktadır. Mesela bir kamu görevlisine, “bu yaptığın ahlaksızlık” derseniz, çok ciddi tepki alırsınız. Aynı kamu görevlisine “bu yaptığın etik dışıdır” derseniz aynı oranda ciddi tepki almazsınız. Yukarıdaki bu farkların yanında, bu iki kavram arasında, şöyle bir fark da belirtilebilir. Ahlak olgusal ve tarihsel olarak yaşanan bir şey olmasına karşılık etik, bu olgunun kendisine yönelik araştırmadır. Bu tanımlamalar itibariyle, etik ve ahlak arasında farklar olmasına rağmen birbirinin yerine kullanılması mümkün olan kavram ve kelimelerdir.

6. TARİHSEL BAKIŞ 6 İnsanların toplu olarak yaşamaya başladığı ve bir otorite tarafından yönetilmeye başlandığı ilk çağlardan itibaren erdemli ve ahlaklı bir yönetim oluşturma kaygısı devamlı var olmuştur. Bunun ana nedeni, kamu kaynaklarının suistimal edilmesi, yolsuzluk ve usulsüzlüklerin her devirde her zaman en ciddi ve en önemli sorun olarak gündemde hep yer almasıdır. Kamu Yönetiminde etik bir yapı oluşturma ve Devlette etik ilkeleri hakim kılma çabaları çok çok eskilere dayanır. Bu husus bir çok filozofun tarihlerden beri ilgi ve çalışma alanı olmuştur. Eski Yunan Filozoflarından Eflatun’un Devlet kavramı ve Erdemli Şehir kurgusu etik literatüründe önemli yer tutar. Eflatun, Devletlere ait dört ana erdemden bahseder. Bunlar; akıl, güç/cesaret, duygusal akıl, adalet kavramlarıdır. Bunlar arasında adalet en üstün erdem olup diğerlerini de içine alır. Aynı zamanda birey de “adil” olmak zorundadır.  Eflatun, Sosyal ve Bireysel “İyi”yi Tanımlamıştır.

7. 7 Selçuklu ve Osmanlılarda Ahlak kanunu (adalet), Divan-ı mezalim, adaletname gibi kavramlar da etik açısından mühim yer tutar. Siyasetname Büyük Selçuklu Devleti’nin Veziri Nizam’ül Mülk tarafından yazılmış çok önemli bir eserdir. (Siyasetname Devlet Yönetimi demektir) Osmanlı Devleti’ne Divan, Enderun, Mecelle gibi kavramlar Devlet yönetiminde düzen ve intizam sağlamak için geliştirilmişlerdir. (Mecelle 1868-1878 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen devlet ve topluma ait kurallar bütünüdür) Bütün bu çaba ve çalışmalarda asıl maksat adaleti gerçekleştirmektir.

8. 8 Tüm bu çaba ve çalışmalar, Devletleri adaletsizlik ve kötü yönetimden gelecek tehlikelere karşı ayakta ve diri tutmak için çabalardır bunlar. Bu çabalarda tarihten beri ilim adamlarına başvurulmuş ve bir yöntem, bir yönetim modeli oluşturmaları istenmiştir. Etik Konusu Ülkemiz için güncel ve önemli bir konudur. Ülkemizde kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilke ve kuralları 2004 yılına kadar olan dönemde çeşitli kanun ve yönetmelikler içerisinde dolaylı bir şekilde mevcut iken, 2004 yılından sonra, doğrudan ve kapsamlı bir şekilde ayrı bir mevzuat içerisinde toplanmıştır. Bu mevzuat 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkartılan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliktir. Bu gelişmelerden sonra Kamu Yönetiminde Etik Yapılanma alanında gelişmeler sağlanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarında Etik Komisyonları oluşturulmuştur.

9. ETİK İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR 9 1) Etik Davranış Nedir? Kamu yönetiminde etik davranış, “bir kamu görevlisinin görevini yaparken kamu yararını kendi kişisel çıkarlarının daima önünde tutması, yaptığı görevle ilgili olarak kendisini başkalarına bağımlı kılacak (parasal ve başka çıkarsal ilişkilerle) bağlantılara girmemesi, tarafsız olması, hesap verebilirlik, şeffaflık, açıklık ve dürüstlük ilkelerine bağlı kalması, iyi davranış kalıplarını yaygınlaştırması” şeklinde tanımlanabilir. Daha kısa bir ifadeyle kamu yönetiminde etik davranış, toplum için “dürüst, adil, sağlıklı olan ve demokratik devletin yasallığını geliştiren ve koruyan davranışlardır. 2) Etik Davranış İlke ve Kuralları Nelerdir? Adalet Devlete Sadakat Tarafsızlık Dürüstlük Nezaket Saygı Güven Hizmet Bilinci Güler yüzlülük Yardımseverlik

