Mantelzorg

1. Mantelzorg

2. Mantelzorg Slides die gebruikt kunnen worden bij de WMO module mantelzorg

3. Bron: http://www.welsaen.nl/vrijwilligerscentrale/mantelzorg.php

4. Onderwerpen bij werkles 1 • Testen van jullie voorkennis • Maatschappelijke context: zorgbereidheid in Nederland • Wat is mantelzorg? • Cijfers • Mantelval

5. Maatschappelijke context Kanteling van verzorgingsstaat naar zorgzame samenleving • Bezuinigingen in zorg • Aanspreken eigen kracht van burgers (zelfzorg) • Aanspreken eigen netwerk Groot beroep op de “zorgbereidheid” van de Nederlandse bevolking

6. Opdracht • Discussieer in tweetallen en noem minstens 10 motieven waarom mensen voor elkaar zouden willen zorgen?

7. Hattinga Verschure, J. C. M. (1977). Het verschijnsel zorg: een inleiding tot de zorgkunde (1 ed.). Lochem Tijdstroom.

8. Hattinga- Verschure • Economisch motief • Wederkerigheidsmotief • Solidariteitsmotief • Onontkoombaarheid (je zorgt voor iemand die hartaanval heeft) • Zingeving (aan eigen bestaan om bij te dragen aan levenskwaliteit ander) • Uniciteitsmotief (op unieke wijze gestalte geven aan eigen leven) • Zorg uit angst • Liefdevolle zorg als “goddelijke opgave” • Zorgen uit geldingsdrang (Het is beter te geven dan te ontvangen) • Zorgen voor ouderen om wijsheid te conserveren • Zorgen uit vanzelfsprekendheid (because it’s there)

9. Belangrijkste motieven informele zorg • Genegenheid • Vanzelfsprekendheid • Verantwoordelijkheid (Kwekkeboom, 2012)

10. Pleidooi van Hattinga Verschure • Veranderde balans in zorgmotieven heeft een andere balans in zelfzorg- zorg voor anderen en professionele zorg teweeg gebracht • Groot beroep op professionele zorg (staatszorg) (vanuit economisch motief) • Pleidooi: Professionele zorg moet weer terug in balans gebracht worden met zelfzorg en mantelzorg

11. Zelfzorg, mantelzorg, vrijwilligerswerk en professionele zorg Bron: http://smitsstichting.nl/mantelzorg.htm

12. Wat is mantelzorg (Hattinga- Verschure) “Wederkerige zorg in een kleine groep blijkt een bijzonder zorgverschijnsel. Zorg die groepsleden verwarmt omdat ze elkaar als een mantel mee omgeven. Het verwarmt, beschut en beveiligd” http://www.wmoraadraalte.nl/pagina.php?pid=142

13. Kenmerken mantelzorg • Gericht op de behoefte van een ander mens • Impliciete of expliciete bereidheid wederkerige zorg te verlenen • Rollen zorgvrager en zorgverlener zijn wederkerig/ verwisselbaar • Persoonlijke relatie • Directe relatie (Zonder tussenkomst administratie/ verwijzing) • Niet incidenteel • Mantelzorggroep is klein, minstens 2 mensen bij betrokken • Warme band • Respect voor zelfstandigheid van de ander • Overnemen van zelfzorg geschied op basis van overeenstemming • Gebaseerd op eigen soort deskundigheid (ervaringskennis) • Biedt veiligheid, gezelschap, blijdschap

14. Definitie mantelzorg “Alle zorg die genoten in een klein sociaal netwerk aan elkaar gegeven wordt op basis van vanzelfsprekendheid en bereidheid tot wederkerigheid.” (Hattinga- Verschure, 1987: 92).

15. Operationalisering begrip mantelzorg Mantelzorg in onderzoek: • “de zorg die een of meer personen uit de directe omgeving aan een hulpbehoevende geven, waarbij de zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep of vanuit georganiseerd vrijwilligerswerk” (Kwekkeboom, 1990 in van der Houwen, et al., 2010). Mantelzorg in beleid: • Toevoeging: Zorg die langdurig (langer dan drie maanden) en/ of intensief (meer dan acht uur per week) is (TK 2000)

16. Mantelzorg in de praktijk • http://www.manbijthond.nl/fragmenten/dagelijkse-zorg-verlamde-echtgenoot • Bron:

17. Mantelval Mantelval (Timmermans et al., 2005) • Verlenen van mantelzorg is vaak geen keuze, maar iets waar je als mantelzorger inrolt • Gebruikelijk sociaal contact → hand en spandiensten → overnemen steeds meer taken • Toegenomen druk kan belemmerend werken op zijn of haar functioneren als ondersteuner • Kenmerk: Proces dat sluipend plaatsvindt

