2. ikasgaia Lan zuzenbidearen Iturri arautzaileak

1. 0.- Aurkezpena : Zuzenbidearen iturrien kontzeptua eta zerrenda. 1.1.- Lana eta konstituzioa 1.2.-1978.eko konstituzioa; 1.2.1. Konstituzioaren eredua lan arloa 1.2.2.- Konstituzioaren eskubideak eta beraien garantiak 2. NAZIOARTEKO ITURRIAK 2.1. NAZIOARTEKO ARAUAK ETA BARNEKO ZUZENBIDEA 2.2. LANAREN NAZIOARTEKO ERAKUNDEA (LANE) (OIT) 2.2.1 LANE-ren egitura 2.2.2 Hitzarmenak, Gomendioak eta Erabakiak 3. EUROPAKO BATASUNA 2.3.1 Europako Batasunaren zuzenbidea 3.2. Europako Politika Soziala 4- legea 5. Erregelamendua 6. Erkidego Autonomoen eskuduntza lan arloan 7.Hitzarmen kolektiboak 8. Ohitura 9. Jurisprudentzia 10Zuzenbide printzipio orokorrak 2. ikasgaia Lan zuzenbidearen Iturri arautzaileak

2. Lan zuzenbidearen berezitasuna Iturrietan; • 1. Iturri bereziak izatea (hitzarmen kolektiboa); beste batzuetan iturri orokorrak era berezi batez agertzen da (Lan ohitura) • 2. Zuzenbide iturriak aplikatzeko irizpide bereziak; adib. Arau mesedegarriaren printzipioa (langilearentzat) • Iturria. Kontzeptua • (orok.) “Zerbait sortzen den lekua edo zeretik, zerbaiten sorburua” • ZUZENBIDEAN  ARAUAK JAOIARAZTEN DITUEN SORBURUA • Zuzenbide iturriak bi zentzuak; • 1. Z. I. Sortzaileak (berezko zentzuan)= arautzeko ahalmena duten gizarte botereak • 2. Z.I, formalak (ez berezko zentzuan)= indar arautzaileen adierazteko bideak (arau motak) • Iturri teoria  arauen tipologia ikuspuntu formaletik (baita ere botere arautzaileena)/ botere bakoitzari arau -forma bana dagokio (printzipioz

4. Kelsen-en Piramidea. Arauak hierarkiaz sailkatuta • Konsti. • Nazioarteko Arauak • Legeak • Erregelamenduak • Hitzarmen kolektiboak • Ohitura • Zuzenbide printzipio orokorrak Oharra; Hierarkia zuzenbidean printzipio eratzaile bat da, baina badira beste batzuk (eskuduntza, berezitasuna, ondorengotasuna,…) Horiek aplikatuz eskema desberdina da

5. Konstituzioa • Konst = Forma aldetik (legea) baina • Konst. = beste iturrien iturburua • Kontzeptua = Gizartea politiko eta juridikoki eratzen duen arau multzoa. • Lehen = konst.aren bidez ZUZENBIDE ESTATUA BERMATZEN ZEN • ORAIN ZUZENBIDE ESTATU SOZIALA gauzatu nahi da 1978.eko Konstituzioaren lan aroloko eredua >> Ohar orokorrak 1. Konst.aren diseinua lan arloan lan harremanen kontzeptu dialektikotik abiatzen da: Gatazka onartzen eta beharrezkotzat jotzen da • Interes kontrajarrien ondorioa • Interes kontrajarrien ordezkatzeko eta defendatzeko => subjektu kolektiboak (sindikatuak, eta enpresari elkarteak) • Gatazkarako presio bideak onartzea 2.- Autonomia kolektiboa  botere autonomoa interes kontrajarriak konpotzeko Autonomia  heteronomia 3. Estatuaren parte hartzea ASEGURATZA SUSTATZAILEAN kokatzen da. *Minimoak ezarriz helburu bereziak lortzeko => adib. Sexu berdintasunean, soldatan, eta abarretan)

6. 1978eko konstituzioan eskubide subjektiboak arautzerakoan 3 eskubide talde bereizten dira; • Oinarrizko eskubideak eta askatasun publikoak • Hiritarren eskubide eta askatasunak • Politika sozio-ekonomikoaren printzipio gidatzaileak Klasifikazioa ez da egiten eskubide garrantzien arabera, babesteko mailaren arabera baizik. Adib. Presoen lan egiteko eskubidea 25 art. oinarrizko eskubidea Beste guztion lan egiteko eskubidea 35 art.  hiritarren eskubidea Batzuk bereziki lanekoak dira (greba, sindikatzekoa) baina besteak lan harremanetan aplikagarriak dira

