Elżbieta Kwella Uniwersytet Gdański

1. Elżbieta KwellaUniwersytet Gdański „CYKLE KONIUNKTURALNE TEORIA I PRAKTYKA” Materiały wykładowe

2. Treści programowe: • Czy cykle koniunkturalne jeszcze istnieją?      • Słynne cykle koniunkturalne. • Teorie cyklu koniunkturalnego – przegląd ogólny. • Deterministyczne i stochastyczne teorie cyklu koniunkturalnego. • Cykle koniunkturalne w Stanach Zjednoczonych po 1918 roku do czasów współczesnych - analiza empiryczna. • Cykle koniunkturalne w Polsce - analiza empiryczna. • Globalny kryzys finansowy - źródła,  mechanizm i skutki.

3. Literatura: • Burda M., Wyplosz Ch., Makroekonomia. Podręcznik europejski. PWE Warszawa 2000, rozdz. 14. • Barro R.J., Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, rozdz. 9. • Kaldor N., Eseje z teorii stabilizacji i wzrostu gospodarczego. PWN, Warszawa 1971. • Barczak R., Nowe oblicza cyklu koniunkturalnego. PWE, Warszawa 2006. • Jakimowicz A., Ewolucja teorii wahań koniunkturalnych. PWN, Warszawa 2005. • Burns A., Mitchell W., Measuring Business Cycles. NBER, New York 1946. • Friedman M., Schwartz A., A Monetary History of the United States. Princeton University Press 1963. • Kindleberger C., The World in Depression. University of California press, Berkeley, California 1986. • Mankiw G.N., Real Business Cycles: A New Keynesian View, “Journal of Economic Perspectives”, 3, 1989, s. 79-90. • Szymański W., Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenia. Difin, Warszawa 2009. • Nawrot W., Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy. CeDeWu, Warszawa 2009.

4. 1. CYKLE KONIUNKTURALNE - CO TO JEST ? Materiały wykładowe Elżbieta KwellaUniwersytet Gdański

5. RODZAJEWAHAŃW GOSPODARCE

6. Rodzaje wahań w gospodarce • Trend; Wahania wokół trendu: • Wahania koniunkturalne (cykliczne), • Wahania sezonowe (periodyczne); • Wahania przypadkowe (nieregularne).

7. Trend Rodzaje wahań w gospodarce • Ogólna, długookresowa, jednokierunkowa, trwała tendencja zmian w gospodarce; • Kilka – kilkadziesiąt lat.

8. Wahania sezonowe (periodyczne) • Zmiany nasilenia zjawisk gospodarczych, powtarzające względnie regularnie; • ← przyczyny niezależne od podmiotów gospodarczych: • czynniki przyrodnicze, • techniczne, • społeczne (zwyczaje, przepisy, prawa); • Do 1 roku.

9. Wahania przypadkowe (nieperiodyczne) • Niecykliczne zmiany nasilenia zjawisk gospodarczych; • ← Jednorazowe szoki wynikające z działania • nieokreślonych bliżej przyczyn (losowych), • nie związanych z istotą danego zjawiska (wybory, zmiany ustaw); • Nieregularne co do siły i kierunku; • Wahania katastroficzne.

10. POJĘCIE CYKLU KONIUNKTURALNEGO - różne konwencje

11. 1/3 Tradycyjne ujęcie Wahania koniunkturalne to powtarzające się okresy wzrostu i spadku absolutnego podstawowych wielkości ekonomicznych.

12. 2/3 Modyfikacja interpretacji fluktuacji koniunkturalnych „Cykl odchyleń” Okresowe, lecz nieregularne wahanie poziomu aktywnościgospodarczej, mierzone jako odchylenia realnego PKB i innych zmiennych makroekonomicznych od wielkości wynikających z ogólnego trendu.

13. 3/3 Modyfikacja interpretacji fluktuacji koniunkturalnych „Cykl wzrostu” Okresowe i nieregularne wahanie tempawzrostu realnego PKB i innych zmiennych makroekonomicznych.

14. Wahania koniunkturalne (cykliczne, nieregularne) • Mniej lub bardziej regularny ruch typu wahadłowego wokół linii trendu; • ← wynik samowzmacniających się mechanizmów wewnętrznych; • Okres kilkuletni.