19. Hoe zorgbereid is Nederland? Aandeel bevolking 18+ dat mantelzorg verleend, 2007 (CBS/ SCP, AVO in Kwekkeboom, 2012)

20. Hoe zorgbereid is Nederland? Aandeel bevolking 18+ dat mantelzorg verleend, 2007(CBS/ SCP, AVO in Kwekkeboom, 2012)

21. WMO gestript deel 7: Mantelzorg • http://www.youtube.com/watch?v=OFx5GbSr-k4

22. Stelling 1 De rijksoverheid stimuleert mensen om mantelzorg te verlenen. Een van de stimuleringsmaatregelen die zij nemen is het uitreiken van een mantelzorgcompliment. Dit is een vergoeding van ongeveer 200 euro aan een mantelzorger als waardering voor de zorg die zij geven. "Het mantelzorgcompliment is een goed idee van de overheid en is dan ook een uitstekende maatregel om mantelzorgers in het zonnetje te zetten"

23. Stelling 2 • "Voor mantelzorgers is het een makkelijke opgave om hun mantelzorg met anderen, zoals professsionals, te delen"

24. Gebruikte bronnen • Hattinga-Verschure, J. C. M. (1982). Het verschijnsel mantelzorg, een inleiding tot de zorgkunde. Lochem: De tijdstroom. • Houwen, K. van der, Schmeerts, H., en te Riele, S. (2010). Informele zorg en mantelzorg. In: H. Schmeertsen S. te Riele (Red.),Sociale samenhang: participatie, vertrouwen en integratie. Den Haag/Heerlen: CBS. • Kwekkeboom, R. (2012). Zorg in Nederland- beelden, feiten en (on)mogelijkheden. In J. Steyaert, Kwekkeboom, R. (Red.), De zorgkracht van sociale netwerken (pp. 14-24): WMO werkplaatsen, Ministerie VWS, Movisie, Fontys hogeschool sociale studies. • Oudijk, D., Boer, A. de., Woittiez, I., Timmermans, J., Klerk, M. de (2010). Mantelzorg uit de doeken. SCP. Den Haag. Gratis te downloaden op www.scp.nl. • Timmermans, J., Schellingerhout, R. (2004). Wat heet mantelzorg? Definities en prevalentie van mantelzorg in Nederland. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen (TSG), 82, 229-235. • Timmermans, De Boer, A., Iedema, J (2005) De mantelval. Over de dreigende overbelasting van de mantelzorger. SCP. Den Haag • TK. (2000). Zorgnota 2001 Brief van de staatssecretaris van Volkgezondheid, Welzijn en Sport. Vergaderjaar 2000-2001, 27 401, nr. 65.

25. Vooraf • Dit zijn slides die behoren bij een college dat is ontwikkeld door Rick Kwekkeboom en met haar toestemming zijn deze opgenomen bij de PowerPoint presentatie bij de module mantelzorg van de WMO werkplaats

26. Bijzonder en apart ………. Of toch niet????

27. Opbouw college • Verdieping kennis informele zorg, ihb mantelzorg en vrijwillige zorg • Aanbijzondere (?) groepen: mensen met psychiatrische problematiek of verstandelijke beperkingen • Van bijzondere (?) groepen: (niet-westerse) allochtonen

28. Vormen van informele zorg afstand afstand

29. Opbouw college • Veg kennis mantelzorg en vrijwillige zorg • Aan bijzondere (?) groepen: mensen met psychiatrische problematiek of verstandelijke beperkingen • Van bijzondere (?) groepen: (niet-westerse) allochtonen

30. Verschillende mantelzorgers

31. Onderzoek HvA i.s.m. Sociaal en Cultureel Planbureau • Onderzoek studenten onder mantelzorgers van mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek (Amsterdam e.o.) • Gebruik interviewmateriaal, analyse met behulp van computerprogramma • Gebruik uitkomsten landelijk onderzoek (cijfers), groepen mantelzorgers met elkaar vergeleken • Beschrijving per groep; vergelijking groepen met elkaar en met alle mantelzorger

32. Opvallende verschillen

33. Motieven om te zorgen • Vanzelfsprekendheid, genegenheid (net als andere mantelzorgers) • Maar ook: anders opname, verloedering, eenzaamheid

34. Waaruit bestaat hulp en ondersteuning • Minder vaak persoonlijke verzorging of hulp bij huishoudvoering • Vaker hulp bij emotionele problemen en bij administratie • Maar vooral: regie (regelen van vervoer, dagbesteding, onderwijs, hulpverlening etc. etc.) • Ook, juist, als mensen niet in huis wonen, maar elders opgenomen zijn