7. 2.Nazioarteko lan araua • Barne-zuzenbidea =/= Nazioarteko zuzenbidea • Barne-zuzenbidea => dena estatu baten lurraldean bukatzen denean • Nazioarteko Z. => dena estatu baten lurraldean bukatzen ez denean • Estatuen arteko zuzenbidea • Zuzenbidea Pribatua  Gizabanakoen harremanei buruz Publikoa => estatuaren portaeraz edo /eta hiritarren eta estatuaren arteko erlazioei buruz Pribatua  zuzenbidearen aplikazioa nazioarteko Kontratuetan. Zein legislazioa aplikagarria den? Publikoa  Nazioarteko araugintza Araua estatuen arteko akordiotik / alde biko hitzarmenak Nazioarteko erakundetik etortzen denean Nazioarteko Z. OIT/Lanaren nazioarteko erakundea Europako Batasuna Nazio Batuen Erakundea (ONU)

8. LNEren Hitzarmenak • Bi gauza batera, errealitate bikoitza • LANEren araua, erakunde honen barruan harturiko akordioa • Nazioarteko tratatua, estatuen arteko hitzarmena • Helburua  ez hitzarmen zuzenki aplikatzea estatuetan • Bai => estatuak hitzarmenaren helburuak gauzatzeko bide aproposak har ditzala (Estatuak bideak libreki hautatzen ditu) Ezaugarriak • Errealitate askotariko moldatutako arauak • Gutxienezko legeria (Izendatzaile komunetako txikiena • Garatzeko legislazioa • Estatuaren subiranotasunaren gainean ez dago Prozedura  Eszbaida bakuna/ eztabaida bikoitza *LANEren hitzarmena izateko  2/3 Onartua izan Hitzaldian + 2 estatuek berretsi Eragin juridikoa  estatu betan barruan eragin juridikoa izateko  berrestea • Eragin zuzena ez izateko arrazoiak; • Estatuaren subiranotasuna • Egoera ez homogeneoa Obligatzeko adostasuna adierazten duen ekintza

9. Eragin juridikoa Espainian • Nazioarteko tratuak ez dira berez aplikagarriak Espanian  beronartuak (berretsiak) izan behar dira • Konst.an => Nazioarteko tratatuak aipatzen dira, besterik gabe • Konst.eko 96 art  “ Nazioarteko tratatuak, balioz egindakoak, Espainian ofizialki argitaratuez gero barne- ordenamenduaren parte izango dira” • Berretsi eta argitaratuez gero  hitzarmenaren testua espaniar zuzenbidea bihurtzen da // BOE => “iura novit curia” • MAILA JURIDIKOA (HIERARKIA) • Konst.eko 95.1. art.a  nazioarteko tratatuak konstituzioarekin ados egin behar • Konst. eko 96 nazioarteko tratatuak aldatzeko eta derogatzeko, tratatuak berak esaten duenaren arabera, edo nazioarteko zuzenbidearen printzipioen bidez egin behar • Ondorioz = Konstituzioarekin bat etorriz eta legearen gainean • …. • Gomendioak (Artamendua) • LANEren gomendioa, aholkua; beharrezkotasun juridikorik eza

10. 3.EUROPAKO BATASUNA • Europako Batasuna = Nazioz gandiko Zuzenbidea • Elkarteen Zuzenbidearen iturri erregulatzaileak. • a.- Zuzenbide sortzailea (sorrerako Z. edo jatorrizko z.) • Itun eraikitzaileak eta Itun aldarazleak. • Pariseko Itunaren bitartez (CECA ) • Europako Energia Atomikoaren Elkartea. Erromako Ituna (1957). • Europa Ekonomi Elkartea (EEE)Erromako Ituna (1957). …. • b. Zuzenbide eratorria. Europako Batasunaren Instituzioek egindako arauak (zuzenbide instituzionala) E.B arauak sortzeko sistema instituzionalizatua, barneko zuzenbidetik kanpo eta honen gainean jartzen dena. • bi multzo. 1 E.B.ak kanpoko estatuekin egin ahal dituzten nazioarteko tratatuak • 2, barne arauak 5 motakoak direnak; Erregelamendua, zuzentzailea, erabakia, artamendua eta diktamena • Horrez gain, Europako mailako Hitzarmen Kolektiboak: • Lanbide gaitasuna eta kualifikazioari buruzko Hitzarmena (2002.02.28) • Telelanari buruzko Hitzarmena (2002.07.16) • Lan arloko estresari buruzko Hitzarmena (2004.10.08) • Laneko jazarpena eta biolentziari buruzko Hitzarmena (2007.04.26) • c.- Zuzenbide osatzailea. aurreko biak osatzeko : Europako Batasunaren Justiziako auzitegiaren Epaiak, Elkarteen Zuzenbide Printzipio Orokorrak, E.B. ohitura eta, azkenik, nazioarteko zuzenbidearen printzipioak. • “acquis communautaire” Erkidegoko Altxorra Derecho supranacional (cesión del ejercicio de la soberanía en determinados temas)