10. 10 3) Yolsuzluk Nedir? Dünya Bankası tarafından kullanılan en yaygın ve basit yolsuzluk tanımına göre, yolsuzluk “kamu gücünün özel çıkarlar amacıyla kötüye kullanılmasıdır.” Yolsuzluk kişisel yararlar uğruna kamu yararının gözardı edilmesidir. Yolsuzluk, kamusal yetki ve görevlerin hukuk kurallarına ve sosyal norm ve değerlere aykırı olarak özel çıkarlar için kullanılmasıdır. Yolsuzluk, bir kamu görevlisine emanet edilen yetki ve görevlerin kişisel maksatlar için kullanılmasıdır. Bu yönüyle her yolsuzluk aslında “emanete hıyanetliktir”. Yolsuzluk, kişisel çıkar için işlenir. “Yolsuzluk, bir kamu görevlisinin kendi huzur ve refahı için toplumun huzur ve refahını feda etmesidir.” Kamu yararı ve kişisel yarar etik konusunda kilit bir role sahiptir. Bu tanımlar yolsuzluğun kamu sektöründeki görünümünü açıklar. Yolsuzluk özel sektörde de görülmektedir.

11. Kamu ve özel sektörde yolsuzluk • Yolsuzluk tanımı, uluslararası sözleşme niteliğindeki belgelerden sadece 4 Ocak 1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Özel Hukuk Sözleşmesinin 2 nci maddesinde yer almaktadır. • Anılan sözleşmenin amacı açısından yolsuzluk; "...doğrudan doğruya ya da dolaylı yollardan rüşvet ve yasadışı bir menfaat temin eden kişinin yürüttüğü görevlerin veya gerekli davranışların yasalara uygun bir şekilde yerine getirilmesinde sapmalara yol açan rüşvet veya başka her türlü yasadışı menfaatin talep edilmesi, teklif edilmesi, verilmesi ya da kabul edilmesi" anlamına gelmektedir. • Yolsuzluk her ne kadar kamu sektörü ile özdeşleşen bir olgu olsa da yolsuzluğun özel sektör faaliyetlerinde de görülmektedir. İhale ve işe alma süreçleri başta olmak üzere yolsuzluk özel sektörde de gözlemlenen bir olgudur. • Yolsuzluğun tanımı konusunda gelinen en son aşama, özel sektörü de kapsayacak şekilde şöyle ifade edilmektedir; "Emanet edilmiş yetkinin, kamusal ve özel çıkarları zedeleyecek şekilde her türlü kötüye kullanımı" .

12. Yolsuzluğun Temel Unsurları • Bir yolsuzluk eylemi ya da ilişkisinde dört esas unsur bulunmaktadır: 1-Ortak yetkiyle donatılmış kişi ya da kişiler, 2- Kişi ya da grubun karar alma gücünü veya ortak yetkilerini düzenleyen • mevcut kurallar, 3- Kuralların kişi ya da grup tarafından ihlal edilmesi ve 4- kuralların ihlal edilmesi sonucunda kişi ya da gruba çıkar sağlanırken ortak değerlere zarar verilmesi.

13. Yolsuzlukla mücadele için gerçekleştirilen çalışmalarda maksat: Önleyici, Yaptırımsal ve Toplumsal farkındalığın artırılmasına yönelik tedbirler ile yolsuzluğu besleyen faktörlerin ortadan kaldırılması ve yolsuzluk fiilleri ile etkin mücadele. Uygulamada neler yapılabilir? Türkiye’de Saydamlığın Artırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi en önemli gelişme olabilir. Yolsuzlukla mücadelede: Önleyici Tedbirler: Yolsuzluğa yol açan faktörlerin ortadan kaldırılmasına ilişkin tedbirler: Adil ve dengeli ücret dağılımı. Yeterli bir ücret sistemi ile “Kamu görevlisi Devletin vermediği hakkı kendim aldım”, yanlış mantığına düşürülmemelidir. Buna rağmen yeterli ücret ile yetmez. Açgözü doyurmak zordur. İnsanın maddi ve manevi yönden bir bütün olarak geliştirilmesi gerekir. Etkili Yaptırımlar:Yolsuzluk Yapanların tespit edilmesi ve cezalandırılmasına ilişkin tedbirler. Yolsuzluk yapan yaptığının yanına kâr kalmayacağını bilmesi için adil bir sistem kurulmalıdır. Tüm toplumdaki kişilerin bu hususta bilinçlendirilmesi: Yolsuzluk ve yolsuzluğun olumsuz etkileri konularındaki bilincin artırılmasına yönelik tedbirler gerekir. Yolsuzluk yapanlar toplumsal destek bulmamalıdır. Alan çalışmaları: Hizmetiçi eğitimler, konferanslar, araştırmalar vb. gibi etkinlikler.