15. Cykl koniunkturalny to ruch typu falowego, który ogarnia cały system gospodarczy. • Koniunktura łac. conjunctura – zbieg wydarzeń; • Cykl gr. kyklos – koło, wieczny nawrót. • Powtarzalność, • Różna siła, • Wszechobejmujący wymiar, • Różne formy.

16. „Cykle koniunkturalne są pewnego rodzaju fluktuacjami obserwowanymi w ogólnejdziałalności gospodarczej narodów, które organizują swoją pracę głównie w formie przedsiębiorstw obliczonych na zysk. Cykl składa się z ekspansji występującej mniej więcej w tym samym czasie w licznych dziedzinach działalności gospodarczej, po której następuje podobnie powszechna recesja, okres kurczenia się działalności i potem ożywieniaprzechodzącego w fazę ekspansji kolejnego cyklu. Cykle wahają się od ponad 1 roku do 10 i 12 lat”. /A. Burns, W. Mitchell, Measuring Business Cycles, 1946/

17. GENEZA TEORII KONIUNKTURY

18. Gustav Cassel (1866-1945)University of Stockholm, 1903-1936 • Nature and Necessity of Interest (1903), • Money and Foreign Exchange after 1914 (1922), • Fundamental Thoughts on Economics (1925), • On Quantitative Thinking in Economics (1935).

19. Knut Wicksell (1851-1926)University of Lund,1900-1916 • Lectures on Political Economy, I. 1901. Translated by E. Classen. 1934. • Lectures on Political Economy, II. Translated by E. Classen. 1935. • Value, Capital and Rent. 1893. Translated by S. H. Frowein, 1954. Reprint. 1970. • The Influence of the Rate of Interest on Prices, „Economic Journal”, (1907).

20. MORFOLOGIA WAHAŃ KONIUNKTURY

21. Klasyczny cykl koniunkturalny PKB S I cykl II cykl D Szczyt Dno Szczyt Dno Ożywienie/ ekspansja Czas Recesja Recesja Ożywienie

22. Fazy współczesnego cyklu koniunkturalnego PKB Czas

23. DEFORMACJA CYKLU KONIUNKTURALNEGO

24. Klasyczny a współczesny cykl

25. Klasyczny a współczesny cykl

26. Powojenna deformacja cyklu koniunkturalnego • mniejsza amplituda wahań; • skrócenie i spłycenie fazy spadkowej; • wydłużenie okresu ekspansji.

27. SEKWENCJA CYKLUKONIUNKTURALNEGO SZCZYT → SPADEK KONIUNKTURY → RECESJA (KRYZYS) → DNO (DEPRESJA) → OŻYWIENIE → WYSOKA KONIUNKTURA → „PRZEGRZANIE” → SZCZYT.

28. Szczyt koniunktury  AD  AS • Maksymalna produkcja globalna( PKB bieżący > PKB potencjalnego ) • Wysoki popyt • Wysokie zakupy • Wysokie płace • Wysokie koszty produkcji • Wysokie ceny → inflacja • Wysokie zatrudnienie • Wysokie zyski • Wysokie stopy procentowe • Niskie bezrobocie

29. Spadek koniunktury • Popyt zagregowany (AD) stabilizuje się lub ; • Firmy mają kłopoty  kosztów produkcji i  cen; ich prognozy o  AD nie sprawdzają się •  wstrzymują I •  produkcja globalna • Likwidacja zapasów,  inwestycje • Bezrobocie (U) jeszcze na niskim poziomie •  Płace pozostają wysokie • Kolejne firmy bankrutują • Ludzie ostrożniej wydają pieniądze • Gwałtownie  AD • Rząd opierając się na danych z okresu poprzedniego - szczytu może:  podatki (t),  wydatki budżetowe (G); BC:  podstawowe stopy proc. (r), co pogłębi jeszcze bardziej dopiero co pojawiające się tendencje spadkowe AD (!!!) • Banki stają się ostrożniejsze, niepokoją się o udzielone pożyczki

30. Recesja - definicje • Dwa kolejne kwartały spadku PKB w wyrażeniu realnym. Tempo wzrostu jest ujemne. • Okres, w którym tempo wzrostu PKB jest co prawda dodatnie, ale ulega silnemu zmniejszeniu. • „Wyraźne zmniejszenie aktywności gospodarczej w całej gospodarce, trwające dłużej niż kilka miesięcy, mające odbicie w poziomie produkcji przemysłowej, zatrudnienia, dochodów realnych oraz sprzedaży hurtowej i detalicznej”.