11. Europako Zuenbidearen arau motak

12. Europako Erkidegoen Politika soziala • 1. langileen zirkulazio askea • 2. Gizarte asegurantza • 3. politika soziala /(zentzu hertsian) • 4. Fondoak Arauak; E.B Tratatuaren 49 tik 51 art.raino; Kontseiluaren 1612/68 Erregelamendua eta 2004/38/CE Direcktiba Esanahia; estatu kideen langileentzat enpleguetan, ordainketan eta beste lan baldintzetan nazionalitate dela kausa diskriminazio eza Baldintzak; 1. E.Ben nazionalentzako eskubidea 2. Besterentzako langile alokatua izatea 3. Lanagatik lekuz aldatzea izatea Ondorioak, a, sartzeko eta bizitzeko eskubidea beste Estatu kide batean b. Baldintza berdinetan enplegura heltzeko eskubidea c. Lan baldintzetan tratu berdina izateko eskubidea Salbuespenak; 1. Administrazio Publikoko Enpleguak 2. seguritate eta osasun publikoagatik

13. Europako Erkidegoen Politika soziala (II) • Gizarte ASEGURANTZA (EBKO 51 ART.a) • Koordinazio sistema; • Sistema partziala  3 printzipioak; • 1. Lan egiten den estatuaren legislazioa aplikagarri izatea • 2. Prestazioen kalkulurako kotizazioak eta lan egiteko periodoak pilatu ahal izatea • 3. Prestazioen ordainketaren zilegitasuna, nahiz eta beste estatu batean egon. • 3. politika soziala • 1. Lan legislazioa bat etorraraztea (lan baldintzetako sistemak bateratasuna). Tresnak, • lankidetza bultzatzea • Legislazioak bat etorraraztea (20 inguru zuzentarauak) • Alderdi sozialen elkarrizketak sustatzea Europa mailan. • 2. Ekintzarako egitarauak sektore desbabestuagoetan (elbarrituak, gazte langabeak, emakumeak,…) lan merkatuan sarrearazteko prozedurak. • KES (Komite ekonomiko sozialak) bere iritzia eman behar duen edozein erabaki hartu baino lehen gai hauetaz. • 4. FONDOAK (lagungarriak izatea eta lankidetzan aritzea) • Fondoak = helburu zehatz batuk lortzeko finatza-bideak • (FEDER, FEOGA, FSE)

14. Legea • Legearen bi zentzu; • Zentzu zabalean  estatuaren edozein arau juridikoa (idatzia) • Zentzu hertsian => konstituzioaren arabera organo lege-egileak emandako arauak • 5 ezaugarri ; orokortasuna, arrazionaltasuna, beharrezkotasuna, egonkortasuna eta zabalkundea (publizitatea) • Erkidego autonomoak bere gaietan (legeak eman ahal dituzte • Lege motak ; • Prozeduraren arabera Lege organikoa; garrantzi bereziko gaiak erregulatzen duena; Egiteko prozedura berezia/ adib. Askatasun sindikalari buruzko Lege organikoa Lege arrunta; beste guztiak Prozedura desberdina bada balio juridiko bera dute Eraginkortasuanren arabera  • Lege zuzenki eraginkorrak • Lege delegatzaileak • Oinarrien legea • Testu bat egitea • baimentzen duen legea • Lege indarreko beste arauak;A, Legegintzako errege dekretua • Lege delegatzaileen ordaina • B. Errege- dekretu legea (kasu aparta eta premiazko beharra dagonean)