14. Yolsuzlukları ve yozlaşmaları önleme noktasında güçlükler yaşanmaktadır. Neden? Yolsuzluk ve yozlaşmayı önlemekle görevli yetkililer, bir rüşvet çarkı karşısında, adeta Donkişot'çasına zor durumda kalmaktadır. Rüşvet çarkı! Donkişot Denetçi! Yönetim ve Denetim mekanizmaları yolsuzluk ve yozlaşmaları önleme noktasında yetersizdir. Denetim mekanizmaları yolsuzluklar ortaya çıktıktan sonra onu tespit etmeye ve cezalandırmaya yöneliktir. Minareyi çalan kılıfını hazırladığı için denetim elemanları çoğunlukla boşa kürek çekmektedir. Ya da çoğunlukla Donkişotluk yapmaktadır. Önemli olan yolsuzluğu ortaya çıkmadan önlemeye yönelik bir araç geliştirmektir. Bunu “ETİK YÖNETİM” ile sağlamak mümkündür.

15. 4) Kamu Yararı ve Kişisel Yarar Nedir: Kamu Yararı: Vatandaşların huzur ve refahı için gerçekleştirilen çalışmalar ve bu çalışmalar sonucunda elde edilen faydadır. Kamu yararı, toplam kalite, toplam fayda, hukukun üstünlüğü, adaletli yönetim birbirine yakın kavramlardır. Kişisel Yarar: Kamu yararının zıttıdır. Kişiye yönelik özel fayda ve menfeattir.

16. 16 5) Çıkar Çatışması Nedir? Etik mevzuatında etik dışı davranış olarak görülen ve gerekli şekilde tedbir alınmadığında, usulsüzlüğe, yolsuzluğa kapı aralayan bir kavram da çıkar çatışmasıdır. Çıkar çatışması durumunda, kişisel menfaat ile kamu menfaati karşı karşıya gelmektedir. İki menfaat çakışmaktadır. Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranmak zorundadır.

17. 17 Çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. (Çıkar çatışması da neticede bir etik ikilemdir) Konuya ilişkin örnek vermek gerekirse, Bir kamu idaresinde görev yapan bir ihale komisyonu üyesinin bir arkadaşının da teklif verdiği bir ihalede görev almasına disiplin mevzuatı açısından herhangi bir engel yoktur, ancak etik açıdan engel bulunmaktadır. Bu nedenle, ilgili kamu görevlisi o ihaleden çekilmek zorundadır. Bu durum, etik mevzuatında “çıkar çatışması” olarak tanımlanmaktadır ve çok önemli görülmektedir.

18. 18 18 6) Etik İkilem Nedir? Etik ikilem, iki veya daha fazla yarışan değerin çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Kamu’daki etik bilgi ve kültürünün esasta üç ana maksadı vardır. Birinci maksat kamu görevlilerinin duygu ve düşüncelerine kamu görevinin bir emanet olduğu fikrini yerleştirmek. Kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Vatandaşlar, düşük maliyetli ve kaliteli hizmet alma beklentisiyle vergilerini kamu görevlilerine emanet etmektedir. Bu anlamda kamu hizmeti bir “emanet”tir. Kamu görevlileri, bu emanetin bilincinde olarak, kamu hizmetlerini etkin, verimli ve dürüst bir şekilde yürütmeli; görevlerini yerine getirirken ve takdir yetkilerini kullanırken mesleki etik ilke ve standartlara bağlı kalmalıdır. İkincisi yolsuzluk ve yozlaşmaları önlemektir. Üçüncüsü, etik ikilemi önlemektir.

19. 19 19 Kamu görevlileri, karar verirken ya da bir eylemde bulunurken ikilemde kalabilmekte ve bazen karar vermekte zorluklar yaşayabilmektedir. Böyle durumlarda yetkilerin ve kaynakların adil, tarafsız, dürüst ve tutarlı bir biçimde nasıl kullanılacağı sorunu ortaya çıkmaktadır. Bazı durumlarda, yasalar ve diğer hukuki düzenlemeler, bir kurumda ortaya çıkan ahlak dışı davranışların tanımlanmasında yetersiz kalabilmektedir. Böylesi yasal boşlukların bulunduğu “gri alanlar”da, karşılaşılan ikilemlerin çözümünde kamu görevlilerine yardımcı olacak etik ilke ve standartlar, en az yasalar kadar önemlidir. Yasa ile ahlakın birbiriyle örtüşmesi gerekmektedir; ancak ahlaki olan bir şey her zaman yasal değildir, yasal olan bir şey de her zaman ahlaki olmayabilir. (Mesela zengin ve fakir herkesten alınan Katma Değer Vergisi yasaldır. Ancak etik midir? Bunu tartışmak gerek. Fakirlerin zor şartlarda vergi vermeye zorlanması etik midir? Bunun gibi başka örnekler de verilebilir.) Kamu görevlileri, etik ikilem içeren durumlarda, vicdanlarının sesini dinlemeli, problemlere tarafsız, adil ve dikkatli bir şekilde yaklaşmalıdır.