31. Zmienność rodzajowa recesji Modele recesji: U – ostry spadek – depresja – ostry wzrost, V – ostry spadek – szybki wzrost, L – ostry spadek – długa recesja – długa depresja – ożywienie.

32. Symptomy recesji → kryzysu 1/2 • Spadek PKB i produkcji przez dwa kolejne kwartały, • ↓ produkcja przemysłowa i sprzedaż,  zapasy • Spadek indeksów giełdowych przez pewien czas, • Spadek wskaźnika pozytywnych nastrojów konsumentów, • Wzrost oszczędności, • Masowe bankructwa.

33. Symptomy recesji → kryzysu 2/2 • Gwałtownie  popyt zagregowany (AD),  ceny,  zyski, kursy akcji •  popytu na surowce  podaży surowców  ceny towarów zaopatrzeniowych • Znacznie wolniej spadają ceny towarów finalnych i płace • ↓ popyt na kredyt → ↓ stopy procentowe • Znaczny  zakupów dóbr trwałego użytku •  I produkcyjne • Ludzie ubożeją • Banki wstrzymują pożyczki • ↑Bezrobocie,zatrudnienie,  czas pracy, ↑, transfery społeczne • Brakuje poczucia pewności, oczekiwanie na depresję, kiedy wszystko będzie tańsze, zakupy odkładane. U, V, L, W

34. Źródła recesji1/2 • interakcje między: • zyskami, • inwestycjami, • rynkami kredytowymi, • rynkami finansowymi. Krótkookresowe stopy od kredytów odchylają się od stopy naturalnej (równowagi), przy której podaż oszczędności gospodarstw domowych = popytowi firm na środki inwestycyjne  produkcja podlega wahaniom.

35. Ożywienie •  inwestycji,  optymizmu • powraca poczucie pewności •  zagregowany popyt (AD), ↑ zakupy • Banki komercyjne -  pożyczek • Bank centralny - tnie podstawowe stopy procentowe •  zapasy towarów (brak gotówki)  popyt na kredyt • nowe inwestycje • czynniki produkcji są tanie  nowe firmy.

36. Wysoka koniunktura • PKB bliski PKB potencjalnego • Poczucie bezpieczeństwa • Nadmierny optymizm, szybki  AD, zakupy • Banki chętnie udzielają pożyczek • Wysokie zyski firm • Wpływy podatkowe wysokie •  bezrobocie  transfery socjalne • Ceny szybko  • zdarza się, że rząd opierając się na danych statystycznych z poprzedniego okresu – recesji , chcąc złagodzić jej objawy -  wydatki rządowe , co dodatkowo przyczyni się do i tak już nadmiernego wzrostu AD • Rosną nadmiernie inwestycje (I) nadmierny popytu na kredyty  podaży pieniądza na pożyczki z poślizgiem stopy procentowe  presja na  I.

37. „Przegrzanie” • Maksimum produkcji w kilku sektorach • Niedobory towarów szybki inflacji • Niedobór wykwalifikowanej siły roboczej • Płace i ceny nieruchomości gwałtownie   koszty produkcji • BC:  AD  podstawowe stopy proc.(r) • „Sprytne” firmy sprzedają się po wysokich cenach większym firmom • Menedżerowie zachęcają do inwestowania • AD  ASszczyt koniunktury.

38. Stylizowane fakty

39. Fakt nr 1: Nieregularność W RKK obserwujemy nierównomierne, lecz powtarzające się wahania realnych wartości PKB. Przeciętny cykl trwa od 5 do 8 lat.