15. Erregelamenduak Def.  Botere Beterazleak (gobernuak) emaniko xedapen orokorrak eta ez egintza administratibo zehatzak. Konstituzioaren 97 art.ak ; «Gobernuak betearazteko funtzioa eta erregelamendu emateko ahalmena erabiltzen du konstituzioa eta legeen arabera.” Balio juridikoa (hierarkiaz); legeen menpean Erregelamenduen Motak • 1.- Organo emailearen arabera; Errege Dekretua (Gobernuak ematen badu), Ministro-Agindua (Ministro batek emandakoa). Erkidego Autonomoetako organo beterazleak emandako arauak; Dekretuak eta agintzak. • 2.- Legearekiko harremanen arabera. • a.- Betearaztekoak, lege garatzekoak. Langileen Estatutuan 3.2. art.an+ honako hau esaten da Erregelamendu xedapenek gorengo mailako arauek ezartzen dituzten manuak garatuko dituzte, baina ezin dute ezarri garatzeko legeek ezarritako lan baldintza desberdinik. • erregelamenduek ezin dute legeek ezarritako egoera aldatu, ez txarrerako baina ere ez onerako • b.- Autonomoak, independenteak. • Ezin eman konstituzioaren lege gaietan. • c.- Legearen kontrakoak, "contra legem".  ez dira legezkoak, ezdeusak (baligabeak)

16. Komunitate Autonomoen eskumen arautzaileak Lan Zuzenbide eta Gizarte Asegurantzako arloetan Erkidego autonomoentzat Gai posibleak/ Gero, Estatutuen bidez gauzatu eta gauzatu behar dira nahi eta ez estatuarentzakoak, estatuaren konpetentzia berezkoak • Konst.ren 148. eta 149. art  Botere banaketa • 149.1.7 art.an* lan legegintza estatuaren eskuduntza esklusiba • Euskal Herriko Autonomi Estatutuaren 12.2 art.an* ordaina. Lan legislazioa betearaztea Euskal Autonomi Erkidegoa dagokio behar diren erakundeak eta zerbitzuak horretarako eratzeko ahalmena ere badagokio (Estatutuaren 20.4 artikuluan).Adib., 9/1981 Eusko Legebiltzarreko Legea, Lan Harreman Kontseilua sortzekoa. • EA betearazteko eskuduntza beregain hartuez gero Estatuak ezin du arautu • Konst.aren 149.1.17 art.an* Gizarte Asegurantzaren oinarrizko legegintza eta bere erregimen* ekonomikoa estatuarentzat gai esklusiboa • EHAEren 18.2 art.an* lege garapena eta legeak betearaztea* eta artikulu horren b lerro multzoan* erregimen* ekonomiko kudeatzea ukitzeko zonaldeak  kooperatibari buruzkoa (eta lan prozedura)  Laguntza Sozial ( eta Gizarte aseguntza)

17. Hitzarmen kolektiboak • Def.  Enplegu-emaileak (edo enplegu-emaile multzo bat edo baita ere hauen elkartea) eta langileen odezkarien artean egindako akordio idatzia eta arautzailea da lan eta enplegu baldintzaei buruz. • Lan Zuzenbidearen iturri berezkoena (beste adarretan ez dagoena) • Ezaugarriak • 1. langile eta ugazaben arteko kontratua  borondate adosatsunaren bidez sortu izatea. • 2. Kontratu kolektiboa  autonomia kolektiboaren ondorioa • 3. Lan mundukoa • 4. lan eta enplegu baldintzak erregulatzeko • 5. Eraginkortasun arutzailea (arau izatea) (Espainian, beste estatu batzuetan ez) • “lege arima eta kontratu gorputza dituen hibridoa da hitzarmen kolektiboa” (Carneluti) => arau negoziatua edo akordio arautzailea

18. Hitzarmen kolektiboak • Def.  Enplegu-emaileak (edo enplegu-emaile multzo bat edo baita ere hauen elkartea) eta langileen odezkarien artean egindako akordio idatzia eta arautzailea da lan eta enplegu baldintzaei buruz. • Lan Zuzenbidearen iturri berezkoena (beste adarretan ez dagoena) • Ezaugarriak • 1. langile eta ugazaben arteko kontratua  borondate adosatsunaren bidez sortu izatea. • 2. Kontratu kolektiboa  autonomia kolektiboaren ondorioa • 3. Lan mundukoa • 4. lan eta enplegu baldintzak erregulatzeko • 5. Eraginkortasun arutzailea (arau izatea) (Espainian, beste estatu batzuetan ez) • “lege arima eta kontratu gorputza dituen hibridoa da hitzarmen kolektiboa” (Carneluti) => arau negoziatua edo akordio arautzailea