20. 20 20 Kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri pek çok etik ikilem bulunmaktadır. Bunları 4 grupta ele almak mümkündür: 1. Kamu görevlilerinin karşılaştıkları birinci ikilem türü, önlerindeki seçeneklerin hiç birisinin tam manasıyla tatmin edici olmadığı, onların içinden en az kötü ya da diğerlerine göre daha iyi olan seçeneğin belirlenmesi durumudur. Örnek: Yıkılan bir köprünün yenisinin yapılması için acılan ihalede, ihaleye katılmak üzere başvuran firmaların hiç birisi, tam anlamıyla yeterli şartları taşımamaktadır. Ancak, yeni bir ihalenin açılması için gerekli zaman yoktur ve kararın bir an önce verilmesi gerekmektedir. Bu durumda, kamu görevlisi, yeterli şartları taşımayan firmalar içinde, diğerlerine göre en iyisini seçmek durumundadır. 2. İkinci ikilem türü, seçeneklerin birden fazlasının ya da tamamının kendi başına iyi olduğu ve birisinin seçilmesi durumunda diğerinden vazgeçilmesinin gerektiği bir durumdur. Burada kamu görevlisi, “en iyi”ler arasında bir secim yapmak durumundadır.

21. 21 21 Örnek Bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan, yapılan sınavlarda da aynı performansı gosteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi, böyle zor bir secimi gerektirmektedir. 3. Üçüncü ikilem turu, farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etki ve sonuçlar doğurması muhtemel bir kararın verilmesidir. Burada en fazla kişiyi memnun edecek bir kararın verilmesi gerekmektedir. Örnek Bir kamu arazisinin, özel sektöre yatırımı teşvik amacıyla bedelsiz olarak tahsis edilmesi, bazı yerel topluluk üyelerini cevre kirliliği acısından rahatsız edebilecek, bazılarına da yeni iş imkanları temin edebilecektir. Bazıları kararı ekonomik gelişme yönünde olumlu olarak değerlendirirken, bazıları ise yolsuzluk olarak nitelendirebilecektir. 4. Kamu görevlilerinin karşılaşabilecekleri son ikilem turu, verecekleri kararın muhtemel sonucundan, kendilerinin ya da yakınlarının olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız etkilenmeleri durumudur. Böyle bir durumda, “çıkar çatışması” söz konusu olmaktadır. Yani, karar alıcının bireysel çıkarları ile genel anlamda kamu çıkarı çelişmektedir. Bir kimsenin, kendi çıkarı aleyhine bir karar verebilmesi son derece güçtür. Böyle durumlarda, ilke olarak, karardan olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız olarak etkilenebilecek kamu görevlilerinin, karar verme sürecine katılmamaları gerekmektedir.

22. 22 22 Örnek Bir yöneticinin, amcasının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer alması. Netice olarak Etik İkilem kavramı etik uygulamalarında büyük önem taşımaktadır. Özetle Etik İkilem: Kişisel yarar ile kamu yararının çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır. Kamu görevlisi kamu yararı ile kişisel yarar noktasında ikileme düştüğü zaman etik ilke ve değerlere başvurmalıdır.

23. ETİK VE HUKUK İLİŞKİSİ 23 Etik ve hukuk arasındaki farklar: a) Hukuk akıllara hitap eder, etik ise vicdanlara hitap eder. b) Hukukta yaptırım maddidir, etikte ise yaptırımlar manevidir. c)Hukuk kuralları kanunlarda ve diğer mevzuatta yazılıdır. Etik kuralları ise vicdanlarda yazılıdır. d)Hukukun amacı adaleti gerçekleştirmektir. Buna karşın etiğin amacı “iyi”yi gerçekleştirmek ya da iyiye ve doğruya ulaşmaktır. e)Hukuk kuralları devlet tarafından oluşturulur. Etik kuralları ise devletin yanı sıra diğer kurum ve kuruluşlarca da oluşturulabilir. Etik hukuku da kapsar. Her yasa dışı davranış aynı zamanda etik dışı davranıştır. Ancak, her etik dışı davranış aynı zamanda yasa dışı davranış demek değildir.

24. 24 Hukuk varken, etiğe ne ihtiyaç var? İşte temel soru bu. a) Her hususu yasalarla değil de akıl ve vicdanlarla çözmek için etik ilke ve kurallar gereklidir. b) Dünya ülkelerinin çoğunda, özellikle, 1970’li yılların sonlarından itibaren “yolsuzluk”, “yozlaşma”, “kişisel çıkarların kamu yararından üstün tutulması” ve benzeri etik dışı davranışların yaygınlaştığı bilinen bir gerçektir. Yolsuzluk ve usulsüzlükler yalnızca kamu yönetiminde bir sorun değildir. Özel sektörde de bu sorun mevcuttur. Etik ilke ve değerler özel sektörde de geçerlidir. Halkın Devlete ve kamu bürokrasisine olan güveninin sarsılması ve kamu yönetiminin saygınlığının kaybolması gibi olumsuz gelişmeler karşısında, halkın Devlete olan güvenini yeniden tesis ederek kamu yönetiminin saygınlığını korumak yalnızca bazı Ülkelere has yerel bir sorun değil “küresel bir sorundur.” Bu küresel soruna tepki olarak, etik davranış ilkelerini belirlemek ve bunlara uyulmasını denetleyecek kurumsal yapılar oluşturmak, yani kısaca “Etik Altyapı” kurmak konusunda uluslararası bir trend oluşmuştur. Bu çerçevede “Kamu Yönetimi Etiği” oluşmaya başlamış ve bilimsel bir disiplin halinde gelişmiştir.