40. Statystyczny opis cykli koniunkturalnych z lat 1970-1994 Przeciętnadługośćcyklu Maks.długośćcyklu Minim.długośćcyklu Przeciętneodchylenieod przec.długościcyklu (w %) w kwartałach 2 2 2 2 2 2 31,535 36 24 36,5 22 42 48 48 41 44 35 21 22 24 11 29 6 2,5 2,1 2,9 3,4 2,7 3,0 IMF

41. Fakt nr 2: Amplituda Amplituda wahań cyklu koniunkturalnego mierzona w stosunku do przeciętnego PKB i linii jego trendu jest niewielka.

42. Fakt nr 3: Korelacje • Wydatki prywatne (konsumpcja, inwestycje i import) - procykliczne, • Konsumpcja rządowa - acykliczna; • Inflacja i zatrudnienie - procykliczne, • Bezrobocie jest antycykliczne

44. Bezrobocie i inflacja w trakcie cyklu koniunkturalnego

45. Bezrobocie i inflacja w trakcie cyklu ● PKB Potencjalny PKB ● ● RzeczywistyPKB ● ● Rzeczywista stopabezrobocia Naturalna stopabezrobocia П, u ● ● ● ● ● ● ● ● ● Stopa inflacji ● t0 t1 t2 t3 t4

46. Korelacja zmiennych makroekonomicznych z poziomem produktu* • * Dane dla UE obl. jako nieważone średnie z wielkości dot. W. Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch. Korelacje sa liczone dla okresów kwartalnych z lat 1957-1989 do 1965-1989. • Zmienne procykliczne (C, I, M) – współczynnik korelacji dodatni, ok. +1 • Zmienne antycykliczne (ceny) – w.k. ujemny, bliski -1, • Zmienne acykliczne (G)– w.k. bliski 0. Źródło: J.P. Danthine, J. Donaldson: Methodological and Empirical Issues in Real Business Cycle Theory, „European Economic Review”, 31, 1993, tab.3.

47. Fakt nr 4: Wskaźniki Niektóre zmienne wyprzedzają PKB w cyklu inne opóźniają się w stosunku do niego, czy zachowują się identycznie. • Wskaźniki wyprzedzające: stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, zapasy, realne ceny akcji, realna podaż pieniądza • Wskaźniki opóźnione: bezrobocie, inflacja • Wskaźniki zbieżne w czasie: stopy procentowe.

48. Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury (WWK) • Miara przyszłej aktywności gospodarki. • Pokazuje wzrosty i spadki poziomu aktywności całej gospodarki z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do PKB oraz innych miar jej aktywności, takich jak produkcja, sprzedaż detaliczna, zatrudnienie, płace, dochody.

49. Komponenty (składowe) Wskaźnika Wyprzedzającego Koniunktury (WWK) - średnia tygodniowa liczba godzin przepracowanych w przemyśle, - nowe zgłoszenia po zasiłki dla bezrobotnych, - nowe zamówienia w przemyśle, - ilość nowopowstałych przedsiębiorstw, - zezwolenia na nowe budowle, - zmiany w zapasach towarów i materiałów, - zyski, - stosunek cen do kosztów pracy, - zmiany w zadłużeniu z tytułu kredytów konsumenckich, - indeksy giełdowe, - długość realizacji dostaw, - wydajność pracy, - podaż pieniądza, - ceny niektórych, wybranych surowców, - ceny w sektorze usług, - nastroje konsumentów i biznesmenów.

50. Wyprzedzenie Wskaźnika Wyprzedzającego Koniunktury (WWK) w stosunku do rzeczywistości • Przeciętne wyprzedzenie WWK - ok. 6 miesięcy; • Dłuższe wyprzedzenie szczytu, wyprzedzenie zwiastujące zwolnienie tempa wzrostu lub recesję. Wyprzedzenie szczytu może wynosić nawet kilkanaście miesięcy.(W 1997 roku wskaźnik zaczął pokazywać przyszłe zwolnienie gospodarki z wyprzedzeniem 12 miesięcy); • Wyprzedzenie WWK jest znacznie krótsze w przypadku dna, wówczas, gdy należy spodziewać się ożywienia gospodarczego - około 3-6 miesięcy.