19. Motak • 1. eremuen arabera; banda edo franja, enpresa, herrialde, erkidego autonomoa, estatukoak 2012.eko Lan erreformaz Enpresakoa badute lehentasuna zenbait gaietan • 2. esparru-hitzarmena (hitzarmen markoa) ordezkaritza handieneko elkarteak egindakoa  negoziozio kolektiboaren egiturak eta beste h.k.entzat mugak ezartzeko • 3. Estatutu araberakoak eta estatutuz kanpokoak;  Langile Estatutuaren betekizunak betetzearen arabera Arau izaeta eta eraginkortasun Pertsonala osoa • legezkoak; • Ez arauak / izaera berezia •  kontratu kolektiboak • 3. Eraginkortasun pertsonala •  mugatua

20. OHITURADef. egoera berdinetan behin eta berriz errepikatutako ekintza beharrezkotasun zentzuaz = ohitura  ohizko jokaera + gizarte onarpena edo consensus KZ  1.3 art.an  ohitura aplikagarria da 3 baldintza; Lege (arau) ezean Morala edo orden publiko kontra ez badoa Frogatzen denean (Iura novit curia ohiturarentzat ez du balio) Lan zuzenbidean; LEren 3.1.d.  Lan ohitura  toki eta lanbidetakoa izan behar / ezin beste lanbide edo tokira hedatu. ( bi ezaugarri hauek ez dira Z Zibelean eskazten) LEren 3.4. artan  usadio eta ohiturak soilik beste araurik edo kontraturik ez dagoenenan OHITURA = IUS DISPOSITIBUN (bere kontra pakta daiteke) Motak  berezkoak (edo arruntak)  igorritakoak (lege edo beste arau batek ohiturara igortzea  LEren 29 art. Non eta noiz soldat ordaintzeko / Jurisprudentzia Edozein arauak eskaintzen duen aukera interpretatzaileetatik epaileek, behin eta berriz, aukeratzen dutena berdintsua baldin bada irizpide bateratu horren ondorioz  Doktrina juridikoa = legezko doktrina Bi aukera  1)Common Law (Zuzenbide komuna) Jurisprudentziari Zuzenbide berberarekin nolabaiteko parekotasun edo identifikazioa (Bretaina Handia, Estatu Batuak eta Commonwealth-ohiaren estatukideak). 2) Beste estatuetan  Jurisprudentzia ez dute erabateko Zuzenbide-iturria kontsideratzen. Espainiako Kode Zibilaren 1.6 art.an: "Jurisprudentziak ordenamendu juridikoa osatuko du, Auzitegi Gorenak legea, ohitura eta Zuzenbidearen printzipio orokorrak interpretatuz eta aplikatuz, errepikatzen duen doktrinaren bitartez". zentzu hertsian  Auzitegi Goreneko Areto guztiek ematen dituzten epaiketen bitartez sortzen dela soilik jurisprudentzia /alega daitezke judizio batean/ Legezko doktrina = jurisprudentzia =/= arauak  arauen ulerpenak baizik  alda daitezke Baita ere  Konstituzio auzitegiak ematen dituen epaiak = arautzat edo eragin arauemailegatik Beste epaitegi eta epaileek emandako iritziak ez dira jurisprudentzia, baina kontuan hartu behar da ( aurrekinak) LZ  gatazka kolektiboak  epai kolektiboak = gauza epaitua banako epaiketarako

21. Zuzenbide printzipio orokorrak • K.Z. 1.4 art  lege eta ohitura ezean zuzenbide printzipio orokorrak aplikatuko dira • ZPOak => 2 zentzu  beste araurik ez dagoenean  iturri osatzailea eta laguntzailea (ordezko araurik)  ordenamendu juridiko osoaren moldatzailea eta argigarriak • ZPO  1, ordenamendu gainetik dagoen errealitatearen islada • 2. Estatuak ezarritako arauen irizpideak,  arauen nukleo ideologikoa = Zuzenbide Positibo ildo nagusiak • Judizioan alegatzeko (errekurtsoak sartzeko ere) Lege- testu edo epai batean egon behar. • ZPO (Oro har ) adid. (eraitzailenak) • Eskuduntza • Modernotasuna • Hierarkia • Berezitasuna • Langilearentzat jite babeslea (pro operario / fabor laboratoris • auto-babes kolektiboa (bai autonomia kolektiboa, • bai auto-babes kolektiboa zentzu hertsian) Lan Zuzenbidean