25. MESLEKÎ ETİK VE KAMU YÖNETİMİ ETİĞİ 25 Bir kamu kuruluşunda yapılan işlerin bütün yönlerine nüfuz eden etik duyarlık ve bilinç oluşturmaya yönelik olarak kamu yöneticilerinin yaptığı sistemli ve tutarlı eylemlerin tümüne “etik yönetimi” adı verilir. Kamu yönetimi etiğini, kamu çalışanının her türlü davranışını yasalara, etik kodlara ve çeşitli kurallara göre yapması veya kamu görevlilerinin görev alanları ile ilgili her türlü eylemi, yasa ve bireysel ahlaki değerleri bir potada eriterek yapması olarak tanımlamak mümkündür. Kamu Yönetiminde Etik Hiyerarşisi Bireysel Etik: Kamu görevlisinin kendi öznel geçmişi tarafından biçimlendirilen etik davranış kalıplarıdır. Mesleki Etik: Kamu görevlisinin görevini yaparken, mesleğin gerektirdiği normlar çerçevesinde davranmasıdır. Örgütsel Etik: Kamu görevlilerinin eylemlerini örgütsel amacın gerçekleşmesi doğrultusunda belirlenmiş bulunan kurallara göre yapmasıdır. Toplumsal Etik: Kamu görevlilerinin bir taraftan bireyi koruyan tutum ve davranışlar sergilemesi diğer yandan ise toplumun bir bütün olarak gelişmesine katkı sağlayacak biçimde davranmalarıdır.

26. Etik Yönetim ve Emanet Kavramı: Kamu Görevleri Bir Emanettir. Kamu Görevlileri Geçicidir. Asıl Olan Kamu Görevlileri Değil Kamunun Hizmet Verdiği Vatandaşlardır. Çünkü, kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Kamu görevi bir emanettir. İşin sahibi vatandaşlardır. Kamu görevlileri, kamu yararı için çalıştığının bilincinde olmalı ve kamu görevinin asli sahibinin vatandaşlar olduğunu tüm çalışmaları boyunca aklından çıkarmamalıdır. Bu şekilde çalışan bir kamu görevlisi etik yönetime dahildir.

27. KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE NEDENLERİ 27 Kamu Yönetiminde Etik Dışı Davranışlar Ayrımcılık Kayırma Rüşvet Yolsuzluk Usulsüzlük İstismar, sömürü İhmal, savsaklama İşe siyaset karıştırma Psikolojik yıldırma ve baskılar (mobbing) Hakaret ve küfür Yetkinin kötüye kullanımı Dedikodu Zimmet

28. KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE NEDENLERİ 28 Kamu Yönetiminde Etik Dışı Davranışların Nedenleri Hırs Bilgisizlik Disiplinsizlik Denetim Eksikliği Yetersiz Eğitim İdeolojik Etkiler Psikiyatrik Bozuklular Kamu yönetiminde görülen bu olumsuzlukları gidermenin yolu etik yönetimi kurmak ve kamu yönetimi etiğini gerçekleştirmektir.

29. ETİK ALT YAPININ SEKİZ UNSURU 29 Bunlar; 1- Adaletli bir yönetim 2- Maddi ve manevi yönden güçlü bir toplum 3- Sağlam eğitim ve kültür kurumları 4- Kamu görevlileri için uygun çalışma şartları 5-Kamu görevlilerine adil ve yeterli ücret sağlanması 6- Etkin hesap sorma mekanizmaları 7- Kamu görevlilerini denetleyen etkin bir sivil toplum ve medya 8-Etik konularda eş güdüm sağlayan kuruluşların varlığı Bu temel üzerine kamu görevlileri etik davranış ilkeleri inşa edilmelidir.

30. 30 Önce adalet. Adaletin olmadığı yerde, ne hayır ne de huzur vardır. Adaletsizlik beraberinde yolsuzluk, yozlaşma ve yoksulluk getirir. Bunlar da Devletleri batırır. (Devletleri 3 Y batırır. Bu üç Y, Yolsuzluk, Yozlaşma ve Yoksulluktur.) Bu nedenle “Adalet mülkün yani Devletin temelidir” denilmiştir. Bu temel olmazsa, ne olur mülk yani Devlet yıkılır. Sözün Özü:Etik yönetim adil ve ehil yönetim demektir. Etik yönetim herkesin lehinedir. Başbakanlık Etik Kurulunun misyon sözü: “Daha iyi bir gelecek için etik yönetim şarttır.”