35. Mogelijkheden tot en gebruik van ondersteuning

36. Achtergronden belasting • Lang en intensief • Stigma (ook bij mensen met verstandelijke beperking) • Kleine netwerken, dus zorg niet eenvoudig te delen • Gebrekkige afstemming/samenwerking professionele hulpverlening

37. Bijdrage aan vermindering belasting Ondersteunen/versterken netwerken • Versterken netwerken betrokkenen, bijv. maatjesprojecten, vriendschapsdiensten etc. • Versterken netwerken mantelzorgers (bijv. mantelzorgcoach) Verbeteren afstemming/samenwerking • Bijv. familiebeleid zorgaanbieders • Maar ook: coalities formele en informele zorg (Familie als Bondgenoot, Triadekaarten, etc.) Taak van zowel lokale overheden als zorgaanbieders (en dus ook van professionals zelf)

38. Voorbeeld van methodiek om netwerk te versterken Natuurlijk een netwerkcoach WMO gestript deel 9: Natuurlijk een netwerkcoach • http://www.youtube.com/watch?v=1jZced91NK4

39. Nog wat weetjes Gehandicaptensector • Aantal vrijwilligers in de gehandicaptensector • Aantal vrijwilligers: naar schatting 50.000 (precieze cijfers niet bekend) Aantal van de vrijwilligersorganisaties is actief in deze sector Aantal beroepskrachten: 128.000 in 2003 (bron: Brancherapport VWS) • Vrijwilligersactiviteiten • Vrijwilligerswerk in woonvoorzieningen voor mensen met een verstandelijke beperking • Vrijwilligerswerk in voorzieningen voor mensen met een lichamelijke beperking • Vrijwilligerswerk in thuishulp voor mensen met een beperking • Vrijetijdsbesteding (ook vakantie) • Belangenbehartiging

40. En nog meer… Geestelijke gezondheidszorg Aantal vrijwilligers in de geestelijke gezondheidszorg • Aantal vrijwilligers: naar schatting 30.000 • Aantal van de vrijwilligersorganisaties is actief in deze sector  • Aantal beroepskrachten: 60.400 in 2003 (bron: Brancherapport VWS) Vrijwilligersactiviteiten • Vrijwilligerswerk in psychiatrische ziekenhuizen • Vrijwilligerswerk bij begeleid wonen, dagactiviteiten en dergelijke • Vrijwilligerswerk via vriendendiensten c.q. maatjesprojecten • Lotgenotencontacten • Gezondheidsprojecten

41. Opbouw college • Vlzorg en vrijwillige zorg • Aan bijzondere (?) groepen: mensen met psychiatrische problematiek of verstandelijke Van bijzondere (?) groepen: (niet-westerse) allochtonen

42. Ouderen (55+) naar etnische groep

43. Gezondheid en zorggebruik • De gezondheidstoestand van allochtone ouderen slechter dan van autochtone ouderen • Het slechtst bij ouderen van Turkse en Marokkaanse afkomst; voelen zich ook vaak het slechtst • Bezoek huisarts hoger bij allochtonen, m.n. Turkse en Marokkaanse ouderen • Bezoek specialisten lager (minder verwijzingen en/of minder gemakkelijk toegang…)

44. Gebruik thuiszorg 55+

45. Deelname informele arbeid naar etnische achtergrond

46. ‘kenmerken’ mantelzorg allochtone bevolkingsgroepen • Familie is verantwoordelijk voor zorg, geen zaak van buitenstaanders • Vaker (uitsluitend) vrouwen die zorg verlenen (hiërarchie) • Strengere verdeling zorgrollen vrouwen en mannen • Jongere mantelzorgers vervullen vaak (ook) rol tolk/regelen administratie

47. Geboden hulp

48. Intensiteit en ervaren belasting • Gemiddeld wordt 44 uur zorg per week gegeven ( 18% biedt zelfs 24-uurs zorg) • De gemiddelde zorgduur, dat wil zeggen het aantal jaren dat zij hulp en zorg bieden, bedraagt 8,4 jaar • 60% van de vrouwen en 44% van de mannen zorgt als enige voor de hulpbehoevende. • Onderzochte allochtone mantelzorgers voelen zich zwaarder belast dan ‘gemiddelde mantelzorgers uit SCP onderzoek

49. Aanleiding voor zorg

50. Niet gebruik mantelzorgondersteuning • Onbekendheid term ‘mantelzorg’ • Schakelen eerder familie in dan professionals • Weinig zicht op het Nederlandse zorgsysteem • Beperkte taalbeheersing • Onbekend met vraaggerichte zorg • Minder assertiviteit • Geen zorg die bij cultuur aansluit