31. Kamu Yönetiminde etik davranış ilkelerini yerleştirme ve uygulamasını sağlamada 3 ana yöntem vardır. • Yöntem: Önleyici tedbirlere yönelik yöntemler (Yasa ve yönetmelik çıkarma, kurum ve kuruluş oluşturma vb gibi çalışmalar) • Yöntem: Yaptırım uygulamaya yönelik yöntemler (Yolsuzluk ve usulsüzlük yapanları , etik dışı davranışlarda bulunanları cezalandırma vb gibi yaptırımlar) • Yöntem: Etik konusunda bilinç oluşturmaya yönelik yöntemler (Eğitim çalışmaları, hizmet içi eğitimde etik konusunu öne çıkarma vb gibi etkinlikler)

32. 2. BÖLÜM: MEVZUAT VE KURUMSAL YAPI • KAMU GÖREVLİLERİ ETİK MEVZUATI • KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU • KAMU GÖREVLİLERİ ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ

33. TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE ETİK ALTYAPISI • Anayasa’nın 10’uncu (Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun  önünde eşittir.), 129’uncu (Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.) ve 137’nci (Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.) maddeleri. • 657 Sayılı “Devlet Memurları Kanunu” • 5237 Sayılı “Türk Ceza Kanunu” • 2531 Sayılı “Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşlere Dair Kanun” • 1156 “Sayılı Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını İhbar Edenlere İkramiye İtasına Dair Kanun”

34. 3628 Sayılı “Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu” • 4982 Sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” • 5176 Sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun” • Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” • 2007 tarihli “Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği” • Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Anlaşmalar

35. TÜRKİYE’DE KAMU YÖNETİMİ ETİĞİNİN KURULMASI VE YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE YETKİLİ KURUMLAR • Yasama, yürütme ve yargı organları, doğrudan veya dolaylı olarak, yolsuzluk olayları ile mücadelede yetkili kılınmışlardır. Yolsuzlukla mücadelede denetim yol ve yöntemleri ile denetim kurumları genellikle birkaç grupta toplanabilir: • Yasama Denetimi • TBMM denetimi • TBMM Dilekçe Komisyonu • İnsan Hakları İnceleme Komisyonu • Yönetsel Denetim • Kurum İçerisinde Yapılan Denetimler • Kurum Dışı Denetimler (İdari Vesayet Denetimi ve Uzman Denetim Kuruluşlarınca Yapılan Özel Denetim) • Yargısal Denetim • Özel bir mahkeme mevcut değil • Yolsuzluk ve etik davranış ihlalleri ilgili hukuki kovuşturma Yargıtay gibi anayasal yüksek mahkemeler ile adli, idari ve askeri mahkemelerce yürütülür

36. Kamuoyu Denetimi • Medya • Sivil Toplum Kuruluşları • Ombudsman Denetimi • TBMM’nde 14.06.2012 tarihinde kabul edilen 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile Ülkemizde Ombudsman denetiminin yolu açılmıştır. • Uluslararası Denetim • AİHM • Kamu Görevlileri Etik Kurulu (KGEK)

37. İÇ KONTROL STANDARTLARI VE ETİK • 10.12.2003 tarihli Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile yeni Kamu Mali Yönetim Sistemi oluşturulmuş ve bu kapsamda etkin bir İç Kontrol sistemi amaçlanmıştır. • İç Kontrol Sisteminin oluşturulması çerçevesinde Maliye Bakanlığı tarafından 2005 yılında İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Yönetmeliği, 2007 yılında Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği ve 2009 yılında Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum ve Eylem Planı Rehberi hazırlanmıştır. • Kamu İç Kontrol Standartları Tebliğinde Kamu İç Kontrol Standartları 5 ana standart altında 18 standart ve bu standartlar için 79 genel şart olarak öngörmüştür. • KAMU İÇ KONTROL STANDARTLARI • 1- Kontrol Ortamı Standardları (4 Standart) • Standart: 1. Etik Değerler ve Dürüstlük • 2- Risk Değerlendirme Standartları (2 Standart) • 3- Kontrol Faaliyetleri Standartları (6 Standart) • 4- Bilgi ve İletişim Standartları (4 Standart) • 5- İzleme Standartları (2 Standart)

38. Standart: 1. Etik Değerler ve Dürüstlük • Personel davranışlarını belirleyen kuralların personel tarafından bilinmesi sağlanmalıdır. • Bu standart için gerekli genel şartlar: • 1.1. İç kontrol sistemi ve işleyişi yönetici ve personel tarafından sahiplenilmeli ve desteklenmelidir. • 1.2. İdarenin yöneticileri iç kontrol sisteminin uygulanmasında personele örnek olmalıdırlar. • 1.3. Etik kurallar bilinmeli ve tüm faaliyetlerde bu kurallara uyulmalıdır. • 1.4. Faaliyetlerde dürüstlük, saydamlık ve hesap verebilirlik sağlanmalıdır. • 1.5. İdarenin personeline ve hizmet verilenlere adil ve eşit davranılmalıdır. • 1.6. İdarenin faaliyetlerine ilişkin tüm bilgi ve belgeler doğru, tam ve güvenilir olmalıdır.

39. KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU (KGEK) • 2004 tarih ve 5176 sayılı Kanun ile Başbakanlık bünyesinde kurulan “Kamu Görevlileri Etik Kurulu”, Türk kamu yönetimi açısından etik altyapısının önemli bir kurumsal unsurunu oluşturmaktadır. • KGEK’nun Kurulmasını Gerektiren Başlıca Sebepler: • Ülkemizde yaygın olarak yaşanan yolsuzluk olayları ve bunun sonucu olarak halkın kamu bürokrasisine olan güven kaybı, • Kamu Yönetimi Etiğinde meydana gelen uluslar arası gelişme çerçevesinde BM, OECD, IMF, Dünya Bankası ve AB gibi bölgesel ve uluslararası örgütlerin etkileri.

40. KGEK ve KAMU GÖREVLİLERİ ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ İLE BAŞVURU USUL VE ESASLARI • 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun • Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • Konuyla İlgili Başbakanlık ve KGEK Genelgeleri • Bu hususta yapılacak iş ve işlemler ile başvuru usul ve esasları yukarıdaki mevzuat dahilinde gerçekleşmektedir.

41. 5176 SAYILI KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU KURULMASI VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN’UN AMACI –KAPSAMI • Bu Kanunun amacı, kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere KamuGörevlileri Etik Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesidir. • Bu Kanun, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personeli kapsar. • Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ve üniversiteler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz. • (Bu istisna hükmü kamuoyunda ve etik konusunda ilgilenen akademik ve yönetim çevrelerinde eleştirilmektedir. Bu istisna hükmünün bir kısmının kaldırılması beklenmektedir)

42. KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULUNUN (KGEK) OLUŞUMU VE GÖREV VE YETKİLERİ • KGEK: • Başbakanlık bünyesinde kurulmuştur. • On bir üyeden oluşur. Üyeleri Bakanlar Kurulu seçer ve atar. • Üyelerin görev süresi dört yıldır. Süresi dolan üyeler Bakanlar Kurulunca yeniden seçilebilir. • Kurul Başkanın daveti üzerine, ayda dört defa, en az altı üye ile toplanır ve üye tam sayısının salt çoğunluğunun aynı yöndeki oyu ile karar verir.

43. KGEK’NUN GÖREV VE YETKİLERİ • Kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkelerini hazırlayacağı yönetmeliklerle belirlemekle, • Etik davranış ilkelerinin ihlâl edildiği iddiasıyla re'sen veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmekle, • Kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmakla • görevli ve yetkilidir. • Kurul, etik kültürün yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda her türlü çalışmayı yapar, yaptırır, araştırma, yayın, anket, kamuoyu yoklaması, bilimsel toplantılar ve benzeri etkinlikler düzenler, kamu görevlileri için eğitim programları hazırlar, koordine eder, yürütür veya bu konularda bakanlıklar, diğer kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, mahalli idareler ve konusunda uzman sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapabilir.

44. Etik davranış ilkelerinin, kamu görevlilerine uygulanan temel, hazırlayıcı ve hizmet içi eğitim programlarında yer alması, kurum ve kuruluş yöneticilerince sağlanır. • Bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşları, Kurulun başvuru konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgeleri süresi içinde vermek zorundadırlar. Kurul, bu Yönetmelik kapsamındaki kuruluşlardan ve özel kuruluşlardan ilgili temsilcileri çağırıp bilgi alma yetkisine sahiptir. • Kurul, etik davranış ilkelerine aykırı davranış ve uygulamalar hakkında, resen veya yapılacak başvurular üzerine, gerekli inceleme ve araştırmayı yapmaya yetkilidir. • Kurul, etik ilkelere aykırı davranış ve uygulamalar hakkında yapacağı inceleme ve araştırmalara esas olmak üzere gerektiğinde yetkili makamlar kanalıyla kurum ve kuruluşlardan bilgi ve belge toplayabilir. Kendisinden bilgi istenen resmi ve özel kurum ve kuruluşlar istenen bilgi ve belgeleri belirlenen süre içinde Kurula vermekle yükümlüdürler.

45. Kurul, ayrıca kurum ve kuruluşlarda etik davranış ilkelerinin yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda faaliyet, inceleme ve araştırma yapabilir. • Kurul, kurum ve kuruluşların, etik davranış ilkeleri konusunda uygulamada karşılaştıkları sorunlara yönelik olarak görüş bildirmeye yetkilidir. • Kamu Görevlileri Etik Kurulu mal bildirimlerini gerektiğinde inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doğruluğunun kontrolü amacıyla ilgili kişi ve kuruluşlar (bankalar ve özel finans kurumları dahil) talep edilen bilgileri en geç otuz gün içinde Kurula vermekle yükümlüdürler. • Kamu Görevlileri Etik Kurulu, hediye alma yasağının kapsamını belirlemeye ve en az genel müdür veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir. (Yönetmelikle Büyük Ölçüde Belirlemiştir.)

46. 5176 SAYILI KANUNA GÖRE YAPILAN İNCELEMENİN DİĞER KOVUŞTURMALARLA İLİŞKİSİ • 5176 sayılı Kanuna göre yapılan inceleme ve araştırmalar, genel hükümlere göre ceza kovuşturmasına veya tâbi oldukları personel kanunları hükümlerine göre disiplin kovuşturmasına engel teşkil etmez. • Etik konusunda yapılan iş ve incelemeler bir disiplin iş ve işlemi değildir. Bu uygulamada sıkça sorulan bir sorudur. Bir hususta yapılan etik incelemesinde disiplin hükümleri ayrıca gündeme gelebilmektedir. Her ikisi de birbirinden farklıdır.

47. KGEK’NA BAŞVURU • 5176 sayılı Kanun kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarında etik davranış ilkelerine aykırı uygulamalar bulunduğu iddiasıyla, en az genel müdür veya eşiti seviyedeki kamu görevlileri hakkında Kurula başvurulabilir. Hangi unvanların genel müdür eşiti sayılacağı kurum ve kuruluşların teşkilât yapısı ve yürüttükleri hizmetlerin niteliği dikkate alınarak Kurul tarafından belirlenir. (Yönetmelikle Belirlenmiştir. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Ek:2 Liste) • Başvurular, 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanunda belirlenen esaslara göre, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile Türkiye'de ikamet eden yabancı gerçek kişiler tarafından yapılabilir. Herhangi bir nedenle Türkiye'de bulunup da başvuru nedeni sayılan etik ilkelerden birisine aykırı davranıldığına tanık olan yabancı, başvuru hakkı açısından Türkiye'de oturuyor kabul edilir. Başvuruda bulunabilmek için başvuranın menfaatinin etkilenmesi koşulu aranmaz.

48. Ancak, kamu görevlilerini karalama amacı güden, haklı bir gerekçeye dayanmayan, başvuranın kimliği tespit edilemeyen, isim ve imza bulunmayan, gerçeğe aykırı beyanları içerdiği anlaşılan, gerçeğe aykırı ad ve soyadı ile yapılan, başvuru konusuyla ilgili yeterli bilgi ve belge sunulmamış başvurular değerlendirmeye alınmaz. • Yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara bağlanmış bulunan uyuşmazlıklar hakkında Kurula veya yetkili disiplin kurullarına başvuru yapılamaz. İnceleme sırasında yargı yoluna gidildiği anlaşılan başvuruların işlemi durdurulur. • Daha önce Kurulca incelenmiş şikayet konusu, yeni kanıtlar gösterilmedikçe bir daha şikayet konusu yapılamaz ve incelenemez. • Oluştuğu tarihi izleyen günden başlayarak iki yıl içinde yapılmayan etik ilkelere aykırı davranışlar hakkındaki başvurular incelenmez. • Yönetmeliğin Resmî Gazete'de yayımı tarihinden önce (13.04.2005) gerçekleşen etik ilkelere aykırı davranışlar şikayet ve ihbar konusu yapılamaz.

49. 5176 SAYILI KANUN KAPSAMINA GİRMEYEN KAMU GÖREVLİLERİ HAKKINDA YAPILACAK BAŞVURULAR • 5176 sayılı Kanun kapsamına girmeyen (En az Genel Müdür ve eşiti seviyesi dışındakiler) kamu görevlilerinin, etik davranış ilkelerine aykırı uygulamaları bulunduğu iddiasıyla yapılacak başvurular, ilgili kurumların yetkili disiplin kurullarında, Kurul tarafından çıkarılan yönetmeliklerde belirlenen etik davranış ilkelerine aykırılık olup olmadığı yönünden değerlendirilir. Değerlendirme sonucu alınan karar, ilgililere ve başvuru sahibine bildirilir.

50. ETİK KONUSUNDA KGEK’NA BAŞVURU BİÇİMLERİ VE USULLERİ • Başvurular; • a) Yazılı dilekçe, • b) Elektronik posta, • c) Tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır. • Başvuru, gerçek kişiler tarafından adı, soyadı, oturma yeri veya iş adresi ile imzayı kapsayan dilekçelerle, en az genel müdür ve Kurulca genel müdür düzeyinde oldukları kabul edilen unvanlarda bulunanlar için Kurul Başkanlığına, diğer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirliğine yapılır. • Dilekçede, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgi ve belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilir. Elde bulunan belgeler dilekçeye eklenir. Başvuru konusu aykırı davranış iddiası, kişi, zaman ve yer belirtilerek somut biçimde gösterilir.